Είναι από αυτά τα πράγματα τα κάπως υπέροχα και ανεξήγητα, μία από τις τυχαίες «συναστρίες» που καθορίζουν ολόκληρες ζωές. Η Ιωάννα Φίλη είναι μια σκληρά εργαζόμενη μαμά τριών παιδιών, που συν τοις άλλοις είναι στη μέση του διδακτορικού της. Ο κ. Παναγιώτης, 71 ετών, είναι ένας χαμηλών τόνων άνθρωπος που ζει μόνος και περνάει τα πρωινά του μαθαίνοντας τα νέα του Χρηματιστηρίου και τα απογεύματά του διαβάζοντας ποίηση. Δύο ζωές που τίποτα δεν προμήνυε ότι θα διασταυρωθούν, αν μια διαφήμιση πέρυσι λίγο πριν από τα Χριστούγεννα δεν επέμενε να εμφανίζεται στο timeline της Ιωάννας. «Η μοναξιά δεν συνηθίζεται όσο κι αν το προσπαθείς», έλεγε το μήνυμα του ινστιτούτου Prolepsis για το πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία», που διασυνδέει εθελοντές με άτομα της τρίτης ηλικίας με στόχο την ανάπτυξη σχέσεων φιλίας.
«Ηταν αργά το βράδυ και δούλευα στον υπολογιστή», θυμάται η ίδια μιλώντας στην «Κ». «Στην αρχή δεν έδωσα πολλή σημασία, αλλά λίγο μετά επέστρεψα να τη δω καλύτερα. Δεν σου κρύβω ότι με συγκίνησε η δράση, δεν τη γνώριζα. Κάθισα και σκέφτηκα “μπορώ;”. Ηταν μια χρονιά με πολύ φορτωμένο πρόγραμμα, το ένα μου παιδί έδινε Πανελλαδικές και εγώ ολοκλήρωνα τη διατριβή στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ενώ παράλληλα εργαζόμουν. Ομως είπα θέλω να βοηθήσω, θα κόψω από κάπου, από την ξεκούραση, τον ύπνο, τη διασκέδαση, και θα βοηθήσω. Χριστούγεννα έρχονται, θα κάνω ένα δώρο στον εαυτό μου». Από την πρώτη στιγμή η Ιωάννα διαισθάνθηκε ότι από αυτή τη σχέση θα ήταν δύο οι ωφελούμενοι.
Εκανε τα χαρτιά της, κατέθεσε την αίτηση, πέρασε τη σχετική επιμόρφωση («ακόμα θυμάμαι τη συμβουλή της ψυχολόγου, “το χαμόγελο το εισπράττει κάποιος ακόμα και μέσα από το ακουστικό”») και ήρθε η ώρα της πρώτης επαφής. Η αρχική αγωνία γρήγορα διαλύθηκε – με τον ήπιο τρόπο του, τα ωραία ελληνικά και το λεπτό χιούμορ, ο κ. Παναγιώτης έσπασε αμέσως τον πάγο. Η συζήτηση κυλούσε αβίαστα, ποιος να το ‘λεγε ότι θα είχαν τόσα κοινά; «Στην αρχή κλείναμε ραντεβού να μιλάμε κάθε Πέμπτη στις 6, αλλά δεν μου άρεσε αυτό. Ενας φίλος μπορεί να σε παίρνει όποτε θέλει. Ετσι κάνουμε και μέχρι τώρα. Σήμερα με πήρε το πρωί να μου πει τον τίτλο ενός βιβλίου που συζητούσαμε. Μετά από τόσο καιρό, μιλάμε σχεδόν ένα χρόνο, έχουμε μπει ο ένας στα ενδιαφέροντα του άλλου, τα παιδιά μου του στέλνουν χαιρετισμούς, είναι μέρος του φιλικού μας περιβάλλοντος».
Καβάφης και… μετοχές
Από τα πρώτα νήματα που ένιωσαν ότι τους συνδέουν ήταν ο Καβάφης, που και οι δύο αγαπούν. «Από τα παιδικά μου χρόνια εφάρμοζα τη φιλοσοφία ζωής του, γεγονός που μου έφερε ιδιαίτερες απολαύσεις στον δρόμο μου», λέει στην «Κ» ο κ. Παναγιώτης, που κατάφερε να έχει μια πλούσια, συναρπαστική ζωή, παρά τα αρκετά προβλήματα υγείας που από μικρό τον ταλάνιζαν.
