Η αντιστροφή του brain drain, ή όπως συχνά αναφέρεται το brain gain, είναι επιδίωξη μιας σειράς κυβερνήσεων και προτεραιότητα της παρούσας κυβέρνησης και του πρωθυπουργού προσωπικά. Γι’ αυτό άλλωστε και ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης εκφράζει συχνά τη στήριξή του σε σειρά πρωτοβουλιών, χαρακτηρίζοντας πρόσφατα την αντιστροφή του brain drain ως «επιλογή που ταυτίζεται με την εθνική προτεραιότητα να αυξηθούν οι επενδύσεις, να ιδρυθούν νέες θέσεις απασχόλησης και να αξιοποιηθούν τα ταλέντα της νεολαίας μας».
Μία ιδιαίτερη μορφή του brain drain είναι οι Ελληνες επιστήμονες που αποχωρούν από την Ελλάδα μετά το τέλος των σπουδών τους (μετά από πτυχίο, μάστερ, ή διδακτορικό) και συνεχίζουν ως ερευνητές, σε πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και νεοφυείς ή μεγάλες επιχειρήσεις. Θα τολμούσα να υποστηρίξω πως αυτή η ιδιαίτερη κατηγορία επιστημόνων είναι η καρδιά του προβλήματος του brain drain, διότι συχνά βρίσκονται στην πρωτοπορία της κατάκτησης νέας γνώσης αλλά και στην αιχμή σημαντικών πρωτοβουλιών για την αξιοποίησή της. Το ενδιαφέρον των Ελλήνων επιστημόνων για την Ελλάδα εκφράζεται συχνά μέσα από πληθώρα πρωτοβουλιών για να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για επιστροφή νέων, όπως για παράδειγμα οι πρόσφατα προβεβλημένες πρωτοβουλίες «BrainReGain – Ελληνισμός Εν Δράσει» και αυτή του «Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών». Υπάρχουν και έμπρακτα παραδείγματα της πρόθεσης επιστημόνων να επενδύσουν τον προσωπικό τους χρόνο στην Ελλάδα, όπως αυτό της πρόσφατης απονομής εφτά προγραμμάτων «ERA chair» συνολικής αξίας 17.500.000 ευρώ σε Ελληνες ερευνητές που θα μεταφέρουν την τεχνογνωσία τους στην Ελλάδα, δημιουργώντας δεκάδες θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης στον ερευνητικό χώρο, προλαμβάνοντας το φαινόμενο του brain drain αλλά και δημιουργώντας προϋπoθέσεις brain gain μέσα από τις ίδιες δράσεις.
Αυτές οι πρωτοβουλίες, παρά τις καλές τους προθέσεις και τα καλά αντικειμενικά τους αποτελέσματα, είναι όμως σταγόνα στο ωκεανό. Ούτε το mentorship ούτε οι επιστημονικές γέφυρες, ούτε δύο δεκάδες εκατομμύρια είναι αρκετά. Η ποιότητα ζωής που επικαλέστηκε πρόσφατα ο πρωθυπουργός είναι ενδιαφέρον επιχείρημα, αλλά δυστυχώς δεν προσφέρεται δωρεάν, και είναι εξαρτώμενη από το ύψος του εισοδήματος της κάθε οικογένειας. Και για τους περισσότερους επιστήμονες, η μετάβαση στην Ελλάδα από την Ευρώπη ή και από πιο μακριά, μεταφράζεται σε χαμηλότερα εισοδήματα, εργασιακή επισφάλεια και περιορισμό των κοινωνικών παροχών στις οποίες είναι συνηθισμένοι. Σε πολλές περιπτώσεις, η ύπαρξη ενός συντρόφου που δεν μιλάει ελληνικά είναι απαγορευτική διότι για ερευνητικές θέσεις στο Δημόσιο η γνώση των ελληνικών είναι απαραίτητη, ενώ για τη λειτουργία επιχειρήσεων η γνώση όχι μόνον της γλώσσας αλλά και εξοικείωση με την ελληνική γραφειοκρατία και νοοτροπία είναι προαπαιτούμενα. Η ύπαρξη παιδιών σε μια οικογένεια προϋποθέτει όχι μόνον τη γνώση των ελληνικών –μια και η φοίτηση στο δημόσιο σχολείο είναι μονόδρομος με βάση το μισθολόγιο π.