Μολονότι οι δύο γυναίκες αξιωματικοί που λόγω των εξειδικευμένων σπουδών τους είχαν τεθεί επικεφαλής του πολυδιαφημισμένου στις αρχές του ’20 επιτελικού Τμήματος Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας της ΕΛ.ΑΣ. –άγνωστο γιατί– δεν βρίσκονται πλέον στο πόστο τους, η δουλειά που είχαν ξεκινήσει ήταν σημαντική: 1.200 αστυνομικοί εκπαιδεύτηκαν στην αντιμετώπιση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Κι όμως. Η μεγαλύτερη εξειδίκευση, οι οργανώσεις, οι ξενώνες, τα συμβουλευτικά κέντρα, η καμπάνια για την τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, δεν στάθηκαν αρκετά να σώσουν τη 41χρονη γυναίκα που είχε καταγγείλει τον βίαιο εν διαστάσει σύζυγό της στη Ζάκυνθο. Δεν ήταν αρκετά ούτε για να προλάβουν το κακό στο Ρέθυμνο. Ή να γίνουν ασπίδα για τη 17χρονη μαθήτρια στο Περιστέρι.
Τι πάει λάθος; Πού βρίσκεται το μοιραίο κενό στο σύστημα αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας στη χώρα μας; Γιατί δεν μπορούμε να προστατεύσουμε τις γυναίκες ακόμη και όταν καταγγέλλουν την κακοποίησή τους; Η μαύρη λίστα των 17 γυναικοκτονιών του 2021 οδήγησε σε έκρηξη των καταγγελιών στην αστυνομία.
«Θα σκοτώσει κι εμένα, όπως σκότωσαν εκείνες», έλεγαν οι γυναίκες, καθώς αντιλαμβάνονταν ότι η βία είναι μοιραίο να κλιμακωθεί. Τυπικά, με το που μια γυναίκα εμφανιστεί στο αστυνομικό τμήμα και δηλώσει θύμα ενδοοικογενειακής βίας, ξεκινάει η διαδικασία της προανάκρισης, γίνεται παραγγελία ιατροδικαστικής εξέτασης, συλλαμβάνεται ο φερόμενος ως δράστης και οδηγείται στον/ην αρμόδιο/α εισαγγελέα στο πλαίσιο του αυτοφώρου. Οι αστυνομικοί οφείλουν επίσης να ενημερώσουν το θύμα για τις υπάρχουσες δομές φιλοξενίας όπως και για την ψυχολογική στήριξη που δικαιούται. Μολονότι φαίνεται ότι τα έξι ειδικά τμήματα Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας που λειτουργούν στη χώρα (πέντε στην Αθήνα και ένα στη Θεσσαλονίκη) επιτελούν σημαντικό έργο στέλνοντας πολλά περιστατικά στο αυτόφωρο, δεν συμβαίνει το ίδιο παντού.
«Μπορεί μια γυναίκα να πάει στο τμήμα λέγοντας “κάντε κάτι να σταματήσει”. Μόλις της πουν “εντάξει, αλλά θα πρέπει να καταθέσεις μήνυση και να τον συλλάβουμε”, η γυναίκα μπορεί να φοβηθεί. Και είναι λογικό, γιατί αν δεν έχει πού να πάει, σε λίγες ώρες ο δράστης θα είναι πάλι έξω», λέει στην «Κ» η ψυχολόγος και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας Κική Πετρουλάκη.
«Σε άλλες περιπτώσεις, της λένε ότι υπάρχει πιθανότητα να της κάνει ο θύτης αντιμήνυση που σημαίνει ότι θα πρέπει να κρατηθεί και η ίδια στο πλαίσιο του αυτοφώρου. “Εχεις κάπου να αφήσεις το παιδί;”. Οπότε πολλές γυναίκες κάνουν πίσω». Αυτεπάγγελτα διωκόμενο αδίκημα βέβαια σημαίνει ότι η αστυνομία μπορεί να προχωρήσει και χωρίς την άσκηση μήνυσης.
