«Μου θυμίζει αυτό που έγινε και σε εμένα». Αυτό ίσως σκέφτηκαν πολλές γυναίκες στο Ιράν – και όχι μόνο – όταν είδαν τις φωτογραφίες της Ζίνα Μαχσά Αμινί από το κρεβάτι του νοσοκομείου. Ενδεχομένως, είχαν τη δική τους προσωπική εμπειρία στο μυαλό όταν έσκισαν τις μαντίλες τους, έκοψαν τα μακριά μαλλιά τους και με δάκρυα στα μάτια βγήκαν στους δρόμους για να διεκδικήσουν έναν κόσμο χωρίς καταπίεση.
Τη φράση αυτή χρησιμοποίησε η Χάνα Γκαντζί, μια γυναίκα που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ιράν, μέχρι που το 2020 άφησε πίσω τους δαίμονές της και ήρθε στη χώρα μας. Και αυτή ένιωσε ότι η καρδιά της θα την εγκαταλείψει όταν ο εργοδότης της (σε μια δουλειά που δεν είχε καν συμβόλαιο ή σταθερό μισθό), ένας ισχυρός άνδρας με δεσμούς με τους Φρουρούς της Επανάστασης, την κακοποίησε σεξουαλικά.
«Υπάρχουν πολλές Μαχσά, πολλές Χάνα. Κάθε μέρα, κάθε ώρα γυναίκες υποφέρουν στο Ιράν», δηλώνει στην «Κ» η 29χρονη. Πολλές από αυτές τις γυναίκες – αλλά και άνδρες – κακοποιούνται σωματικά και ψυχολογικά, βιάζονται ή «εξαφανίζονται» στα κέντρα κράτησης της αστυνομίας ηθών ή της ακόμα χειρότερης πολιτοφυλακής των Μπαστίτζ.
Η καθημερινότητα για τις γυναίκες στο Ιράν είναι δύσκολη. Είναι υποχρεωμένες να φοράνε χιτζάμπ και όχι στενά ρούχα, δεν μπορούν να διαλέξουν τον άνδρα τους ούτε να πάρουν διαζύγιο από αυτόν (ενώ το αντίθετο προβλέπεται), δεν μπορούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό χωρίς άδεια του πατέρα ή του συζύγου τους, δεν μπορούν να είναι ιδιοκτήτριες οικίας ή αυτοκινήτου.
Αν και τυπικά ο νόμος προβλέπει ότι οι γυναίκες μπορούν να φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο και να πάρουν δίπλωμα οδήγησης, στην πράξη είναι αρκετά δύσκολο να συμβεί. Σύμφωνα με το Στατιστικό Κέντρο του Ιράν, το 2020 η συμμετοχή των γυναικών στην οικονομία της χώρας ήταν μόλις στο 14%.
Σύμφωνα με τη Χάνα, λίγες ήταν και οι γυναίκες που μπορούσαν να δουλέψουν – και αυτές αντιμετώπιζαν πολλά στερεότυπα. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που κάνει τη δουλειά της γραμματέως θεωρείται ότι είναι ελαφρών ηθών ή μια γιατρός έχει να αντιμετωπίσει τα συνεχή σχόλια των συναδέλφων της.
Η ίδια τα βίωσε αυτά ακόμα πιο έντονα γιατί αν και όλη της τη ζωή την πέρασε στο Ιράν, η εθνικότητά της είναι αφγανική. Τώρα, ως αντιπρόεδρος της Κοινότητας Aφγανών Προσφύγων στην Ελλάδα και ενεργή ακτιβίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών στη «Διοτίμα», παραδόξως – εκτός από πόνο – αισθάνεται και δύναμη από την ιστορία της 22χρονης Μαχσά. «Οι γυναίκες μας χρειάζονται περισσότερη στήριξη», λέει αποφασιστικά.
«Για το μαλλί που τόσο αγαπάμε εμείς οι γυναίκες»
Η Π.*, Ιρανή γεννημένη και μεγαλωμένη στην Ελλάδα, έχει μόλις λίγα χρόνια διαφορά από την Μαχσά Αμινί. «Παντού οι γονείς τσακώνονται με τα παιδιά για το πώς ντύνονται. Είναι αδιανόητο, όμως, να σε σταματάνε άγνωστοι στον δρόμο και να σου λένε γιατί δεν φοράς σωστά τη μαντίλα».
«Στενοχωρήθηκα που έγινε αυτό για το μαλλί που τόσο αγαπάμε εμείς οι γυναίκες, για μια τούφα που ξέφυγε. Λυπάμαι τους γονείς της που μεγάλωσαν μια κοπέλα, πήγαν μια επίσκεψη στην Τεχεράνη και τους την σκότωσαν», μας λέει η 25χρονη.
Σημειώνεται ότι παρόμοιους περιορισμούς αντιμετωπίζουν και οι άνδρες, οι οποίοι μπορεί να συλληφθούν αν φοράνε στενά ρούχα, αν φοράνε γραβάτες, αν φοράνε απρεπή αξεσουάρ, αν έχουν τατουάζ και αν είναι κουρεμένοι δυτικότροπα.
Όπως μας είπε η νεαρή που έχει περάσει όλη της τη ζωή στη χώρα μας, ο πατέρας της ήταν αυτός που επέλεξε να φύγει από την πατρίδα του, επειδή ήταν ανοιχτόμυαλος: «Ήθελε ελευθερία. Άλλοι πατέρες θέλουν να κάνουν γιους. Ο δικός μου ήθελε η κόρη του να είναι ελεύθερη και δυναμική».
Χαρακτηρίζοντας τον εαυτό της «μοντέρνα μουσουλμάνα», η Π. αναφέρει ότι οι γυναίκες θα έπρεπε να έχουν οι ίδιες το δικαίωμα να επιλέγουν τι θα φορέσουν και τι θα πιστεύουν, σημειώνοντας ότι ο φανατισμός είναι καταδικαστέος. «Το Κοράνι, εξάλλου, δεν λέει ότι είναι υποχρεωτικό να πιστεύεις».
Η Χάνα και η Π. τονίζουν ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά όταν οι μουσουλμάνες έχουν την επιλογή να φορούν ή όχι χιτζάμπ και ότι είναι καταπίεση να τις υποχρεώνει κάποιος να το φοράνε.
Η αστυνομία ηθών και τα κέντρα κράτησης
Η Π. μάς είπε ότι επισκέφτηκε πέρσι την πατρίδα της. Φορούσε το χιτζάμπ της μεν, αλλά το είχε πολύ χαλαρά στο κεφάλι της – και είδε πολλές γυναίκες να κάνουν το ίδιο. Όλες βέβαια είχαν τον νου τους για την αστυνομία ηθών.
Η Χάνα, πάλι, ως ξένη στη χώρα που γεννήθηκε και έχοντας βιώσει το χειρότερό της πρόσωπο, περιέγραψε μια «μαύρη» εικόνα, αλλά παραδέχθηκε ότι θα μπορούσε να είναι και χειρότερα.
«Τα πράγματα φαίνονται καλύτερα από μπροστά. Πίσω από την κουρτίνα, όμως, είναι αλλιώς. Είναι άλλο πράγμα τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλο τα γυναίκεια δικαιώματα. Αλλά και στα πρώτα, θα έλεγα ότι στο Ιράν είμαστε κάπου στο 10%», λέει χαρακτηριστικά η 29χρονη.
Η αστυνομία ηθών ήταν ο φόβος και ο τρόμος όλων. «Όλοι εξαφανίζονταν από τον δρόμο όταν τους έβλεπαν», μας περιγράφει. Και οι δύο γυναίκες αναφέρουν ότι αν η αστυνομία ηθών – η οποία έχει και γυναίκες στις τάξεις της – έβλεπε ότι φαινόταν το μαλλί κάποιας κοπέλας επειδή δεν είχε φορέσει σωστά το χιτζάμπ, θα της έκαναν παρατήρηση. Αν εκείνη αντιδρούσε ή αντιστεκόταν, τότε θα την οδηγούσαν στο κέντρο κράτησης όπου κάποιοι αστυνομικοί ίσως εξωτερίκευαν την αρρωστημένη φύση τους.
