Πόλεμος στην Ουκρανία. Ενεργειακή κρίση. Πληθωρισμός. Ανοδος της Ακροδεξιάς στην Ιταλία, άνοδος της Ακροδεξιάς στη Σουηδία. Η Ευρώπη ετοιμάζεται για ένα χειμώνα προκλήσεων, αλλά ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για τη δημοκρατία της;
Δύο κορυφαίοι δημοσιογράφοι των New York Times –ο Ρότζερ Κόεν, ο οποίος ηγείται του γραφείου της εφημερίδας στο Παρίσι, και ο Στίβεν Ερλάνγκερ, επικεφαλής διπλωματικός ανταποκριτής στην Ευρώπη– οι οποίοι βρέθηκαν στην Αθήνα με αφορμή το 10ο Athens Democracy Forum, μιλούν στην «Κ» για την πιεστική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ευρώπη.
«Η βασική πρόκληση για τη δημοκρατία στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι χωρίς αμφιβολία ο πόλεμος στην Ουκρανία», δηλώνει ο κ. Κόεν, τονίζοντας πως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί επίθεση στην ελευθερία των Ουκρανών να χτίσουν ένα δημοκρατικό κράτος, ένα κράτος δικαίου, και να αποφασίσουν για το μέλλον τους. Ταυτόχρονα, όμως, αποτελεί και επίθεση σε ό,τι η Δύση πιστεύει, λέει.
«Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ξεκαθαρίσει πως δεν πιστεύει ότι η Ουκρανία αποτελεί έθνος – τώρα όμως έχει δημιουργήσει ένα έθνος, οι Ουκρανοί δεν ήταν ποτέ τόσο ενωμένοι, και αν αφήσουμε τον πρόεδρο Πούτιν να περάσει το δικό του, θα είναι τεράστιο πλήγμα για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και την ελευθερία της Ευρώπης», τονίζει ο κ. Κόεν, συμπληρώνοντας όμως πως δεν εκτιμά ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί.
Παρ’ όλα αυτά, πολλές από τις άλλες προκλήσεις με τις οποίες οι Ευρωπαίοι βρίσκονται αντιμέτωποι, προηγούνται του πολέμου, σημειώνει ο ίδιος. Δεν είναι τυχαίο, συμπληρώνει, πως αυταρχικά συστήματα βρίσκονται σε άνοδο. «Η μεγάλη ανισότητα, ο φόβος αποκλεισμού ατόμων που δεν βρίσκονται στα αστικά κέντρα, μια πολιτιστική μάχη μεταξύ φιλελευθέρων, οι οποίοι πολλές φορές φέρονται σε άλλους με περιφρόνηση και δίνουν την εντύπωση ότι θέλουν όλοι να ζήσουν όπως οι ίδιοι – όλα αυτά συσσωρεύουν δυσαρέσκεια», εξηγεί ο κ. Κόεν.
Η ακροδεξιά απειλή
Σύμφωνα με τον κ. Ερλάνγκερ, το ακροδεξιό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών απέκτησε ερείσματα χάρη σε ρητορική που αφορά την εγκληματικότητα και το μεταναστευτικό, θέμα στο οποίο δίνει βάση και η Τζόρτζια Μελόνι, η οποία ηγείται ενός κόμματος με φασιστικές ρίζες και αναμένεται να είναι η επόμενη πρωθυπουργός της Ιταλίας.
Ο φόβος, τονίζει ο κ. Ερλάνγκερ, είναι πως στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης μια ακροδεξιά ιταλική κυβέρνηση μπορεί να συμμαχήσει με την Ουγγαρία και την Πολωνία, με άγνωστα αποτελέσματα. «Αλλά η Μελόνι είναι κατά του Πούτιν και υπέρ της Ουκρανίας και του ΝΑΤΟ, και οι Σουηδοί Δημοκράτες είναι επίσης υπέρ του ΝΑΤΟ», συμπληρώνει ο κ. Ερλάνγκερ, τονίζοντας επίσης πως, όπως και να έχει, η Ιταλία, ένα ιδρυτικό μέλος της Ε.Ε., είναι «πολύ μεγάλη για να αποτύχει».
Οι Ευρωπαίοι είναι προετοιμασμένοι για αίμα, δάκρυα και ιδρώτα, όπως έλεγε ο Τσώρτσιλ, θα αντέξουν τις συνέπειες του πολέμου. Ρότζερ Κόεν
Μπορεί ο πόλεμος να μην έχει συμβάλει τόσο στην πρόσφατη απήχηση των συγκεκριμένων ακροδεξιών κομμάτων, αλλά το ίδιο δεν μπορεί να ειπωθεί για την ενεργειακή κρίση. Η πανδημία φάνηκε να σταματάει το κύμα λαϊκισμού που είδαμε όχι μόνο στην Ευρώπη, με το Brexit, αλλά και στις ΗΠΑ με τον Ντόναλντ Τραμπ – «έδειξε ότι οι λαϊκιστές δεν είναι πολύ αποτελεσματικοί στη διακυβέρνηση», σχολιάζει ο κ. Ερλάνγκερ. Αλλά τώρα που η πανδημία έχει ατονήσει, το χρέος και οι υπέρογκες τιμές ενέργειας που έχει προκαλέσει εν μέρει ο πόλεμος στην Ουκρανία, δημιουργούν πίεση και ένα καινούργιο κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας με τις κυβερνήσεις, συμπληρώνει.
Το κύμα του θυμού
«Ο κόσμος είναι θυμωμένος με τους κυβερνώντες», τονίζει ο ίδιος. Καθώς ο χειμώνας θα δημιουργήσει μεγαλύτερη ανάγκη για κατανάλωση ενέργειας, μπορεί οι Ευρωπαίοι πολίτες να σταματήσουν να υποστηρίζουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οι οποίες αποτελούν ένα από τα μέτρα πίεσης της Ε.Ε.; «Αυτό είναι πιθανό», λέει ο κ. Κόεν, ο οποίος όμως υπογραμμίζει ότι ενώ οι δημοκρατίες και οι εκλογικές αναμετρήσεις μπορούν να επιφέρουν εκπλήξεις όπως της Ιταλίας, ένα χαρακτηριστικό τους είναι ότι ενώ αργούν να «θυμώσουν», όταν αυτό συμβεί, δεν γυρνάει πίσω εύκολα.
«Δεν μιλάω μόνο για την Εσθονία, τη Λευκορωσία, τη Λετονία ή την Πολωνία, οι οποίες περιγράφονται ως κοινωνίες νευρικές για την αυτοκυριαρχία τους στην περιφέρεια της Ρωσίας – υπάρχει γενικά μια αίσθηση πως αυτός ήταν πόλεμος επιλογής από τον πρόεδρο Πούτιν και ό,τι γίνεται στην Ουκρανία είναι εξοργιστικό, γι’ αυτό νομίζω οι Ευρωπαίοι είναι προετοιμασμένοι για αίμα, δάκρυα και ιδρώτα όπως έλεγε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ· πιστεύουν ότι μέχρι εδώ θα φτάσει ο Πούτιν και όχι παραπέρα», συμπληρώνει. Μπορεί, καθώς θα προχωράει ο χειμώνας, να γίνουν διαδηλώσεις, όπως παραδείγματος χάριν έγινε πρόσφατα στην Τσεχία για τις αυξανόμενες τιμές ενέργειας, και ίσως μια σταδιακή μείωση στην αποφασιστικότητα κάποιων Ευρωπαίων, αλλά τόσο οι ίδιοι όσο και η δυτική συμμαχία θα αντέξουν, πιστεύει ο ίδιος.