Ακόμη όμως και στην περίπτωση που όλα γίνουν όπως πρέπει, τίποτα δεν εγγυάται την ασφάλεια του θύματος σε δεύτερο χρόνο. Αν ο δράστης συλληφθεί και έπειτα αφεθεί ελεύθερος πώς προστατεύεται η γυναίκα; Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα (νόμος 3500/2006) δίνει τη δυνατότητα στον/ην εισαγγελέα να επιβάλει στον δράστη περιοριστικούς όρους (όπως την απομάκρυνσή του από την οικογενειακή κατοικία, τη μετοίκησή του, την απαγόρευση να προσεγγίζει τους χώρους κατοικίας ή εργασίας του θύματος κ.λπ.). Στη Ζάκυνθο μετά τον ξυλοδαρμό της συζύγου του, ο θύτης είχε αφεθεί ελεύθερος με τον περιοριστικό όρο να μην πλησιάζει τη σύζυγό του και τη συζυγική εστία στα 100 μέτρα. Εκείνη ωστόσο κάποια στιγμή τον δέχθηκε στο σπίτι. «Η γυναίκα που αποφασίζει να χωρίσει ειδικά στην επαρχία φέρει ένα στίγμα το οποίο εσωτερικεύει», σχολιάζει η εγκληματολόγος του ΚΕΘΙ Ελενα Συρμαλή. «Σε άλλες βαραίνει περισσότερο ο φόβος ή η σκέψη ότι δεν θα επιβιώσει οικονομικά για τα παιδιά της. Είναι σημαντικό να βρούμε τρόπο να μιλήσουμε στο θύμα». Τα ερωτήματα είναι πολλά. Είχε ενημερωθεί η γυναίκα για τη δυνατότητα παροχής ψυχολογικής στήριξης ώστε να γνωρίζει ότι, παρά όσα υπόσχεται ο δράστης, εξακολουθεί να κινδυνεύει; Ακόμη και αν μια γυναίκα δεν επιθυμεί να τιμωρηθεί ο δράστης, παύει να είναι ευάλωτη; Η ενδοοικογενειακή βία είναι ιδιωτικό ζήτημα; Σε άλλες χώρες η παραβίαση των περιοριστικών όρων σε τέτοιες υποθέσεις τιμωρείται με φυλάκιση, στην Ελλάδα οι δράστες πέφτουν συστηματικά στα μαλακά. «Ξέρετε κανέναν να έχει μπει φυλακή για ενδοοικογενειακή βία;» αναρωτιούνται με νόημα οι γνωρίζοντες. Πώς μια γυναίκα να νιώσει ασφαλής;
«Στην περίπτωση που ο δράστης σπάσει την πόρτα και μπει στο σπίτι σου, ακόμη και αν του έχουν επιβληθεί περιοριστικοί όροι, το μόνο που μπορεί να κάνει μια γυναίκα είναι μία ακόμη μήνυση. Και το δικαστήριο ξέρετε πότε θα γίνει…» λέει η κ. Πετρουλάκη. «Στην Ισλανδία, στις περιπτώσεις που κρίνονται επικίνδυνες, υπάρχει παρακολούθηση των γυναικών από την αστυνομία και με τηλεφωνικές επικοινωνίες και με επιτόπιες επισκέψεις». Με συντονιστή το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας, βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Ισλανδίας σε θέματα ενδοοικογενειακής βίας στο πλαίσιο του Active Citizens Fund, με φορείς εταίρους το Αρχηγείο της Αστυνομίας της Ισλανδίας και το Χαμόγελο του Παιδιού και με τη συμμετοχή μεταξύ άλλων του Αρχηγείου της ΕΛ.ΑΣ., του υπουργείου Δικαιοσύνης, της Γ.Γ. Ισότητας Φύλων, του ΚΕΘΙ. «Στην Ισλανδία με το που παίρνει μια γυναίκα στο 112 –αυτός είναι εκεί ο αριθμός– εμφανίζεται στο σπίτι της ομάδα από την αστυνομία και την υπηρεσία προστασίας παιδιών, η οποία δεν φεύγει εάν δεν ολοκληρώσει τη συλλογή στοιχείων. Στη συνέχεια διατάσσουν την άμεση απομάκρυνση του δράστη. Δεν είναι το θύμα που αναζητά ξενώνες». Υστερα από επίσκεψη εκπροσώπων των φορέων στην Ισλανδία σε λίγες μέρες, σχεδιάζεται η μεταφορά της τεχνογνωσίας στην Ελλάδα με πιλοτικό πρόγραμμα που θα υλοποιηθεί αρχικά στον Δήμο Αγίου Δημητρίου.