χ. ενός καθηγητή πανεπιστημίου– αλλά και την προσαρμογή σε ένα μαθησιακό σύστημα με βαθιές ρίζες στον προηγούμενο αιώνα. Ο γραφειοκρατικός κυκεώνας του συνταξιοδοτικού συστήματος αποτρέπει τους λιγότερο νέους να σκεφτούν την επιστροφή εκτός αν η σύνταξή τους είναι ήδη εξασφαλισμένη από το εξωτερικό, ενώ η προσδοκώμενη σύνταξη είναι η χαριστική βολή για τους νέους που θα ήθελαν να αγνοήσουν την πραγματικότητα του μισθολογίου. Για όσους γενναίους σκέφτονται τη δημιουργία μιας νέας επιχείρησης έντασης γνώσης και την απεξάρτησή τους από το μισθολόγιο, η νοοτροπία της «ποινικοποίησης της αποτυχίας» ειδικά σε έναν κλάδο όπου η αποτυχία είναι κανόνας και η επιτυχία εξαίρεση, δημιουργεί επισφάλεια που εντείνεται από τα μικρά –σε σχέση με το εξωτερικό– διαθέσιμα ποσά σε κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου.
Η επισήμανση των προβλημάτων που αναφέρω είναι ομολογουμένως εύκολη. Η προσφορά λύσεων είναι πιο σύνθετη και πιο δύσκολη. Προσωπικά, από το 2023 έως το 2027 θα είμαι ένας από τους εφτά Ελληνες που θα έχει στη διάθεσή του 2,5 εκατομμύρια ευρώ για να δημιουργήσει, με τη συνεργασία αξιόλογων Ελλήνων συναδέλφων που βρίσκονται ήδη στην Ελλάδα, τις συνθήκες επιστροφής στην Ελλάδα για τον εαυτό μου και την οικογένειά μου. Πιστεύω πως με αυτά τα χρήματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα αλλάξουμε προς το καλύτερο τον ακαδημαϊκό μικρόκοσμο του Πανεπιστημίου Πατρών που θα μου κάνει την τιμή να με φιλοξενήσει και θα προσφέρουμε τις συνθήκες για 6-8 νέους Ελληνες να επιστρέψουν από το εξωτερικό ή να μη φύγουν στο εξωτερικό. Αλλά δυστυχώς δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε κάτι παραπάνω χωρίς αλλαγές που δεν εξαρτώνται από εμάς και οφείλουν να είναι βαθιά δομικές και να εκτείνονται πολύ πέραν αυτών που οφείλουμε να πετύχουμε εμείς στο δικό μας πρόγραμμα, και οι άλλοι έξι συνάδελφοι στο δικό τους.
Για την αντιστροφή του brain drain δεν αρκούν ούτε τα ευχολόγια ούτε οι δράσεις στήριξης, ούτε καν οικονομικοί πόροι μικρής κλίμακας. Χρειάζεται ενίσχυση στη χρηματοδότηση των υποδομών της Ελλάδας – τόσο των ερευνητικών και επιχειρηματικών όσο και κοινωνικών, αλλιώς τελικά το brain gain απλά θα συνεχίσει να επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων.
* Ο κ. Αναστάσης Περράκης είναι διευθυντής του τομέα Βιοχημείας στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο και ερευνητής στο ινστιτούτο Oncode, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, συντονιστής του προγράμματος ερευνητικών υποδομών iNEXT-Discovery, και από το 2023 θα συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο της Πάτρας ως «ERA chair».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr