Κουπόνι αξίας 0,10 ευρώ ή 0,15 ευρώ θα λαμβάνει ο καταναλωτής που θα επιστρέφει στο κατάστημα άδειες συσκευασίες ποτών από πλαστικό, αλουμίνιο και γυαλί. Αυτό ισχύει για καταστήματα άνω των 200 τ.μ. και από τις αρχές Ιουλίου 2023, καθώς τότε θα πρέπει να τεθεί σε λειτουργία το σχετικό «σύστημα επιστροφής εγγύησης» (DRS), όπως έχει ονομαστεί. Ωστόσο, ο τρόπος οργάνωσης του συστήματος, που διευκρινίσθηκε στα μέσα Ιουλίου, έπειτα από μία διετία διαβούλευσης με την αγορά, έχει πολλά «θολά» σημεία, με κυριότερο την ελληνική «πρωτοτυπία» να μην οργανωθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι σε ένα σύστημα.
Η εξάμηνη παράταση περιλαμβανόταν σε ένα από τα 201 άρθρα του 4964/2022, του περιβαλλοντικού νόμου που ψήφισε πρόσφατα η Βουλή. Προηγήθηκε, στα τέλη Ιουλίου, ο καθορισμός του τρόπου οργάνωσης του συστήματος (ΦΕΚ 3883Β), που έγινε μάλλον εσπευσμένα σε σχέση με όσα είχαν ανακοινωθεί στους εμπλεκόμενους φορείς της αγοράς. Πώς θα οργανωθεί, λοιπόν, το σύστημα επιστροφής εγγύησης;
• Το σύστημα βασίζεται στην επιστροφή των άδειων φιαλών και κουτιών από ποτά από τον καταναλωτή, με την επιστροφή σε αυτόν ενός αντιτίμου, ως κίνητρο για τη χωριστή συλλογή και καλύτερη ανακύκλωσή τους.
• Αφορά συσκευασίες από αλουμίνιο έως 1 λίτρο, γυαλί έως 1,3 λίτρα και πλαστικό έως 3 λίτρα, που χρησιμοποιούνται για νερό, χυμούς, αναψυκτικά, μπίρα, κρασί, στιγμιαία ποτά και γάλα. Ο καταναλωτής θα λαμβάνει κουπόνι αξίας 0,10 ευρώ για κάθε συσκευασία έως μισού λίτρου και 0,15 ευρώ για τις μεγαλύτερες. Η απόφαση θέτει ως στόχο την ανακύκλωση έως το 2025 του 77% του πλαστικού (κοινοτικός στόχος), του 70% του γυαλιού και του 50% του αλουμινίου (στόχοι μάλλον χαμηλοί, με δεδομένο ότι η ανακύκλωση στα υλικά αυτά δεν θα ξεκινήσει από το μηδέν). Να σημειωθεί ότι υπήρχαν σκέψεις για τη συμπερίληψη των συσκευασιών γάλακτος στο σύστημα, που δεν έγινε εξαιτίας της μυρωδιάς και των μικροβίων που αναπτύσσονται έπειτα από λίγες ημέρες.
• Ο καταναλωτής θα μπορεί σίγουρα να επιστρέφει τις άδειες φιάλες σε καταστήματα άνω των 200 τ.μ., καθώς αυτά θα διαθέτουν υποχρεωτικά το ειδικό μηχάνημα. Το μηχάνημα θα «σκανάρει» το barcode που θα έχει το προϊόν και θα το συμπιέζει, έτσι ώστε να μην… ξαναπληρωθεί.
Στα καταστήματα άνω των 200 τ.μ. πρέπει υποχρεωτικά να υπάρχει μηχάνημα συλλογής των συσκευασιών, το οποίο θα εκδίδει το κουπόνι.