Σημαντικό ρόλο αναμένεται να παίξει και το «Εργαλείο εκτίμησης κινδύνου ενδοοικογενειακής/έμφυλης βίας» που έχει αναπτύξει το υπουργείο Εργασίας και θα βοηθάει τους επαγγελματίες των υπηρεσιών πρώτης υποδοχής να εντοπίζουν παράγοντες κινδύνου για την επανεμφάνιση κακοποιητικής συμπεριφοράς. Το εργαλείο χρησιμοποιείται ήδη πιλοτικά στους Δήμους Περιστερίου, Καβάλας και Ηρακλείου Κρήτης. Θυμίζεται επίσης ότι έχει προαναγγελθεί η δημιουργία εφαρμογής τύπου «panic button» στο κινητό, με την οποία μια γυναίκα σε κίνδυνο θα μπορεί να ζητάει βοήθεια και μέσω της οποίας οι Αρχές θα εντοπίζουν το στίγμα της ώστε να παρεμβαίνουν άμεσα. Το πρόγραμμα υλοποιείται με συνεργασία των υπουργείων Εργασίας, Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Προστασίας του Πολίτη. Στη Γαλλία, στην Ισπανία και στις ΗΠΑ, στη μάχη κατά της ενδοοικογενειακής βίας έχουν τεθεί και ειδικά βραχιολάκια με σύστημα εντοπισμού GPS, που ειδοποιούν τις Αρχές όταν ο θύτης πλησιάζει σε επικίνδυνο βαθμό το θύμα.
Κενό νόμου
Ο πρόσφατος νόμος 4800/2021 για τη συνεπιμέλεια έχει θέσει ένα επιπλέον πρόσκομμα στην προστασία των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. «Οταν μια γυναίκα κάνει μήνυση ζητώντας την επιβολή περιοριστικών όρων, αν δεν αποκαλύψει στην άλλη πλευρά πού βρίσκεται κινδυνεύει να χάσει την επιμέλεια των παιδιών της», λέει στην «Κ» η ψυχολόγος και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας Κική Πετρουλάκη. Ο νέος νόμος προβλέπει την αφαίρεση της επιμέλειας από τον κακοποιητή γονιό μόνο μετά την τελεσίδικη και αμετάκλητη καταδίκη του από τον Αρειο Πάγο. «Παλιά μια γυναίκα έκανε μήνυση και μέχρι ο άλλος να κερδίσει δικαιώματα επίσκεψης του τέκνου, εκείνη ήταν ασφαλής. Τώρα δεν υπάρχει αυτή η δικλίδα ασφαλείας. Παρατηρούμε πολλούς πρώην συζύγους να ζητούν τη συνεπιμέλεια μόνο και μόνο για να ξέρουν πού βρίσκεται η μάνα».
Οι αριθμοί
- 5.139 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας έχουν χειριστεί τα αστυνομικά τμήματα της χώρας το πρώτο εξάμηνο του 2022
- 2.675 ήταν τα περιστατικά το αντίστοιχο διάστημα του 2021
- 15900 η τηλεφωνική γραμμή SOS για κακοποιημένες γυναίκες της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων
- 17 γυναικοκτονίες καταγράφηκαν εντός του 2021
- 137 γυναίκες δολοφονούνται κάθε μέρα σε όλο τον κόσμο από πρώην ή νυν συζύγους ή συντρόφους ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους