Ενενήντα επτά ολόκληρα χρόνια. Πόσες επιχειρήσεις στον κόσμο όλο να λειτουργούν στο ίδιο ακριβώς σημείο του χάρτη επί 97 ολόκληρα χρόνια; Αν υπάρχει μετάλλιο για αυτή τη σκυταλοδρομία από γενιά σε γενιά, το αξίζει αναμφίβολα η οικογένεια Δαμίγου. Το 1925 πρωτάνοιξε το παιχνιδάδικο στην οδό Λυκούργου 3, στην Ομόνοια, ο παππούς Αντώνης, τη δεκαετία του ’70 ανέλαβε ο γιος του Νίκος και από το 2000 «τρέχουν» την επιχείρηση οι κόρες του Νίκου, Μυρτώ και Μαρίνα Δαμίγου μαζί με τον Βασίλη Καλογερόπουλο, 47 χρόνια «ψυχή» του μαγαζιού. «Γίναμε 97 χρόνων, το παλιότερο κατάστημα παιχνιδιών στην Ελλάδα. Λέγαμε ότι θα τα εκατοστίσουμε στο ίδιο σημείο, αλλά δεν το βλέπω», λέει σήμερα η Μαρίνα, που δεν χάνει το χιούμορ της.
Οπως ανακοίνωσαν οι δύο γυναίκες πριν από λίγες ημέρες στη σελίδα του ιστορικού παιχνιδάδικου στο Facebook, ο ιδιοκτήτης του καταστήματος έχει ζητήσει να το αδειάσουν λόγω αλλαγής χρήσης του κτιρίου όπου στεγάζονται. Το σημείωμά τους δεν είχε σκοπό να ξεσηκωθούν διαμαρτυρίες, ούτε να εκδηλωθεί κύμα αγάπης, κι ας έγιναν και τα δύο. Αυτό που χρειάζονταν ήταν η βοήθεια του κοινού.
Μέχρι στιγμής, η αναζήτηση νέου καταστήματος στην περιοχή δεν έχει φέρει αποτελέσματα. Οι διαθέσιμοι χώροι είναι ελάχιστοι και αυτοί είτε είναι εξαιρετικά μικροί είτε έχουν εξωπραγματικό ενοίκιο και χρειάζονται υπέρογκες δαπάνες ανακαίνισης. «Το κατάστημα που ψάχνουμε πρέπει να είναι γύρω στα 50-70 τ.μ. και να έχει αποθηκευτικό χώρο. Η περιοχή που μας ενδιαφέρει είναι από την οδό Αθηνάς και πάνω, προς την Ομόνοια και το ιστορικό κέντρο, μέχρι και γύρω από την οδό Ακαδημίας. Αν κάποιος ιδιώτης έχει κατάστημα που θέλει να το ενοικιάσει ή γνωρίζει κάποιον, ας επικοινωνήσει μαζί μας», έγραφαν, με την έκκλησή τους να έχει τη μορφή του κατεπείγοντος. Για τον κλάδο τους, ο Σεπτέμβριος είναι δύσκολος μήνας, οι παραγγελίες των Χριστουγέννων έχουν ήδη ξεκινήσει, με το στοκ να καταφθάνει σύντομα.
«Τα ενοίκια στην περιοχή που κοιτάμε είναι απλησίαστα, ο καθένας ζητάει ό,τι θέλει», λέει η Μαρίνα Δαμίγου. «Βλέπω αγγελίες ετών, που όμως ποτέ δεν αλλάζει το ενοίκιο. Πολλά μαγαζιά κοντά μας, από Σταδίου μέχρι Κλαυθμώνος, είναι θεόκλειστα. Στο ιστορικό τρίγωνο επίσης παρατηρώ πολλά καταστήματα κλειστά, ερειπωμένα. Τα αφήνουν έτσι και δεν τους ενδιαφέρει να τα νοικιάσουν ξανά».
Οι δυο τους έχουν ζήσει όλες τις αλλαγές στο κέντρο της Αθήνας. «Η Ομόνοια είχε περάσει πολύ πιο δύσκολη φάση. Η τάση σήμερα είναι τα ξενοδοχεία και ο τουρισμός. Δεν είναι επικίνδυνη η περιοχή, κυκλοφορεί κόσμος, είναι ζωντανή». Δίπλα άνοιξε ακόμη ένα ξενοδοχείο. «Δεν ξέρω αν θα γίνει ξενοδοχείο και το δικό μας κτίριο, αλλά σκέφτομαι, τι ωραία που θα ήταν σε μια γειτονιά που αρχίζει να ανακάμπτει, να συνέχιζε τη ζωή του το παλαιότερο παιχνιδάδικο της χώρας», συμπληρώνει η Μυρτώ Δαμίγου. «Ημουν πρόσφατα στο Λονδίνο και κυκλοφορώντας στο κέντρο έβλεπα συνεχώς χαριτωμένα μικρά μαγαζάκια ανάμεσα στα ξενοδοχεία και τα πολυκαταστήματα. Αυτό σημαίνει ποικιλομορφία».
Η επιχείρηση Δαμίγου, στην οδό Λυκούργου 3, άνοιξε το 1925 από τον παππού Αντώνη και συνεχίστηκε από τον γιο και τις δύο εγγονές.
Πολλοί τους προτείνουν να σηκωθούν να φύγουν από το κέντρο, να κυνηγήσουν φθηνότερα ενοίκια. Αλλιώς να «μετακομίσουν» μόνιμα στο Διαδίκτυο. «Το σκεφτήκαμε και αυτό», ομολογεί η Μαρίνα. «Ομως, κάθε μέρα ξεφυτρώνει και από ακόμη ένα ονλάιν κατάστημα. Η πίτα δεν φτάνει για όλους, πόσα θα ζήσουν;». Οι δυο αδελφές επιθυμούν να συνεχίσουν τα Παιχνίδια Δαμίγος ως φυσικό κατάστημα, και για συναισθηματικούς λόγους, αλλά και για πρακτικούς. Πολλά από τα είδη τους απευθύνονται σε ενηλίκους, είναι συλλεκτικά. «Είναι από τα πράγματα που θέλει ο άλλος να δει, να αγγίξει».
Στο παιχνιδάδικο της Λυκούργου θα βρεις μεταξύ άλλων τις περίφημες κούκλες Schildkröt, γνωστές στην Ελλάδα ως «χελώνες», από το ίδιο γερμανικό εργοστάσιο που τις κατασκευάζει από το 1896. «Παλιά φτιάχνονταν από σελιλόιντ, τώρα από λεπτό πλαστικό, είναι οι κούκλες που έπαιζαν οι γιαγιάδες μας», λέει η Μυρτώ. «Ερχονται να αγοράσουν δώρα για τα εγγόνια τους, τις βλέπουν και θυμούνται που τις έπαιζαν παιδιά». Εδώ θα βρεις τσίγκινα παιχνίδια από τα ίδια καλούπια που έβγαιναν τα παλιά μολυβένια στρατιωτάκια από Ελληνα βιοτέχνη ο οποίος τα φτιάχνει στο χέρι, ελάχιστα ξύλινα παιχνίδια από το ελληνικό εργοστάσιο Κουβαλιάς, που έχει πια κλείσει, μουσικά κουτιά, τρενάκια κ.ά. Η βιτρίνα της Λυκούργου έκλεβε παραδοσιακά το βλέμμα μικρών και μεγάλων.
Να το φανταζόταν ο Αντώνης Δαμίγος, ερχόμενος στην Αθήνα από τη Σαντορίνη, ότι το μαγαζάκι του θα μακροημέρευε τόσο; «Ο παππούς μας ήταν σχεδόν αγράμματος, αλλά εμπορικό δαιμόνιο. Εμαθε αγγλικά μόνος του και άρχισε αλληλογραφία με μικρά εργοστάσια του εξωτερικού, φέρνοντας μοναδικά πράγματα». Ο γιος του, Νίκος Δαμίγος, σήμερα γύρω στα 80, είχε μεγαλώσει σε εκείνο το παιχνιδάδικο, το οποίο ανέλαβε μόνος του τη δεκαετία του ’70.
«Οταν πήρε σύνταξη, το 2000, μας τέθηκε το ερώτημα “τι θα κάνετε με το μαγαζί; Το θέλετε;” Και οι δύο είχαμε ακολουθήσει άλλους δρόμους, αλλά σχεδόν αμέσως είπαμε το ναι. Μπαινοβγαίναμε κι εμείς από μικρές εδώ μέσα», λέει η Μαρίνα. «Βέβαια, τότε ήταν καλές εποχές, γιατί έχει περάσει και δύσκολες στιγμές το μαγαζί. Πόλεμο, εμφύλιο, κρίση… Αυτό μας λέει ο μπαμπάς: ότι στενοχωριέται που όταν ήρθε το μαγαζί στα χέρια μας ήρθαν οι απανωτές κρίσεις».
Παρά τις δυσκολίες, οι δυο τους είναι περήφανες που κράτησαν την επιχείρηση ανοικτή. Είναι και αυτό κάτι σαν οικογενειακή παράδοση. «Ούτε στον πόλεμο ούτε ποτέ όλα αυτά τα χρόνια δεν έκλεισε το μαγαζί μας». Γι’ αυτό, όταν κατεβεί η ταμπέλα, η Αθήνα θα έχει γνωρίσει μια μικρή ήττα. Και θα έχει χάσει οριστικά λίγη από την παιδικότητά της.
ΑΠΟΨΗ
Αστική μνήμη
Του Νίκου Βατόπουλου
Η Αθήνα είναι μια πόλη όπου δύσκολα θα βρεις ιστορικές επιχειρήσεις που να επιζούν στο ίδιο σημείο επί δύο, τρεις, τέσσερις ή και παραπάνω γενιές. Τα παλιά μαγαζιά, είτε πωλούν τρόφιμα, παιχνίδια, χαρτικά, φάρμακα ή ρούχα, είναι κομμάτι της αστικής παράδοσης και η παρουσία τους επιδρά συνεκτικά, είναι παράγοντες κοινωνικής συνοχής, ψυχικής ασφάλειας και αισθητικής ηρεμίας. Λίγες πόλεις στον κόσμο είναι τόσο εχθρικές ή έστω αδιάφορες στη μνήμη. Η μνήμη, μέσα από τους μηχανισμούς της ανάκλησης και της επανασύνδεσης, λειτουργεί προωθητικά, όχι ανασταλτικά, είναι δηλαδή μοχλός κίνησης προς τα εμπρός.
Η περίπτωση έξωσης, προσωρινής ή όχι, του καταστήματος παιχνιδιών Δαμίγος από το γνωστό μεσοπολεμικό κτίριο της οδού Λυκούργου, το οποίο θα αποκατασταθεί, θυμίζει κύκλους παρομοίων μεταβολών στην Αθήνα. Ο Δαμίγος αναζητεί νέα στέγη, αλλά τι να πρωτοθυμηθεί κανείς; Την έξωση του βιβλιοπωλείου της Εστίας από τη Στοά Νικολούδη της οδού Σταδίου (και την ευτυχή μετακόμιση στη Σόλωνος 60, το 1978;); Τον παλιό Ελευθερουδάκη (έως το 1962) στην πλατεία Συντάγματος, πριν μετακομίσει στην οδό Νίκης; Το βιβλιοπωλείο της Ατλαντίδας στην οδό Κοραή; Τον Κάουφμαν λίγο πιο κάτω, που έκλεισε οριστικά;
Αλλά αν μείνει κανείς στον κόσμο των παιχνιδιών, θα θυμηθεί και την περίπτωση του Μαγγιώρου, που αναγκάστηκε να φύγει το 1977 από την ιστορική έδρα της Ερμού 17. Το νεοκλασικό κτίριο κατεδαφίστηκε και ο Μαγγιώρος βρήκε βραχύβια στέγη στη νεότευκτη, τότε, Στοά Δαβάκη, Ακαδημίας και Κριεζώτου. Αλλά και η Πανελλήνιος Αγορά, στη Σταδίου, ναός παιχνιδιών για μικρούς και μεγάλους; Το ιστορικό παιχνιδάδικο του Τσοκά στην Αιόλου και στην Πατησίων;
Η υποχώρηση των παλαιών επιχειρήσεων (στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς) συμπλέει με την αλλαγή του κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου. Αλλά ακριβώς αυτή η αλλαγή, που πιέζει τις μικρές και συχνά οικογενειακές επιχειρήσεις, δυναμώνει και την ανάγκη διάσωσής τους και τη φροντίδα σύνδεσής τους με τα οικεία αστικά τοπόσημα. Τα καταστήματα που επιμένουν στην παράδοση είναι κομμάτι της ζωής όλων. Και οι πόλεις αιμοδοτούνται από τη μνήμη.