«Υπάρχουν στις ευρωπαϊκές χώρες κάποιες φωνές που αναρωτιούνται πώς θα τελειώσει όλο αυτό», λέει ο κ. Ερλάνγκερ, αναφερόμενος στον πόλεμο. «Πόσο καιρό θα πάρει; Πόσο θα κοστίσει; Τι θα κάνει ο Πούτιν αν αισθανθεί ότι χάνει; Είναι πιθανό να χάσει; Ποιος θα εγγυηθεί την ασφάλεια της Ουκρανίας, ποιος θα πληρώσει την αναστήλωσή της; Ολες αυτές είναι βάσιμες ερωτήσεις, στις οποίες αυτή τη στιγμή κανείς δεν έχει απάντηση», προσθέτει. Η Ουκρανία αυτή τη στιγμή τα πηγαίνει πολύ καλά, κάτι που όμως δεν θα συνέβαινε χωρίς αυτού του βαθμού τη δυτική, οικονομική και στρατιωτική, υποστήριξη, λέει ο κ. Ερλάνγκερ. «Θεωρώ πως θα τα βγάλουμε πέρα αυτό τον χειμώνα», επισημαίνει, αλλά αν οι ίδιες συνθήκες παραμείνουν, δεν είναι τόσο σίγουρος για τον επόμενο.
Οσον αφορά την αμερικανική επιρροή, βλέπουν ακόμα οι Ευρωπαίοι τον εαυτό τους ως αντανάκλαση των ΗΠΑ; Ο Ρότζερ Κόεν πιστεύει πως αυτό πλέον, ειδικά με τη διακυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ, ισχύει λιγότερο. «Αυτή η εμπειρία έμαθε στους Ευρωπαίους πως κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να γίνει στις ΗΠΑ και ότι πρέπει να σταθούν στα δικά τους πόδια, όπως είπαν ο Μακρόν και η Μέρκελ», δηλώνει. «Νομίζω πως ισχύει ακόμη, αλλά λιγότερο για τη νέα γενιά, εν μέρει γιατί η εικόνα της Αμερικής επλήγη από τον πόλεμο στο Ιράκ, από τον Ντόναλντ Τραμπ, από την πόλωση στη χώρα», εξηγεί ο κ. Ερλάνγκερ.
Παρ’ όλα αυτά και οι δύο εκτιμούν πως η αμερικανική ηγεσία παραμένει σημαντική. «Παραμένει ο καθρέφτης για τις περισσότερες δημοκρατίες», λέει ο κ. Ερλάνγκερ. «Ηγείται η Ουάσιγκτον της σύγκρουσης με τον Πούτιν στην Ουκρανία, παρέχοντας τη μεγαλύτερη υποστήριξη; Ναι», αναφέρει ο κ. Κόεν. Ο ίδιος πιστεύει πως η πιο ηγετική μορφή της Ε.Ε. είναι ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, αλλά τονίζει πως πολύ ισχυρή είναι και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. «Είναι πολύ σημαντική αυτή τη στιγμή», σημειώνει ο κ. Κόεν.
Το επίτευγμα της Ε.Ε.
Διερωτώμενος σε ποιο σημείο της ιστορίας της είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση αυτή τη στιγμή, ο κ. Ερλάνγκερ απαντά με μια αναφορά στ η μεταπολεμική περίοδο. «Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κόσμος ήταν ένα χάος, πολλοί είχαν πεθάνει, άλλοι είχαν ξεριζωθεί και μετακινούνταν μέσα στην ήπειρο, αλλού είχε εμφύλιους πολέμους – η Ε.Ε. ήταν λαμπρή απάντηση στο γαλλογερμανικό πρόβλημα, και δούλεψε εξαιρετικά», αναφέρει, «μαζί με την εξάπλωσή της, έφερε, ως επί το πλείστον, ειρήνη και πλούτο και εμπόριο». Θα πέθαινε ο κόσμος για την Ευρώπη; Μάλλον όχι, απαντά ο ίδιος, αλλά έχει δημιουργήσει μια κοινή ταυτότητα, αυτήν του Ευρωπαίου πολίτη. «Η Ε.Ε. ωριμάζει μέσα στις κρίσεις», λέει ο κ. Ερλάνγκερ. «Αυτή τη στιγμή είναι σε καλό σημείο», δηλώνει, «έχει διευρυνθεί». «Τώρα», τονίζει, «επιχειρεί να εμβαθύνει».