Η ενεργειακή κρίση θα επιτείνει το πρόβλημα εξεύρεσης στέγης σε όλη την Ευρώπη. Οπως εκτιμούν οι ειδικοί, η σημαντική αύξηση του κόστους θέρμανσης (παράλληλα με την αύξηση του κόστους ζωής) θα περιορίσει περαιτέρω τις δυνατότητες ενός μεγάλου τμήματος της μεσαίας τάξης να βρει προσιτή οικονομικά κατοικία.
Στην Ελλάδα, όπου δεν υπάρχει ούτε ο «αποσβεστήρας» της κοινωνικής κατοικίας ούτε στεγαστική πολιτική και οι τιμές των ενοικίων αγγίζουν εδώ και μια διετία εξωπραγματικά επίπεδα, το πρόβλημα αναμένεται να είναι ακόμη πιο έντονο.
Την επίδραση της ενεργειακής κρίσης στο πρόβλημα στέγασης στην Ευρώπη αναδεικνύει η πρόσφατη έκθεση του Housing Europe, ενός οργανισμού με μέλη φορείς (διαφορετικών μορφών) κοινωνικής ή συνεταιριστικής κατοικίας.
Η έκθεση υποδεικνύει τη μεγάλη άνοδο του πληθωρισμού σε όλη την Ε.Ε., άρα και των εξόδων διαβίωσης, παράλληλα με τη συνεχιζόμενη ανοδική πορεία των μισθωμάτων.
Από την κατάσταση αυτή δεν μένει ανεπηρέαστη και η στεγαστική πολιτική: στη Γερμανία το 64% των εταιρειών κοινωνικής κατοικίας έχουν αναβάλει την ανέγερση νέων κτιρίων και το 67% τα έργα ενεργειακής αναβάθμισης των υφισταμένων. Ανάλογη η εικόνα και στη Δανία, όπου το 73% των κατασκευαστικών εγχειρημάτων έχουν σταματήσει λόγω της επιβάρυνσης του κόστους της κατασκευής, ενώ οι ανακαινίσεις συνεχίζονται με πόρους του Εθνικού Κτιριακού Ταμείου.
Παράλληλα, το κόστος αγοράς κατοικίας έχει πλέον ξεπεράσει σε πολλές χώρες της Ευρώπης τα επίπεδα του 2008. Πρόσφατη τεχνική έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Housing Market Developments in the Euro Area: focusing on housing affordability, 2022) το επισημαίνει.
«Κατά τη διάρκεια της πανδημίας η αύξηση της τιμής της κατοικίας επιταχύνθηκε και οι σημερινές τιμές είναι πλέον υψηλότερες από την περίοδο πριν από το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 2008. Η ετήσια αύξηση τιμών ξεπερνάει το 10% στη Ζώνη του Ευρώ και το 30% σε οκτώ χώρες της. Η επιτροπή υπολογίζει ότι οι κατοικίες είναι πλέον υπερκοστολογημένες σε περισσότερες από τις μισές χώρες του ευρώ (…). Η αύξηση των τιμών της κατοικίας έχει ξεπεράσει την άνοδο του εισοδήματος σε 21 χώρες-μέλη, μάλιστα σε 11 από αυτές περισσότερο από 20%». Η τεχνική έκθεση επισημαίνει τη δυσμενή επίπτωση της κατάστασης αυτής στην οικονομία (καθώς ο δανεισμός για αγορά κατοικίας σε τόσο υψηλές τιμές «υποσκάπτει την ανάπτυξη») και την κοινωνία.
«Οι τελευταίες μελέτες εντοπίζουν σοβαρές τάσεις επιβάρυνσης του τομέα της στέγασης λόγω των νέων κινδύνων, όπως η ενεργειακή κρίση και οι διεθνείς εξελίξεις», λέει στην «K» ο Γαβριήλ Αμίτσης, καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και διευθυντής του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης, που είναι ο επιστημονικός εταίρος του Housing Europe στην Ελλάδα. «Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι επηρεάζονται ακόμη και χώρες που έχουν ανεπτυγμένα συστήματα κοινωνικής κατοικίας – άρα είναι εύλογο το ερώτημα πώς θα επηρεαστούμε εμείς οι υπόλοιποι».