• Για τα καταστήματα έως 200 τ.μ. η κατάσταση είναι αδιευκρίνιστη. Η απόφαση αναφέρει ότι «δύνανται» να συλλέγουν διά χειρός τις συσκευασίες και να αποδίδουν τα κουπόνια ή να διαθέτουν το σχετικό μηχάνημα ανακύκλωσης, χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό. Επίσης, δεν διευκρινίζεται πώς θα διασφαλισθεί ότι οι συσκευασίες που συλλέγονται διά χειρός θα καταμετρούνται (και τα barcodes τους θα «ακυρώνονται»), έτσι ώστε να μην ξαναχρησιμοποιούνται για κουπόνια, και πώς θα εκδίδονται τα κουπόνια που θα δίνουν στον πελάτη τα καταστήματα αυτά.
• Οι φορείς που διοργανώνουν εκδηλώσεις όπως συναυλίες, φεστιβάλ κ.λπ. θα πρέπει υποχρεωτικά να συνεργάζονται με σύστημα επιστροφής εγγύησης.
Τα παραπάνω, όσον αφορά τον καταναλωτή. Ως προς την οργάνωση του συστήματος:
• Οι εταιρείες που εισάγουν ή παράγουν και διανέμουν τέτοιες φιάλες ή κουτάκια είναι υποχρεωμένες να δημιουργήσουν ένα ή περισσότερα «συστήματα», δηλαδή μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (όπως γίνεται στην ανακύκλωση) με τη μορφή νομικού προσώπου. Οι εταιρείες θα πληρώνουν μια συνδρομή στο σύστημα, το οποίο με τη σειρά του θα αναλάβει να οργανώσει όλα τα υπόλοιπα. Στα συστήματα αυτά μπορούν να συμμετέχουν και δήμοι ή συλλογικοί φορείς δήμων για τη διαχείριση αποβλήτων (ΦΟΣΔΑ).
• Τα συστήματα αυτά θα πρέπει να είναι πανελλαδικής εμβέλειας και θα εγκρίνονται από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ). Θα υποβάλλουν επιχειρησιακό σχέδιο, τριετή προγραμματισμό και έκθεση πεπραγμένων και θα παρακολουθούνται για την πορεία υλοποίησης των στόχων τους.
• Δεν θα επιτρέπεται να κυκλοφορούν στην Ελλάδα προϊόντα αυτής της κατηγορίας, οι παραγωγοί/εισαγωγείς των οποίων δεν θα είναι συμβεβλημένοι με ένα τέτοιο σύστημα.
Κοινό σύστημα
Αντίθετα με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου το DRS λειτουργεί επί δεκαετίες, στην Ελλάδα επετράπη να δημιουργηθούν περισσότεροι από ένας τέτοιοι φορείς. Αυτό ακούγεται απλό, αλλά ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Κατ’ αρχήν, δεν υπάρχει οικονομία κλίμακας. Επιπλέον, αν υποθέσουμε ότι τα συστήματα αυτά θα είναι δύο (όπως λ.χ. στην ανακύκλωση συσκευασιών), τότε τα μηχανήματά τους θα πρέπει να δέχονται συσκευασίες και των δύο (γιατί δεν είναι δυνατόν ο καταναλωτής να θυμάται ότι η Χ μάρκα νερού ανακυκλώνεται στο ένα μηχάνημα και η Ψ μάρκα νερού στο άλλο) και βέβαια να αποδίδουν η μία στην άλλη το εγγυοδοτικό αντίτιμο, να υπάρχει δηλαδή λειτουργική και οικονομική διαλειτουργικότητα. Επίσης, οι εταιρείες θα πρέπει να δίνουν την ίδια συνδρομή, καθώς τα συστήματα αυτά είναι μη κερδοσκοπικά. Με ένα κοινό σύστημα θα διασφαλιζόταν και ότι κανένα από τα συστήματα δεν θα κάνει ακριβές επιλογές ως προς τον εξοπλισμό, τις οποίες θα «μεταφέρουν» οι εταιρείες στην τιμή του προϊόντος.