Η Aννα Συνοδινού, η Μελίνα Μερκούρη, ο Θύμιος Καρακατσάνης, η Αλίκη Βουγιουκλάκη. Oλοι τους προκάλεσαν «σεισμό» στην Επίδαυρο μέχρι που, «και ενώ το θέατρο ήτο ασφυκτικώς πλήρες, εις μία στιγμή θεαταί του άνω διαζώματος ανεξελέγκτως, εισώρμησαν και διασπάσαντες την ζώνην της χωροφυλακής, κατέλαβον θέσεις εις το κάτω διάζωμα, προοριζομένας διά θεατάς που επλήρωσαν εισιτήρια 100, 60 και 40 δραχμών, πολλοί των οποίων, κατόπιν τούτου, έμειναν άνευ θέσεως, όρθιοι, εντός του θεάτρου, αναγκασθέντες εν τέλει να καθήσουν κατά γης», όπως έγραφε η «Καθημερινή» στις 7 Ιουλίου 1956 για την «Αντιγόνη» του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή, με την Αννα Συνοδινού στον ομώνυμο ρόλο. Περασμένα μεγαλεία; Το κλέος της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας έχει ξεθωριάσει μπροστά στη δυναμική θεατρικών σχημάτων που μιλούν τη γλώσσα της νεολαίας με σύγχρονα κείμενα; Σε συναυλίες του καλοκαιριού γίνεται το αδιαχώρητο από νέους και μεγαλύτερους, που αποθεώνουν μουσικούς-σταρ βγαλμένους από τα κανάλια του Διαδικτύου και θέλουν να ξεδώσουν μετά δύο χρόνια πανδημίας. Αντιθέτως, το κοινό στο εμβληματικό θέατρο είναι μειωμένο σε σχέση με τις προσδοκίες. Το Φεστιβάλ της Επιδαύρου σαν να ξέμεινε φέτος από… καύσιμα, καθώς το κόστος του ταξιδιού και της (έστω) μονοήμερης παραμονής είναι δυσθεώρητο.
«Αναιμική» πρεμιέρα
Το Φεστιβάλ Επιδαύρου έκανε πρεμιέρα στις αρχές Ιουλίου με την «Aλκηστη» σε σκηνοθεσία του Ολλανδού Γιόχαν Σίμονς, ιδρυτή του διάσημου Theater Hollandia και από τους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής θεατρικής πρωτοπορίας. Ο Aδμητος εμφανίστηκε με μπόξερ, φανελάκι και μοκασίνια πριν φορέσει τα κιτς πολύχρωμα ρούχα του. Δέχθηκε χωρίς δισταγμό τη θυσία αντ’ αυτού της γυναίκας του και υποκριτικά θρήνησε για τον χαμό της. Η Aλκηστη κατέβηκε στον Aδη χορεύοντας υπό τον ρυθμό του «Ich liebe das Leben» της Βίκυς Λέανδρος! Οι δύο ημέρες των παραστάσεων συγκέντρωσαν περίπου 4.500 θεατές.
Η συνέχεια αποδείχθηκε εξίσου δύσκολη. Η απεργία που κηρύχθηκε από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών οδήγησε στην ακύρωση της πρώτης παράστασης της «Μήδειας» του Μποστ από το Εθνικό Θέατρο. Οι 6.000 θεατές του Σαββάτου αξιολογούνται ως μέτρια προσέλευση. Οι «Πέρσες» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, που ακολούθησαν, συγκέντρωσαν περί τις 14.000 θεατές, προσφέροντας την πρώτη εισπρακτική ανάσα. Επόμενη παραγωγή του φεστιβάλ ήταν ο «Αγαμέμνονας» σε σκηνοθεσία Ούλριχ Ράσε από το Residenztheater. Καθήλωσε το κοινό αλλά όχι τα… ταμεία: τον παρακολούθησαν συνολικά 6.000 θεατές και τις δύο ημέρες. Ακολούθησε ο «Αίαντας» του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία του Αργύρη Ξάφη, με 10.000 θεατές. Οι άνθρωποι του φεστιβάλ και οι ντόπιοι, που περίμεναν να ανασάνουν οικονομικά μετά μία διετία καραντίνας, «πάγωσαν» από τους αριθμούς των θεατών, έστω κι αν η εικόνα βελτιωθεί από την «Αντιγόνη» σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις (την Παρασκευή και χθες) λόγω των δημοφιλών, εκ της τηλεόρασης, πρωταγωνιστών της.
Η αύξηση του κόστους της βενζίνης θεωρείται ο κύριος λόγος της χαμηλής προσέλευσης. Ενδεικτικά, υπολογίζεται ότι για το μετ’ επιστροφής ταξίδι Αθήνα – Επίδαυρος χρειάζονται περί τα 60 ευρώ για βενζίνη, με την τιμή στα 2,20 ευρώ ανά λίτρο. Το κόστος ταξιδιού αυξάνεται καθώς τα διόδια στον σταθμό Ελευσίνας είναι 2,10 ευρώ και στον σταθμό Ισθμού 1,80 ευρώ: σύνολο 8 ευρώ μετ’ επιστροφής.
Η «Aλκηστη» σε σκηνοθεσία του Ολλανδού Γιόχαν Σίμονς άνοιξε το πρόγραμμα του φεστιβάλ με συνολική προσέλευση μόλις 4.500 θεατών και τις δύο ημέρες.
Βέβαια, αν εστιάσουμε μόνο στο κοινό της Αθήνας –παραστάσεις παρακολουθούν τουρίστες και κάτοικοι της Αργολίδας, της Κορινθίας, των νησιών του Αργοσαρωνικού–, πόσοι θα κάνουν ταξίδι για μία παράσταση επιστρέφοντας στην πρωτεύουσα αμέσως; Για τους περισσότερους η διανυκτέρευση είναι η μόνη επιλογή, ώστε το ταξίδι να μην εξελιχθεί σε αγχωτική, κουραστική εκδρομή. Ετσι, για τον υπολογισμό του συνολικού κόστους πρέπει να προστεθούν περίπου 85 ευρώ για το ξενοδοχείο, φθάνοντας τα 150 ευρώ, χωρίς το κόστος ενός δείπνου και τα μικροέξοδα. Και βεβαίως, χωρίς να έχουμε υπολογίσει το κόστος των εισιτηρίων, που είναι για όλα τα βαλάντια: ανάλογα με την παράσταση, από 8 ευρώ έως 30 στο πάνω διάζωμα και από 25 έως 70 ευρώ στο κάτω διάζωμα. Το τελικό κόστος για ένα ζευγάρι είναι στα 250 με 280 ευρώ.
«Είναι πολύ δύσκολο για έναν μέσο άνθρωπο με οικογένεια να πληρώσει εισιτήρια, βενζίνη και διόδια και να ταξιδέψει μέχρι τον μοναδικό χώρο της Επιδαύρου. Κι αν θα το κάνει θα το κάνει μία φορά για όλη τη καλοκαιρινή σεζόν», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Αργύρης Ξάφης. «Καλά καλά ούτε οι προσφορές που έκαναν το Φεστιβάλ και το Εθνικό Θέατρο κατάφεραν να προσελκύουν αρκετούς θεατές, γιατί δεν μαθεύτηκαν», προσθέτει.
Από την άλλη, λόγω της πανδημίας, κάποιοι, μεγαλύτερης ηλικίας οι περισσότεροι, θεατές ίσως ανησυχούν να βρεθούν σε χώρους μεγάλων συγκεντρώσεων, με δεδομένη την κατάργηση της μάσκας. «Βάζοντας την αύξηση του κόστους μαζί με τους πιθανούς φόβους λόγω πανδημίας, ίσως να προκύπτει και μια τρίτη αιτία, δηλαδή κάποιοι άνθρωποι να σκέφτονται με τη λογική “αν είναι να βγω από το καβούκι μου και να ξοδέψω έπειτα από όλη την καταπίεση της πανδημίας, ας πάω να διασκεδάσω με έναν πιο εξωστρεφή τρόπο – φαγητό με φίλους, διακοπές ή εκδρομή για μπάνια κ.λπ.”», παρατηρεί στην «Κ» ο σκηνοθέτης Γιάννης Χουβαρδάς.
Το φεστιβάλ τροφοδοτεί την τοπική οικονομία, καθώς υπάρχει άμεση εξάρτηση της τουριστικής κίνησης στην περιοχή της Επιδαύρου και του Λυγουριού με τις παραστάσεις. «Η φετινή περίοδος δείχνει ότι υπάρχουν αρκετοί επισκέπτες, αλλά δυστυχώς τα κατά κεφαλήν έσοδα έχουν πέσει. Ενώ δηλαδή τα ξενοδοχεία και οι χώροι διαμονής έχουν ικανοποιητικές πληρότητες, τα καταστήματα εστίασης αντιμετωπίζουν μειωμένους τζίρους. Η αλήθεια είναι ότι και τα δύο χρόνια της κρίσης αντέξαμε λόγω της εγγύτητας με την Αθήνα και φυσικά λόγω Φεστιβάλ Επιδαύρου αλλά και του Αγροτουρισμού Επιδαύρου», αναφέρει, μιλώντας στην «Κ», ο δήμαρχος Επιδαύρου Τάσος Χρόνης.
Στο Λυγουριό
Τα πρώτα χρόνια του φεστιβάλ, που ξεκίνησε το 1955, οι θέσεις ήταν περίπου 16.000 και ο έλεγχος χαλαρός. Τα τελευταία χρόνια, λόγω τεχνικών προβλημάτων, οι θέσεις μειώθηκαν στις περίπου 10.000. Οπως λέει στην «Κ» ο Νίκος Λιακόπουλος, εκ των ιδιοκτητών της ιστορικής θεατρικής ταβέρνας του «Λεωνίδα» στο Λυγουριό, στη μνήμη έχουν χαραχθεί οι παραστάσεις με τη μεγάλη προσέλευση, όταν δεν είχε κατασκευαστεί ο περιφερειακός δρόμος από την Αθήνα προς το αρχαίο θέατρο και τα οχήματα περνούσαν σημειωτόν μέσα από το μικρό χωριό. Οι ουρές από το μποτιλιάρισμα ήταν τεράστιες. Η «Λυσιστράτη» με τον Θύμιο Καρακατσάνη ήταν μία από τις παραστάσεις που έγινε το αδιαχώρητο. Οι «Ορνιθες» του Θεάτρου Τέχνης το καλοκαίρι του 1975 κινητοποίησαν ανάλογο κόσμο, όπως και οι παραστάσεις δύο μεγάλων σταρ: της Αλίκης Βουγιουκλάκη στη «Λυσιστράτη» το 1990 (ο κόσμος του Λυγουριού θυμάται επίσης και τον τρικούβερτο καβγά της Αλίκης με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ ένα βράδυ έξω από τον «Λεωνίδα») και της Μελίνας Μερκούρη που ερμήνευσε την Κλυταιμνήστρα στην «Ορέστεια» του Θεάτρου Τέχνης το καλοκαίρι του 1980, όταν η Ελλάδα ετοιμαζόταν για τα χρόνια του ΠΑΣΟΚ.
Η ανανέωση, οι παραστάσεις με «ρίσκο» και η εμπορικότητα
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ
Σκηνοθέτης
Φέτος δεν κατόρθωσα να δω παράσταση στην Επίδαυρο, γιατί βρίσκομαι εκτός Αθηνών και Ελλάδος. Εννοείται πως το κόστος μετακίνησης, φαγητού ή και διαμονής (ειδικά στην περίπτωση συνδυασμού με μια ολιγοήμερη «απόδραση» από την Αθήνα ή άλλες πόλεις προς την Επίδαυρο) έχει ανέβει πολύ, ιδίως λόγω της ανόδου των τιμών των καυσίμων. Τα καημένα τα εισιτήρια είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης, παραμένουν πάντα τα πιο προσιτά. Η Επίδαυρος, αν τη θέλουμε πραγματικά γεμάτη, είναι –κακά τα ψέματα– χώρος λαϊκών θεαμάτων. Ανέκαθεν ήταν. Η ανανέωση πιστεύω ότι έγινε και συνεχίζει να γίνεται. Με αρκετά επιτυχημένο τρόπο. Αλλά η ανανέωση θα αφορά πάντα ένα πιο ψαγμένο, ειδικό κοινό, που δεν θα γεμίζει απαραίτητα το θέατρο, αλλά που πρέπει πάντα να το θέλουμε παρόν στην Επίδαυρο.
ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΓΟΥΛΙΩΤΗ
Ηθοποιός
Οι θεατές αναζητούν πλέον πιο «σίγουρα» θεάματα. Ψάχνουν να ξέρουν τι θα νιώσουν, πώς «θα περάσουν». Υπάρχει ανάγκη για ασφάλεια, της οποίας τις ρίζες μπορούμε να αναζητήσουμε στην πανδημία, στην οικονομική κρίση κ.λπ. Οταν μια παράσταση υπόσχεται αναζήτηση ή ρίσκο, ο θεατής δεν έχει πια την ψυχραιμία να τη δεχτεί, πόσο μάλλον να πληρώσει έξτρα για μετακίνηση και φαγητό. Ετσι, βλέπουμε να «πηγαίνουν καλά» παραστάσεις όπου ξέρεις ότι θα δεις κάτι τρομερά αξιόλογο με ουσιαστική σκέψη ή ότι θα ακολουθήσεις τηλεοπτικά αστέρια που δεν στερούνται ικανότητας και ουσίας αλλά που σίγουρα δεν θα απογοητεύσουν την εικόνα τους. Οι παραστάσεις του εξωτερικού είναι ρίσκο, όπως και εκείνες χωρίς «γνωστούς». Και στερείσαι κάτι δομικό στην τέχνη όταν παύεις να ρισκάρεις. Παύει το μυστήριο, παύει ο «κίνδυνος» να ταρακουνηθείς από το υπέροχο άγνωστο.
ΤΑΣΟΣ ΧΡΟΝΗΣ
Δήμαρχος Επιδαύρου
Το Φεστιβάλ Επιδαύρου οδεύει για το 70ό έτος – ένας θεσμός που αντέχει. Τα καλλιτεχνικά κριτήρια συνήθως αποτιμώνται στο τέλος και τις περισσότερες φορές είναι υποκειμενικά, για να καθορίσουν την επιτυχία ή όχι της χρονιάς. Κάθε προσπάθεια είναι θεμιτή, αλλά η Επίδαυρος πάντα αντιμετωπίζεται διαφορετικά από τους καλλιτέχνες, και έτσι θα πρέπει να είναι. Μεγαλύτερο ρόλο στην εμπορικότητα μιας παράστασης παίζει η αναγνωρισιμότητα των πρωταγωνιστών. Στην εποχή μας είναι σύνηθες γνωστοί πρωταγωνιστές της τηλεόρασης να γεμίζουν το θέατρό μας. Μεγάλη σημασία έχει και ο σκηνοθέτης φυσικά. Νομίζω ότι οι κωμωδίες ή οι γνωστότερες τραγωδίες είναι στην καρδιά των θεατών. Μια παράσταση στην Επίδαυρο είναι μια πραγματική εμπειρία που και μόνο να τη ζήσεις αξίζει. Φέτος έχουμε δει καλοδουλεμένες δουλειές και πολύ δυνατές παρουσίες.
ΑΡΓΥΡΗΣ ΞΑΦΗΣ
Ηθοποιός, σκηνοθέτης
Ολο το ελληνικό θέατρο, αλλά ειδικότερα η Επίδαυρος, έχει χτυπηθεί από την ενεργειακή και οικονομική κρίση. Ετσι ο οικονομικός κύκλος που εκτείνεται γύρω από ένα θέαμα της Επιδαύρου –εστίαση, καταλύματα κ.ά.– πλήττεται ανεπανόρθωτα. Οι περιοχές οδηγούνται σε μαρασμό όταν δεν υπάρχει ειδική μέριμνα να αναζωπυρωθεί αυτή η πολιτιστική εστία. Και όταν λέω «μέριμνα» εννοώ να μπει στη συνείδηση των ανθρώπων ότι ένα τέτοιο ταξίδι πολιτισμού στην Επίδαυρο προσφέρει πολύ περισσότερα και κοστίζει πολύ λιγότερο από μια τυπική έξοδο στην Αθήνα. Αλλά επιπλέον δεν θεωρώ τυχαίο ότι οι παραστάσεις με ξεκάθαρο κοινωνικό πρόσημο, όπως οι «Πέρσες» και ο «Αίαντας», προσέλκυσαν το περισσότερο κοινό. Πιστεύω ότι η σύνδεσή τους με τον κόσμο που βλέπει θέατρο ήταν πιο ζωντανή.