«Οταν ήμασταν παιδιά, η Κερατέα μόνο έκανε 2.500 τόνους σταφύλι για κρασί. Σήμερα, ζήτημα αν κάνουμε 1.000 τόνους. Στην Αττική τώρα έχουν μείνει 60.000 στρέμματα αμπέλια που κάνουν οινοστάφυλα. Και αυτά στα χαρτιά, στην πραγματικότητα είναι λιγότερα, γιατί πολλά αμπέλια είναι παρατημένα», λέει στην «Κ» ο Σταμάτης Μυλωνάς, οινοποιός και αμπελουργός στην Κερατέα. Δίπλα του ο Δημήτρης Λιέπουρης, συνάδελφος και συνοδοιπόρος στην προσπάθεια αναβάθμισης του σαββατιανού, της βασικής ιστορικά ποικιλίας της Αττικής. «Εγώ είμαι νεότερος», διευκρινίζει. «Ξεκίνησα να εμφιαλώνω κρασί το 2014, ενώ ο Σταμάτης έκανε την πρώτη εμφιάλωση το 2006».
Συναντηθήκαμε δύο μέρες μετά την ολοκλήρωση του φετινού τρύγου στην περιοχή. «Σε αυτούς να πας, κάνουν φοβερή δουλειά», με παρότρυναν οι… παροικούντες τον οίνο. Καθόμαστε στην είσοδο – αίθουσα υποδοχής του οινοποιείου και από το βάθος έρχεται ήδη η μυρωδιά του «χυμού» που βράζει στις δεξαμενές. Ο Σταμάτης Μυλωνάς σπούδασε χημεία και οινολογία και γύρισε στην περιοχή για να καλλιεργήσει τους οικογενειακούς αμπελώνες, περίπου 80 στρέμματα, αποφασισμένος να παράγει καλό κρασί, αλλάζοντας τη μοίρα του σαββατιανού, μιας ποικιλίας που για χρόνια έχει συνδεθεί με το χύμα και η οποία δίνει περιορισμένων προσδοκιών και συχνά χαμηλής ποιότητας κρασί. «Γύρισα πίσω και είπα, “παιδιά πρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα”. Φυσικά στην αρχή “έφαγα ξύλο” από τους δικούς μου. Τελικά όμως συμφώνησαν», διηγείται. Ο βασικός τους στόχος ήταν βέβαια να αλλάξουν τη δική τους μοίρα… «Δεν έχει νόημα να κάνεις χύμα. Πάντα θα υπάρχει ο πιο φθηνός και αφού είναι ανώνυμο δεν μπορείς να τον νικήσεις», λένε.
Στα Μεσόγεια λειτουργούν 108 οινοποιεία από τα οποία τα 82 δούλεψαν επισήμως τα δύο τελευταία χρόνια. Η πλειονότητα αυτών παράγει κρασί χύμα ή ασκό από ποσότητες σταφυλιών που πιθανότατα δεν προέρχονται καν από την περιοχή. Καθώς οι τιμές του σταφυλιού είναι πολύ χαμηλές, δεν μπορούν να εξασφαλίσουν εισόδημα, οπότε τα αμπέλια εγκαταλείπονται. Οι περισσότεροι αμπελουργοί στην περιοχή είναι μεγάλοι σε ηλικία και τα παιδιά τους δεν νοιάζονται καν προς τα πού πέφτουν τα αμπέλια. «Το σταφύλι δεν έχει χρήματα», μου είπε ο Απόστολος Κόντος, που παρακολουθούσε τον τρύγο από μακριά, αφού τα δικά του αμπέλια τα ξερίζωσε και τα έκανε καυσόξυλα για το τζάκι εδώ και μια δεκαετία. «Κάποια στιγμή θα πουλήσω τα κτήματα που μένουν χέρσα σε κάποιον που θα θέλει να χτίσει σπίτι». Δεν θέλησε να τον τραβήξω φωτογραφία. «Χωριό» μου είπε, «άσ’ το».
Οι τιμές τα τελευταία χρόνια πέφτουν όλο και περισσότερο όταν τα οινοποιεία της περιοχής κάνουν μαζικές παραλαβές. Φέτος έφθασαν σε 0,30 ευρώ το κιλό.
«Περίπου 10-15 οινοποιεία προσπαθούμε να προάγουμε την περιοχή και την ποικιλία», λέει ο Σταμάτης Μυλωνάς. Ο Δημήτρης Λιέπουρης ακολουθώντας τη «μόδα» της εποχής έχει εγκαταστήσει φωτοβολταϊκά. «Ετσι μπορώ να χρηματοδοτώ αυτά που κάνω με το κρασί», λέει.
Τα περισσότερα αμπέλια είναι φυτεμένα τη δεκαετία του ’60 –μετά τη φυλλοξήρα–, είναι μεγάλα σε ηλικία και δεν είναι πολύ παραγωγικά. Ενα στρέμμα αμπέλι σαββατιανό στον αττικό αμπελώνα που δεν υπάρχει και νερό δίνει 500 κιλά σταφύλι. Σε άλλες περιοχές η απόδοση μπορεί να φθάσει και τους 3-4 τόνους σταφύλι. «Τα αμπέλια εδώ όμως βγάζουν πολύ καλύτερης ποιότητας κρασί. Με συμπυκνωμένο φρούτο», εξηγούν οι δύο οινοποιοί. «Για τον ετεροεπαγγελματία δεν συμφέρει», εξηγούν.
Οι τιμές τα τελευταία χρόνια πέφτουν όλο και περισσότερο όταν τα οινοποιεία της περιοχής κάνουν μαζικές παραλαβές. Φέτος έφτασαν σε 0,30 ευρώ το κιλό. Οι δύο οινοποιοί δίνουν 0,40 ευρώ το κιλό στους αμπελουργούς με τους οποίους συνεργάζονται, με την προϋπόθεση να πάρουν βέβαια καλής ποιότητας σταφύλι. «Τα φυτά επειδή είναι μεγάλα έχουν ισορροπήσει στο terroiar της Αττικής, οπότε δεν θέλουν ιδιαίτερη φροντίδα. Ομως πρέπει να γίνονται όλα τη σωστή στιγμή», καταλήγει ο Δημήτρης Λιέπουρης.
Κατάφερε να εξάγει σαββατιανό σε 20 χώρες
Αν η τιμή του σταφυλιού φτάσει τα 0,70 ευρώ το κιλό, για παράδειγμα οι αμπελουργοί θα έχουν κίνητρο να συνεχίσουν την καλλιέργεια του σαββατιανού στην Αττική. «Προσπαθούμε να πιέσουμε τις τιμές προς τα πάνω για να μην εγκαταλειφθεί ο αμπελώνας και παράλληλα να φτιάχνουμε καλό κρασί με γνώση στο οινοποιείο. Ετσι το προϊόν μας θα αποκτήσει υπεραξία και θα πουληθεί πιο ακριβά, λέει ο Σταμάτης Μυλωνάς. Γίνεται; Δεν είναι εύκολο αλλά μπορεί να συμβεί… «Οταν εγώ ξεκίνησα το 2006 έδινα τη φιάλη κρασί λιανική τιμή στα 6 ευρώ. Τώρα τη δίνω στα 9,50», συμπληρώνει. Επίσης, εξάγει το κρασί του σε 20 χώρες. Οταν τον ρωτάω πώς τα κατάφερε, γελάει και αρχίζει να διηγείται.
«Οταν ξεκίνησα έκανα ταξίδια στο εξωτερικό να δω τι γίνεται. Εβλεπα τι έκαναν οι άλλοι, αλλά δεν ήξερα πώς να το κάνω εγώ. Στην προσπάθεια να καταλάβω λοιπόν, αγοράζω μια λίστα από το Ιντερνετ με εμπόρους, υποτίθεται. Δέκα χιλιάδες εμπόρους. Και στέλνω δέκα χιλιάδες μέιλ. Χαμός για να τα στείλουμε, κόλλαγε το μέιλ από τον όγκο, τέλος πάντων τα κατάφερα. Μου απάντησαν οι δέκα, εκ των οποίων οι οχτώ μου είπαν: μην ενοχλείς. Οι δύο ήθελαν δείγματα, με τον έναν έκλεισα δουλειά αλλά αποδείχτηκε απατεώνας».
