Στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη οι υγειονομικές αρχές επενδύουν τον τελευταίο μήνα στον εμβολιασμό έναντι της πολιομυελίτιδας, μιας νόσου ξεχασμένης για τη Δύση. Το 2022 έχουν αυξηθεί οι επιδημίες χολέρας ανά τον κόσμο, ενώ από την άνοιξη και μετά η ευλογιά των πιθήκων, μια νόσος που απασχολούσε έως τότε μόνο περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής, έχει προκαλέσει περισσότερες από 20.000 νοσήσεις μόνο στις χώρες της Ε.Ε.
Οι «εκπτώσεις» στον εμβολιασμό έναντι σοβαρών νόσων που έχουν ξεχαστεί, οι εύκολες μετακινήσεις από το ένα σημείο του πλανήτη στο άλλο και η κλιματική αλλαγή που αλλάζει την κατανομή της χλωρίδας και της πανίδας έχουν τη δυναμική να αλλάξουν σταδιακά τον παγκόσμιο χάρτη των λοιμωδών νοσημάτων. Μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο οι ειδικοί επιστήμονες υπενθυμίζουν τα μαθήματα που λάβαμε από την πανδημία της COVID-19 και συγκεκριμένα την αξία του εμβολιασμού, της επιδημιολογικής επιτήρησης και της τήρησης των κανόνων υγιεινής. Οπως τονίζουν στην «Κ», «εάν δεν τα ξεχάσουμε θα πάμε καλά».
Τα σημάδια για την ανάγκη επαυξημένης επιτήρησης είναι ήδη αρκετά:
• Χολέρα. Στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι φέτος υπάρχει αύξηση στα κρούσματα χολέρας στον κόσμο, με 26 χώρες να έχουν ανακοινώσει επιδημίες στο έδαφός τους, έναντι λιγότερων από 20 που καταγράφονται συνήθως. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της ομάδας του ΠΟΥ για τη χολέρα Φίλιπ Μπαρμπόζα, το μέσο ποσοστό θνητότητας λόγω της νόσου έχει τριπλασιαστεί φέτος στην Αφρική φτάνοντας το 3%. Μεταξύ των χωρών όπου έχει εμφανιστεί επιδημία χολέρας και η Συρία, που έως και τα τέλη Σεπτεμβρίου αριθμούσε περισσότερους από 33 θανάτους λόγω της νόσου.
Στη Γαλλία φέτος έχουν καταγραφεί εννέα εστίες μετάδοσης του δάγκειου πυρετού, ενώ ο ιός της πολιομυελίτιδας εντοπίζεται σε δείγματα λυμάτων στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο.
• Πολιομυελίτιδα. Από τις αρχές Σεπτεμβρίου οι υγειονομικές αρχές της Νέας Υόρκης έχουν εστιάσει τις προσπάθειές τους για αύξηση του εμβολιασμού έναντι της πολιομυελίτιδας, λόγω της ανίχνευσης του ιού σε δείγματα λυμάτων από τέσσερις κομητείες στη μητροπολιτική περιοχή της Νέας Υόρκης και στην ίδια την πόλη. Τον Ιούλιο είχε καταγραφεί σοβαρό περιστατικό της νόσου με παράλυση σε έναν ανεμβολίαστο νεαρό ενήλικο. Εκστρατεία για τον ενισχυτικό εμβολιασμό παιδιών έναντι της πολιομυελίτιδας ξεκίνησε τον Αύγουστο και στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά τον εντοπισμό δια-φορετικών ιών πολιομυελίτιδας σε δείγματα λυμάτων στο Λονδίνο, που ενδεχομένως καταδεικνύουν μετάδοση στην κοινότητα. Σημειώνεται ότι η αμερικανική ήπειρος είχε κηρυχθεί «ελεύθερη από πολιομυελίτιδα» το 1994 και η Ευρώπη το 2002.
• Δάγκειος πυρετός. Εντός του 2022 η Γαλλία έχει αναφέρει εννέα διαφορετικές εστίες εγχώριας μετάδοσης του ιού του δάγκειου πυρετού με συνολικά 63 περιστατικά. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) χαρακτηρίζει ως ασυνήθιστο το γεγονός, σημειώνοντας ότι συνήθως δεν καταγράφονται περισσότερα από 10 περιστατικά ετησίως στη χώρα. Αποδίδει δε τις φετινές μικροεπιδημίες του δάγκειου πυρετού στη Γαλλία σε περιβαλλοντικούς παράγοντες που ευνοούν την αύξηση του πληθυσμού των κουνουπιών.
• Ιός Δυτικού Νείλου. Από τις αρχές του καλοκαιριού έως σήμερα έχουν καταγραφεί στη χώρα μας 278 εργαστηριακά επιβεβαιωμένα περιστατικά λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου και 26 θάνατοι λόγω της νόσου. Από το 2010, όταν και καταγράφηκε για πρώτη φορά επιδημία της νόσου στην Ελλάδα, ο ιός ο οποίος μεταδίδεται μέσω μολυσμένων κουνουπιών (συνήθως κοινών κουνουπιών) φαίνεται να έχει πλέον εγκατασταθεί στη χώρα μας και η νόσος θεωρείται πλέον ενδημική. Αντίστοιχη εικόνα καταγράφεται σε πολλές γειτονικές χώρες και είναι ενδεικτικό ότι φέτος έως και σήμερα τα περιστατικά της λοίμωξης στην Ιταλία έχουν ξεπεράσει τα 550.
• Ευλογιά των πιθήκων. Ο ιός παραδοσιακά κυκλοφορεί σε χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής στους φυσικούς του ξενιστές (άγρια τρωκτικά) με περιστασιακή μεταπήδηση σε πιθήκους και ενίοτε σε ανθρώπους. Από τις αρχές Μαΐου του 2022 έχουν αρχίσει να καταγράφονται ανθρώπινα κρούσματα σε χώρες μη ενδημικές. Εως τις 5 Οκτωβρίου είχαν εντοπιστεί στην Ε.Ε. 20.141 κρούσματα και τέσσερις θάνατοι σε Ισπανία, Βέλγιο και Τσεχία. Στη χώρα μας έχουν καταγραφεί 82 κρούσματα, εκ των οποίων μόλις τα 23 σχετίζονται με ταξίδι στο εξωτερικό.
• Κουνούπι Aedes aegypti. Πρόσφατα εντοπίστηκε μικρός αριθμός ατόμων του συγκεκριμένου είδους κουνουπιού στην Κύπρο και κυρίως στην περιοχή της Δρομολαξιάς πλησίον της Λάρνακας. Είναι γνωστό και ως το κουνούπι του κίτρινου πυρετού και μπορεί να μεταδώσει επίσης τον δάγκειο πυρετό, τον Ζίκα και τον Τσικουνγκούνια. Σύμφωνα με την τελευταία αναφορά του ECDC για τα μεταδιδόμενα νοσήματα (2-8 Οκτωβρίου 2022) ο εντοπισμός ενός εγκατεστημένου πληθυσμού του συγκεκριμένου κουνουπιού προκαλεί ανησυχία. Το ECDC διευκρινίζει πάντως ότι για να εντοπιστούν σε μια περιοχή λοιμώδη νοσήματα που μεταδίδονται από τα κουνούπια θα πρέπει οι ιοί που ευθύνονται γι’ αυτά να κυκλοφορούν ήδη στην περιοχή. Σημειώνεται ότι το κουνούπι Aedes aegypti απαντάται συνήθως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη.
Μην ξεχνάμε την πανδημία COVID-19
Αύξηση κατά 66% του ιικού φορτίου του SARS-CoV-2 στα αστικά λύματα της Αττικής κατέγραψε την περασμένη εβδομάδα το Εθνικό Δίκτυο Επιδημιολογίας Λυμάτων του ΕΟΔΥ. Αντίστοιχα αυξητική τάση της επιδημίας με βάση αυτόν τον δείκτη παρατηρείται συνολικά στην Κρήτη, η οποία φαίνεται να «συμβαδίζει» με την Αττική σε ό,τι αφορά την εξέλιξη της πανδημίας COVID-19. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση επιδημιολογικής επιτήρησης της COVID-19 του ΕΟΔΥ, την περασμένη εβδομάδα δηλώθηκαν 51.184 νέα εργαστηριακά επιβεβαιωμένα κρούσματα COVID-19 (μείωση της τάξης του 7% σε σχέση με την εβδομάδα πριν από την καταγραφή), εκ των οποίων οι επαναλοιμώξεις αφορούν το 23%. Σταθερός παραμένει ο αριθμός των εισαγωγών στα νοσοκομεία της επικράτειας λόγω της νόσου: 1.102 ασθενείς ή 157 κατά μέσον όρο την ημέρα. Διασωληνωμένοι νοσηλεύονταν την περασμένη Κυριακή 62 ασθενείς. Αντίθετα, αύξηση παρατηρήθηκε στον αριθμό των θανάτων ασθενών με COVID-19. Ειδικότερα, την περασμένη εβδομάδα καταγράφηκαν 109 θάνατοι (24% αύξηση συγκριτικά με την εβδομάδα που προηγήθηκε), εκ των οποίων οι 21 απεβίωσαν μετά την παρέλευση τουλάχιστον 29 ημερών από την ημερομηνία εργαστηριακής επιβεβαίωσης της λοίμωξης. Συνολικά από την αρχή της επιδημίας, οι θάνατοι ασθενών με COVID-19 στη χώρα μας είναι 33.313.
«Η επιδημιολογική επιτήρηση θα είναι το όπλο μας»
«Να μην αφήσουμε από δική μας αμέλεια να επανέλθουν ασθένειες που έχουν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά στο παρελθόν με τον εμβολιασμό». Αυτό τονίζει μιλώντας στην «Κ» η καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, πρόσεδρη καθηγήτρια Επιδημιολογίας Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ, Παγώνα Δ. Λάγιου και προσθέτει ότι η επιδημιολογική επιτήρηση, ο εμβολιασμός και η τήρηση των κανόνων υγιεινής είναι τα βασικά μας όπλα για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων αναδυόμενων νέων αλλά και παλιών απειλών δημόσιας υγείας.
Αναφερόμενη στις αιτίες για τις οποίες επιδημίες με γεωγραφικούς ή και χρονικούς περιορισμούς απασχολούν όλο και περισσότερες χώρες του πλανήτη, η κ. Λάγιου σημειώνει ότι «από τη στιγμή που δεν υπάρχουν σύνορα, με την έννοια ότι όλοι ταξιδεύουμε ελεύθερα και παράλληλα είναι όλο και πιο έντονα φαινόμενα μετανάστευσης, τα νοσήματα γίνονται διεθνή. Επιπλέον, έχουμε πολύ καλύτερες μεθόδους επιδημιολογικής επιτήρησης νοσημάτων. Με λίγα λόγια, βρίσκουμε πράγματα που στο παρελθόν μάς διέφευγαν. Με την αφορμή, δε, της πανδημίας COVID-19, τα συστήματα επιδημιολογικής επιτήρησης έχουν ενταθεί». Οπως υπογραμμίζει, η επιδημιολογική επιτήρηση θα είναι και το όπλο μας για τις επόμενες απειλές δημόσιας υγείας.
«Πήραμε μαθήματα»
«Θα υπάρξουν και άλλες επιδημίες. Το πόσο κινδυνεύουμε από αυτές εξαρτάται από το πόσο έτοιμοι είμαστε να τις προλάβουμε και να τις αντιμετωπίσουμε», επισημαίνει η κ. Λάγιου και προσθέτει: «Πήραμε κάποια μαθήματα από την πανδημία. Εάν δεν τα ξεχάσουμε θα πάμε καλά». Η καθηγήτρια εστιάζει ιδιαίτερα στο θέμα των εμβολιασμών, τονίζοντας ότι έτσι μπορούμε σαφώς να προλάβουμε την επανεμφάνιση επιδημιών που τα ίδια τα εμβόλια μας είχαν κάνει να τις ξεχάσουμε. «Δεν πρέπει να αμελούμε τον εμβολιασμό. Και το λέω αυτό γιατί δυστυχώς μέσα στην πανδημία “χάθηκαν” εμβόλια από τον βασικό εμβολιασμό των παιδιών. Οι νίκες όμως που έχουμε κατακτήσει με την επιστήμη δεν πρέπει να χαθούν», τονίζει η κ. Λάγιου.
Η κλιματική αλλαγή
Αλλος ένας σημαντικός παράγοντας για την εξάπλωση επιδημιών είναι και η κλιματική αλλαγή. Οπως επισημαίνει η καθηγήτρια, «με την κλιματική αλλαγή αλλάζουν οι συνθήκες και η κατανομή της χλωρίδας και της πανίδας, κάτι που επηρεάζει σημαντικά την εξάπλωση ορισμένων λοιμωδών νοσημάτων». Σε πρόσφατη δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό The Proceedings of the National Academy of Sciences, ο καθηγητής Παγκόσμιας Περιβαλλοντικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Ντιούκ (ΗΠΑ), Ουίλιαμ Παν, αναφέρει ότι η πιθανότητα εμφάνισης μιας νέας πανδημίας αυξάνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, η οποία φαίνεται να επηρεάζει τόσο την εμφάνιση νέων μεταδοτικών ασθενειών όσο και τη δυναμική μετάδοσής τους.