Το κόστος αγοράς κατοικίας έχει πλέον ξεπεράσει σε πολλές χώρες της Ευρώπης τα επίπεδα του 2008.
Ποιες θα είναι οι συνέπειες για την Ελλάδα; «Hδη η αύξηση στην ιδιωτική αγορά ενοικίου είναι σημαντική και πλήττει ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας που δεν διαθέτει επαρκές εισόδημα για να καλύψει τις ανάγκες στέγασης. Αυτοί σήμερα παραπέμπονται στο πρόγραμμα επιδότησης ενοικίου (επιδότηση μεταξύ 70-200 ευρώ/μήνα) και λαμβάνουν κάποιες συμπληρωματικές παροχές, όπως το επίδομα θέρμανσης και το κοινωνικό τιμολόγιο. Με δεδομένο ότι η ιδιοκατοίκηση στη χώρα μας παραμένει στο 75% και ένα επιπλέον 3%-4% καλύπτεται από ειδικές μορφές επιδοτούμενης κατοικίας (λ.χ. προσφυγικοί πληθυσμοί), το πρώτο ερώτημα που δημιουργείται είναι ποιο κομμάτι του υπόλοιπου 21%-23% του πληθυσμού θα μπορεί να καλύψει το αυξημένο κόστος στέγασης. Το δεύτερο ερώτημα αφορά το 75% της ιδιοκατοίκησης, που επίσης επηρεάζεται από την ενεργειακή κρίση και ένα τμήμα του θα περάσει σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας».
«Αναμφίβολα θα δημιουργηθεί τεράστιο ζήτημα, γιατί η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας για το πόσο επιβαρύνει το στεγαστικό κόστος ένα νοικοκυριό και στην τρίτη θέση στην ενεργειακή φτώχεια στην Ευρώπη», λέει ο Μιχάλης Γουδής, διευθυντής του γραφείου του Ιδρύματος Heinrich Bell στην Ελλάδα (το οποίο υποστήριξε μελέτη του ΑΠΘ για την κοινωνική κατοικία στη Θεσσαλονίκη).
«Σε χώρες που υπάρχει το “δίχτυ ασφαλείας” της κοινωνικής κατοικίας, το κράτος ξέρει ποιοι είναι οι ευάλωτοι, ποια τα χαρακτηριστικά των νοικοκυριών και μπορεί να παρέμβει με μακροπρόθεσμα μέτρα. Στη χώρα μας, εκτός από το πρόγραμμα “Εξοικονομώ”, που έχει πολύ θετικό πρόσημο, η προσέγγιση του στεγαστικού προβλήματος γίνεται μέσω επιδομάτων. Αυτό που λείπει είναι μια οργανωμένη προσέγγιση, προσαρμοσμένη στη νέα πραγματικότητα. Πρέπει να δημιουργηθεί άμεσα ένα εθνικό σχέδιο στεγαστικής πολιτικής, το οποίο να αναγνωρίζει το δικαίωμα του πολίτη για αξιοπρεπή κατοικία και να θέτει μακροπρόθεσμους στόχους, όπως την κινητοποίηση του ανενεργού κτιριακού αποθέματος για κοινωνική κατοικία και τη δημιουργία νέου, την παρέμβαση στο ηλικιωμένο κτιριακό απόθεμα με έργα εξοικονόμησης».
«Η Ε.Ε. πλέον θεωρεί επιλέξιμες επενδύσεις για δημόσια στέγαση και κοινωνική κατοικία, συνδέουν όμως τις επενδύσεις αυτές με την ύπαρξη στρατηγικής», λέει ο κ. Αμίτσης. «Κατά τη γνώμη μου, έχει έρθει η ώρα για ένα αυτόνομο υπουργείο Στέγασης και έναν δημόσιο οργανισμό στέγασης, στο πρότυπο του ιρλανδικού μοντέλου».