«Ενα ωραίο ταξίδι είναι η ζωή, λέει ο ποιητής, “να εύχεσαι να είναι μακρύς δρόμος” και “πολλά τα καλοκαιρινά πρωινά που θα μπαίνεις σε λιμένες πρωτοϊδωμένους”. Κι έτσι όταν έρθει το τέλος της ζωής σου θα έχεις διανύσει μια πορεία γεμάτη απόλαυση και καινούργιες εμπειρίες». Σήμερα, βέβαια, οι δυο τους δεν συζητούν μόνο για ποίηση, αλλά και για το… Χρηματιστήριο, στον κόσμο του οποίου προσπαθεί να τη μυήσει. Ο ίδιος ασχολείται από το 1986 όταν τυχαία αγόρασε 25 μετοχές της τότε Τράπεζας Εργασίας. «Είχα δώσει λιγότερες από 100.000 δρχ. και όταν τις πούλησα το 1990 πήρα 5 εκατ. Φυσικά επρόκειτο για μια μετοχή-διαμάντι του ελληνικού Χρηματιστηρίου. Υπάρχουν ακόμα τέτοια διαμάντια, μικρότερης λάμψης, αλλά υπάρχουν». Τέτοιες ιστορίες έχει να διηγηθεί πάμπολλες ανατρέχοντας στο φιλμ της ζωής του, όρεξη να ‘χεις να κάθεσαι να τον ακούς. Οπως για τότε που έχασε σημαντικό μέρος της περιουσίας που είχε φτιάξει με την εταιρεία εισαγωγών-εξαγωγών που είχε, όταν διέρρηξαν τη θυρίδα του στο ριφιφί της Τράπεζας Εργασίας στην Καλλιρρόης το 1992. Τα κατάφερε όμως και έκανε δύο φορές περιουσία. «Ο άνθρωπος είναι το μεγαλύτερο κεφάλαιο», όπως θα μου πει.
«Τελικά, ποιος ωφελείται;»
Μεγάλη αλήθεια, και η Ιωάννα είναι ακόμα μία ζωντανή απόδειξη. «Καμιά φορά κλείνω το τηλέφωνο, συχνά σκασμένη στα γέλια, και σκέφτομαι “ποιος είναι τελικά από τους δύο ο ωφελούμενος;”. Γιατί κι εγώ νιώθω ότι παίρνω τόση σοφία, γνώση, εμπειρίες, άποψη. Μακάρι να δηλώσουν κι άλλοι συμμετοχή και θα δουν ότι έχουν να πάρουν ως εθελοντές πολύ περισσότερα από αυτά που θα δώσουν. Ο χρόνος βρίσκεται, είναι θέμα καλοσύνης και βούλησης. Κλείνεις και νιώθεις ζεστασιά στην καρδιά σου».
Και ο κ. Παναγιώτης καλεί με τη σειρά του όσους αισθάνονται ότι χρειάζονται έναν φίλο να μη διστάσουν να στραφούν στο πρόγραμμα του Prolepsis. «Ισως είναι δύσκολο σε κάποιον να τo αποφασίσει –κάποιοι ίσως είναι δύσπιστοι ή δεν θέλουν να παραδεχθούν ότι νιώθουν μοναξιά–, αλλά αν το κάνουν θα βγουν πολλαπλά ωφελημένοι. Για εμένα η Ιωάννα είναι ένα πολύ ωραίο παράθυρο στον κόσμο», λέει. Για να συμπληρώσει αμέσως μετά: «Ομως δεν σας κρύβω ότι έχω λίγη αγωνία, γιατί το Χρηματιστήριο έχει ανοίξει ήδη δέκα λεπτά».
Από το Μάτι στην πανδημία
Η ιδέα του προγράμματος «Φιλία σε κάθε Ηλικία» ξεπήδησε ανάμεσα στις στάχτες το καλοκαίρι του 2018 στο Μάτι.
Το ινστιτούτο Prolepsis είχε ξεκινήσει να στέλνει ένα ζεστό γεύμα καθημερινά στους πυρόπληκτους ηλικιωμένους της περιοχής, πολλοί από τους οποίους είχαν χάσει τους δικούς τους στην πυρκαγιά. «Συχνά επικοινωνούσαμε μαζί τους για να τσεκάρουμε ότι το έλαβαν, ότι τους άρεσε, ότι ήταν ποιοτικό, και γρήγορα διαπιστώσαμε ότι απολάμβαναν εξίσου το γεύμα και το τηλεφώνημα, την παρέα που τους κάναμε έστω για λίγη ώρα», λέει στην «Κ» η Ελένη Φαγογένη, υπεύθυνη του προγράμματος. Αναζητώντας καλές πρακτικές στο εξωτερικό, εντόπισαν στη Γαλλία μια οργάνωση που υλοποιούσε εδώ και πολλά χρόνια μια τέτοια δράση για την καταπολέμηση της μοναξιάς, διασυνδέοντας μοναχικούς ηλικιωμένους με εθελοντές για ανάπτυξη δεσμών φιλίας. Η ομάδα του Prolepsis εκπαιδεύθηκε κοντά τους και τον Δεκέμβριο του 2019 ξεκίνησε πιλοτικά η δράση στην Αττική. Ηταν η αυγή της πανδημίας, που θα αναδείκνυε ακόμα περισσότερο το πρόβλημα της μοναξιάς στην τρίτη ηλικία. Σήμερα το πρόγραμμα έχει επεκταθεί σε όλη την Ελλάδα, οι ωφελούμενοι (άνθρωποι 65 και άνω) έχουν φτάσει τους 258, ενώ οι εθελοντές τους 270.
Εθελοντές ετών… 85!
«Οι εθελοντές μας είναι άνθρωποι από 17 έως και 85 ετών – το 16,5% είναι άτομα τρίτης ηλικίας που βρίσκουν νόημα στο να προσφέρουν». Στο πλαίσιο του προγράμματος επίσης λειτουργεί η τηλεφωνική γραμμή 210-6101300 για την υποστήριξη των ηλικιωμένων που νιώθουν μοναξιά.