Μετά; «Μετά πήρα σακ βουαγιάζ και ξεκίνησα να χτυπάω πόρτες στην Ευρώπη. Οχι πια μέιλ, μόνο τηλέφωνο και ραντεβού. Ανοιξαν κάποιες πόρτες, έτσι. Συγχρόνως όμως συνειδητοποίησα ότι η αγορά είναι ένα τρίγωνο και ότι όσο προσπαθούσα να μπω από κάτω δεν γινόταν. Επιασα λοιπόν τους από πάνω, τους opinion leader, και προσπάθησα να τους φέρω με κάποιον τρόπο σε επαφή με το κρασί μου, να το δοκιμάσουν και έτσι να πειστούν. Αυτό λειτούργησε και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σιγά σιγά, στόμα με στόμα άνοιξε η αγορά. Τώρα τρέχει μόνο του, έρχονται σε εμάς χωρίς να κάνουμε κάτι. Αλλά κουραστήκαμε πολύ», διηγείται ο οινοποιός.
Περπατώντας ανάμεσα στα αμπέλια της περιοχής μπορείς να δεις σταφύλια να κρέμονται ακόμη από τα φυτά. Δεν θα τρυγηθούν; «Δεν έχει νόημα γιατί δεν έχει καλλιεργηθεί σωστά το αμπέλι και δεν έχει αξιόλογη παραγωγή. Εδώ λέμε ότι πολλοί που δεν είναι επαγγελματίες αμπελουργοί καλλιεργούν λίγο το αμπέλι είτε από μεράκι είτε από ντροπή. Αν είναι από μεράκι κάτι γίνεται. Αλλά νομίζω ότι αυτό το αμπελάκι εδώ είναι από ντροπή…» τονίζει ο κ. Λιέπουρης.
Η συρρίκνωση του άλλοτε θαλερού Αττικού αμπελώνα δεν είναι «μοναδική περίπτωση». Παρά την άνοδο του ελληνικού κρασιού στην αγορά, πολλά αμπέλια κάθε χρόνο εγκαταλείπονται, όπως δείχνουν τα στοιχεία. Ο γενικός διευθυντής της ΚΕΟΣΟΕ (Κλαδικός Εθνικός Αγροτικός Συνεταιρισμός Αμπελοοινικών Προϊόντων) Παρασκευάς Κορδοπάτης τονίζει ότι πολλοί αμπελουργοί θα εγκαταλείψουν την καλλιέργεια ειδικά με τις αυξήσεις στα λιπάσματα και τα εργατικά που έχουν σημειωθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι ελάχιστα νέα αμπέλια φυτεύονται σε σχέση με τις άδειες φύτευσης που δίνονται ετησίως από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
«Ανοιγμα» και σε διαφορετικές ποικιλίες
Ο Ιωάννης Σίνης καλλιεργεί και πουλάει σταφύλι στην περιοχή. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει την προσπάθεια να στραφεί στην εμφιάλωση ποσοτήτων σε συνεργασία με τους δύο οινοποιούς. Εχει φυτέψει επίσης και άλλες ποικιλίες.
«Μικρές εκτάσεις σε πολλά σημεία»
Συνοδοιπόροι στην προσπάθεια αναβάθμισης του σαββατιανού. «Τα αμπέλια μας είναι μικρές εκτάσεις σε πολλά σημεία», λέει ο οινοποιός Σταμάτης Μυλωνάς. Στη φωτ. στο οινοποιείο του με τον φίλο και συνάδελφο Δημήτρη Λιέπουρη (δεξιά).
Στην Αττική
2009
72.078 στρέμματα
2019
61.880 στρέμματα
2021
62.230 στρέμματα
Στην υπόλοιπη χώρα
2009
700.894 στρέμματα με οινοποιήσιμα σταφύλια
2021
636.960 στρέμματα με οινοποιήσιμα σταφύλια