Σκηνή πρώτη: Η Αμαλία, 7 ετών κοριτσάκι τότε, είναι εδώ και ώρα στο αυτοκίνητο με μια εθελόντρια από το ίδρυμα. Φοράει τα καλά της, είναι η πρώτη φορά που την καλούν σε πάρτι. Ομως όσο κι αν ψάχνουν, δεν βρίσκουν το σπίτι. Την άλλη μέρα στην τάξη μαθαίνει ότι της είχαν δώσει ψεύτικη διεύθυνση, «μη μολύνει την πισίνα μας με ίδρυμα».
Σκηνή δεύτερη: Παραμονή Πρωτοχρονιάς του ’16. Η Εφη, 15 ετών τότε, έχει σηκωθεί από το κρεβάτι γεμάτη όρεξη να μαγειρέψει γιορτινά για τον πατέρα και τον αδελφό της. Μια κλούβα της αστυνομίας σταθμεύει έξω από το σπίτι. Οι αστυνομικοί έχουν εισαγγελική εντολή να τη μεταφέρουν σε ίδρυμα. «Ούτε τις κάλτσες μου δεν πρόλαβα να φορέσω».
Σκηνή τρίτη: Είναι 5 η ώρα το πρωί και η Αθηνά, 14 ετών, σφουγγαρίζει τους διαδρόμους του ιδρύματος. Την έχουν ξυπνήσει με το ζόρι. Ηταν η τιμωρία της που δεν συμμετείχε την προηγούμενη ημέρα στην προσευχή. Σφουγγαρίζει με μανία, λες και όσο πιο καθαρό γίνει το πάτωμα τόσο πιο γρήγορα θα βγει από εκεί μέσα.
Οσο κινηματογραφικά και αν μοιάζουν τα στιγμιότυπα, αποτελούν πραγματικά περιστατικά που συνέβησαν σε πραγματικούς ανθρώπους και μετατράπηκαν σε αληθινά τραύματα. Η Αμαλία, η Εφη και η Αθηνά, 25, 22 και 33 ετών σήμερα, δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, αλλά έχουν μια «συγγένεια», μεγάλωσαν σε ίδρυμα. Οι ιστορίες τους δεν είναι ίδιες, η ιδρυματική εμπειρία μπορεί να «γράψει» πολύ διαφορετικά στον καθένα, όμως όπως όλα τα «παιδιά των ιδρυμάτων» βίωσαν την παραβίαση βασικών δικαιωμάτων τους. Η «Κ», με αφορμή το πρόγραμμα «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα/Τα αόρατα παιδιά», που υλοποιείται στο πλαίσιο τους προγράμματος Active citizens fund από την κοινωνική οργάνωση Θεσσαλονίκης «Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών – Δικαίωμα στην Οικογένεια» με στόχο την άμβλυνση των ανισοτήτων στον χώρο της παιδικής προστασίας, κάλεσε τις τρεις γυναίκες να θυμηθούν τα χρόνια στο ίδρυμα.
Εγκατάλειψη
Η Αμαλία Βαλαδώρου μπήκε στο ΠΙΚΠΑ Βούλας σε ηλικία περίπου 3 ετών. «Η μαμά μου δεν είχε λεφτά να με συντηρήσει, αντί για πιπίλα έβαζε το μεγάλο της δάχτυλο στο στόμα μου. Καθώς είχα ρευματοειδή αρθρίτιδα και χρειαζόμουν ακριβή θεραπεία, με παράτησε στη γιαγιά μου. Αλλά ούτε εκείνη είχε την οικονομική άνεση να μου παρέχει ό,τι χρειαζόμουν, οπότε με πήγε στο ίδρυμα πιστεύοντας ότι εκεί θα είμαι καλά». Η Αμαλία έμεινε τελικά εκεί έως τα 22 της. Οταν έβρεχε θυμάται ότι σκεπαζόταν ολόκληρη γιατί φοβόταν τα μπουμπουνητά. Θυμάται μια νοσοκόμα, τη Δήμητρα, να τη φροντίζει από μωρό παιδί. «Μέχρι και παρανυφάκι με έκανε στον γάμο της». Θυμάται τη Μαρία, την πιο καλή της φίλη, που κάποια στιγμή βρήκε ανάδοχη οικογένεια. «Εμένα δεν είχε έρθει ποτέ κανείς να μου πει “θα σε πάρω από εδώ μέσα”, κοιτούσαν άλλα παιδιά. Ηταν καλύτερα από μένα; Δεν ξέρω, δεν το σκεφτόμουν». Θυμάται τη Γιάννα, μια εθελόντρια που την αποκαλούσε νονά. Τόσο την ξεχώριζε που τα άλλα παιδιά την έλεγαν τυχερή. «Εκανε τα πάντα για μένα. Οικογένεια δεν είναι αυτή που σε γεννάει, τη φτιάχνεις με ανθρώπους που αγαπάς».
Η μαμά της είχε έρθει να τη δει μόνο μία φορά, όταν ήταν 8 ετών. «Βγήκαμε έξω και όταν με γύρισε έβαλα τα κλάματα. Μου είπε “μην κλαις, θα ξανάρθω”. Δεν ήρθε ξανά». Θυμάται να την κοροϊδεύουν στο σχολείο και από τα νεύρα της να τους κλειδώνει στην τουαλέτα. Στο κορίτσι που την είχε καλέσει στο πάρτι-φάντασμα κατάφερε μια μεγάλη γρατζουνιά στον λαιμό. Τελείωσε το σχολείο παρότι από επιπλοκές της αρθρίτιδας είχε χάσει σημαντικό ποσοστό της όρασής της. Σήμερα σκέφτεται να σπουδάσει στον ΟΑΕΔ υπάλληλος λογιστηρίου. «Θα μείνω σε σπίτι του ΠΙΚΠΑ. Θα τα καταφέρω».
Η Εφη Ζωγράφου, 22, έχει μόλις επιστρέψει από τη δουλειά. Εργάζεται ως εργοθεραπεύτρια, κλίση που ανακάλυψε όσο ζούσε στην Παιδόπολη της Αγίας Βαρβάρας. «Υπήρχαν εκεί πολλά παιδιά με αναπηρίες, με τα οποία είχα καθημερινή επαφή. Με θυμάμαι πάντα να τους μιλάω, να τα παίζω», λέει στην «Κ».
Πριν βρεθεί εκεί ζούσε με τον πατέρα και τον αδελφό της, τους οποίους φρόντιζε από τότε που είχε πεθάνει η μητέρα της. «Είχα αναλάβει το σπίτι από τα 12 μου». Στα 15 της όμως, παραμονή Πρωτοχρονιάς, βρέθηκε με εισαγγελική εντολή στο ίδρυμα. Ο πατέρας της εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική, ενώ τον αδελφό της ανέλαβε η οικογένεια της μητέρας της. «Δεν ήξερα για ποιο λόγο και για πόσο καιρό θα είμαι εκεί. Οι ώρες έγιναν εβδομάδες και οι εβδομάδες χρόνια».
Υπήρχαν καλές και κακές περίοδοι. «Προσπαθούσαν να μας προσφέρουν εξωσχολικές δραστηριότητες, αλλά καμιά φορά δεν υπήρχαν κονδύλια. Ημασταν 30 άτομα με έναν κοινωνικό λειτουργό και δύο ψυχολόγους, τι να πρωτοκάνουν;». Οταν έκλεισε τα 18, μετακόμισε για δύο χρόνια σε σπίτι που της παραχώρησε η Παιδόπολη, ενώ τη βοήθησαν και με την πρακτική στην εργοθεραπεία. Σήμερα έχει επιστρέψει σπίτι, έχοντας αναλάβει με τον αδελφό της τα χρέη της οικογένειας. Στόχος της να βγάλει τον πατέρα τους από την κλινική και να καταφέρει να τον συντηρήσει. «Σε ένα παιδί που μπαίνει σήμερα σε μια δομή θα έλεγα να μείνει δυνατό και να εκμεταλλευτεί όσο μπορεί ό,τι του παρέχει το ίδρυμα. Να βρει ένα χόμπι, να το απαιτήσει γιατί είναι δικαίωμά του και να δει τι θέλει να κάνει με το μέλλον του».
Η Αθηνά, 33, δεν επιθυμεί να αναφερθεί το πλήρες όνομά της ούτε το όνομα του ιδρύματος όπου έζησε από τα 12 έως τα 18 της (τα στοιχεία βρίσκονται στη διάθεσή μας). «Γράψε κάπου στη Βόρεια Ελλάδα». Βρέθηκε εκεί μετά καταγγελία της γειτονιάς. Ολοι ήξεραν για την κακοποίηση που βίωνε το κορίτσι από τη μητέρα της.
«Αφηναν την πόρτα τους ανοιχτή το βράδυ για να μπω μην τυχόν ξυπνούσε η μητέρα μου με όρεξη να με κουρέψει. Είχαν αναλάβει το μπάνιο μου, τη σίτισή μου. Οι γείτονες ήταν παρηγοριά για μένα, δεν ήθελα να φύγω. Συνηθίζεις να ζεις με αυτό το πράγμα και όταν είσαι παιδί το παίρνεις πάνω σου». Τις πρώτες ημέρες έκλαιγε απαρηγόρητη. «Δεν υπάρχει, όμως, κανείς να σε πάρει αγκαλιά». Για να πάει σχολείο υπέγραφε σε βιβλίο εισόδου/εξόδου και αν τυχόν καθυστερούσε να επιστρέψει υπήρχαν οι τιμωρίες, τη σήκωναν να σφουγγαρίσει το χάραμα ή την ξυπνούσαν κάθε μία ώρα. «Στο ίδρυμα δεν υπήρχε ιδιωτικότητα, δεν σου ανήκε τίποτα, πάλευες να προλάβεις να κάνεις μπάνιο, να έχεις χαρτί τουαλέτας, οτιδήποτε σε βοηθούσε στην καθημερινότητά σου. Και βέβαια, έκανες αγώνα να είσαι αρεστός. Δεν μπορούσες να επιβιώσεις αν δεν ανήκες σε κάποια ομάδα».
Η Αθηνά στα 26 της έδωσε Πανελλήνιες και σήμερα εργάζεται ως παιδαγωγός, ενώ προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες της σε δομές παιδικής προστασίας.
Αξιολόγηση και οργάνωση για δομές και προσωπικό
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, 1.477 παιδιά ξύπνησαν σήμερα σε μία από τις 94 Μονάδες Παιδικής Προστασίας της χώρας. Πώς ζουν αυτά τα παιδιά; Υπάρχει σεβασμός στα δικαιώματά τους; Εχουν τις ίδιες ευκαιρίες που έχουν τα «άλλα» παιδιά; Στα ερωτήματα αυτά αποσκοπεί να δώσει απαντήσεις το πρόγραμμα «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα / Τα αόρατα παιδιά», ένα από τα 119 έργα που διαχειρίζεται το Ιδρυμα Μποδοσάκη από κοινού με το Solidarity Now, ως διαχειριστής επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα.
Οπως λέει η Ελένη Γεώργαρου, πρόεδρος του Δ.Σ. του Δικτύου Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών «Δικαίωμα στην Οικογένεια» (φορέας υλοποίησης του προγράμματος), ο Συνήγορος του Παιδιού το 2015 και το 2020 διαπίστωσε κραυγαλέες ανισότητες και συνεχείς παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών που ζουν στα ιδρύματα: από τη διακοπή της επικοινωνίας με τη φυσική οικογένεια, τον περιορισμό στην ελευθερία της έκφρασης και των επιλογών, μέχρι την ελλιπή πρόσβαση σε εκπαίδευση, υγεία, ασφάλεια και ψυχαγωγία.
Με στόχο την αντιστροφή αυτής της εικόνας, το πρόγραμμα προβλέπει την επιμόρφωση 120 δημοσίων υπαλλήλων και εθελοντών ιδρυμάτων, μελών ΜΚΟ και εκπαιδευτικών στην εποπτεία και αξιολόγηση των ιδρυμάτων με τη συμμετοχή των παιδιών που ζουν σε αυτά και στον εντοπισμό παραβιάσεων των δικαιωμάτων τους, αλλά και ημερίδες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. «Με το πρόγραμμα προσπαθούμε επίσης να ανακινήσουμε το θέμα της αναδοχής για τα μεγαλύτερα παιδιά, τα παιδιά που μένουν πίσω».
Το έργο «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα / Τα αόρατα παιδιά» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών για την εξωιδρυματική κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων «Δικαίωμα στην Οικογένεια» και εταίρο την Αναπτυξιακή Εταιρεία Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης (ΜΑΘ ΑΕΕ – ΑΟΤΑ). Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους 13,5 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία, και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014-2021, γνωστού ως EEA Grants.