Εκεί, ακολουθούν «νουθεσίες» οι οποίες περιλαμβάνουν από χτυπήματα μέχρι και βιασμό, φυλάκιση και «εξαφάνιση» του ατόμου. «Τις γυναίκες πολλές φορές τις βιάζουνε και τις αφήνουν ελεύθερες, τους κάνουνε απλά ψυχολογικό πόλεμο. Τους άνδρες μπορεί να μην βρεθεί ποτέ ούτε η σορός τους», σημειώνει η Χάνα.
Ο γολγοθάς δεν τελειώνει εκεί: η αστυνομία ηθών και οι Μπασίτζ απειλούν τα θύματά τους, τους λένε ότι ξέρουν πού θα τους βρουν και ότι αν επαναλάβουν τη συμπεριφορά τους, θα τους τιμωρήσουν ξανά. Ακόμα και αν βρούνε μαζί ένα αγόρι ή ένα κορίτσι, θα τους ρωτήσουν τι κάνουνε και ενδεχομένως να τους συλλάβουνε.
«Ίσως είναι το δικό μας Πολυτεχνείο»
Αν και δεν πιστεύει ότι οι αρχές θα πούνε ποτέ την αλήθεια για τη Μαχσά, η Π. χαίρεται που βλέπει τις συμπατριώτισσές της πιο τολμηρές και είναι αισιόδοξη ότι θα έρθει η πολυπόθητη αλλαγή για τις καταπιεσμένες γυναίκες του Ιράν, καθώς το κράτος θα πιεστεί από τη λαϊκή οργή.
Θεωρεί ότι η επέλαση των social media – έστω και με τις ταχύτητες «χελώνας» που έχουν επιβληθεί – έφεραν τους Ιρανούς περισσότερο σε επαφή με τον δυτικό κόσμο, τους έκαναν πιο δυναμικούς και αντιδραστικούς. Από την άλλη, επιθύμησε να κρατήσει την ανωνυμία της γιατί – όπως είπε – θέλει να μπορεί να επιστρέψει στην πατρίδα της.
Η Χάνα σκιαγραφεί την ιρανική κοινωνία ως βαθιά θρησκευτική και πιστή στην τωρινή κυβέρνηση και τον Χαμενεΐ στην πλειοψηφία της, με μεγάλες οικονομικές ανισότητες (αρκετοί είναι αυτοί που περιμένουν σε ουρές για να πάρουν με δελτίο αυγά και κρέας) και αρκετά διχασμένη. Δεν είναι λίγες οι οικογένειες που μένουν στο ίδιο σπίτι, αλλά δημόσια δεν κυκλοφορούν μαζί λόγω διαφορετικών πολιτικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Για την ίδια, είναι δύσκολο να αλλάξει το καθεστώς, καθώς και στο παρελθόν έχουν υπάρξει διαδηλώσεις οι οποίες – όπως και τώρα – «βάφτηκαν» στο αίμα και φιμώθηκαν.
Από την άλλη, αυτή τη φορά βλέπει την ενότητα που χρειάζεται σε πανανθρώπινα θέματα που αφορούν σε βασικές διεκδικήσεις. «Ακόμα και για την πιο μικρή σου ανάγκη πρέπει να πολεμήσεις σε αυτή τη χώρα. Τώρα είναι ενωμένοι οι άνθρωποι, τουλάχιστον διεκδικούν κάτι. Ίσως είναι το δικό μας Πολυτεχνείο. Ο λαός μπορεί να πολεμήσει και να επιτύχει».
*Τα στοιχεία της Π. είναι στη διάθεση του kathimerini.gr.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr