Επιδιώκουν στην πρώτη συνάντηση να μη γίνει αναφορά στο τραυματικό γεγονός. Σε έναν χώρο που θυμίζει φροντισμένο παιδικό δωμάτιο, με ένα ξύλινο τρενάκι στο πάτωμα, λούτρινα ζωάκια και φιγούρες Playmobil στα ράφια, θα αξιολογηθεί αρχικά η αντιληπτική ικανότητα και ψυχική κατάσταση του ανηλίκου. Μπορεί να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα, το πραγματικό από το φανταστικό; Αφού μπουν τα θεμέλια για να οικοδομηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης, η κατάθεση θα γίνει άλλη ημέρα, στο δωμάτιο με τις δύο αντικριστές πολυθρόνες και τις δύο κάμερες στο ταβάνι. Ο διάλογος με τον ψυχολόγο θα μαγνητοσκοπηθεί, καθώς σκοπός είναι το θύμα σεξουαλικής κακοποίησης να μιλήσει μία και μοναδική φορά για να αποφευχθεί ο επανατραυματισμός του.
«Η προσέγγιση γίνεται με μεγάλη ευαισθησία για να μη νιώσει ένοχο το παιδί, να διαχειριστεί την αγωνία του και να μπορέσει να μιλήσει», λέει η Σωτηρία Νίκα, ψυχολόγος στο «Σπίτι του Παιδιού» της Αθήνας. «Ξύνεις μια πληγή, και ξέρεις ότι πρέπει να την ξύσεις γιατί αλλιώς δεν θα κλείσει ποτέ. Φροντίζεις όμως να δώσεις το μήνυμα ότι “θα το κάνουμε μαζί”».
Η δομή που υπάγεται στο υπουργείο Δικαιοσύνης στον πρώτο χρόνο λειτουργίας της έχει δεχτεί σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο Παλαιό Φάληρο 49 παιδιά για τα οποία υπήρχαν υποψίες ότι είχαν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση. Το μικρότερο ήταν 3,5 ετών και το μεγαλύτερο σε λίγο καιρό θα έκλεινε τα 18. Παρότι η δομή καλύπτει την Αττική και όμορες περιοχές, κατέθεσαν εδώ παιδιά που προέρχονταν από την Πάτρα και τη Σπάρτη έως την Πάρο και την Κομοτηνή. Οι περισσότερες παραπομπές είχαν γίνει από ανακριτικές αρχές και τμήματα Ασφαλείας. Αντίστοιχα στο «Σπίτι του Παιδιού» Πειραιά, το οποίο συστεγάζεται με αυτό της Αθήνας, έχουν δεχτεί μέχρι στιγμής 25 ανηλίκους.
Η διαδικασία
Η κ. Νίκα περιγράφει στην «Κ» τη διαδικασία που ακολουθείται. Αρχικά, στην πρώτη συνάντηση, ένας ψυχολόγος και ένας επιμελητής ανηλίκων υποδέχονται την οικογένεια ή τον φροντιστή του παιδιού και προσπαθούν να μάθουν περισσότερα σχετικά με τα ενδιαφέροντά του, τις δραστηριότητες και τις ανάγκες του. Μπορεί το θύμα να μη μιλάει ελληνικά και να χρειαστεί διερμηνέας, ή να έχει μεγάλη αγάπη για τα κατοικίδια και να ζητηθεί να υπάρχει στον χώρο ένα ζώο θεραπείας ώστε να νιώσει το παιδί πιο άνετα. Η ψυχολόγος θα συντάξει έπειτα μια έκθεση αντιληπτικής ικανότητας του παιδιού για να διαπιστώσει κατά πόσο μπορεί αυτό να καταθέσει. Οι σχετικές πληροφορίες συλλέγονται μέσα από το παιχνίδι, χωρίς να νιώσει το παιδί εκείνη τη στιγμή ότι περνάει από αξιολόγηση.
«Διαβάζοντας ένα παραμύθι και κουβεντιάζοντας έπειτα μπορούμε να διακρίνουμε κατά πόσο ένα παιδί έχει αναπτύξει τον αφηγηματικό του λόγο. Να δούμε εάν ξεχωρίζει το καλό από το κακό, το ηθικό από το μη ηθικό», λέει η κ. Νίκα. «Εξηγούμε στο παιδί ότι δεν θέλουμε να μαντέψει την απάντηση εάν κάνουμε μια ερώτηση. Λέμε ότι θέλουμε να μας διορθώσει εάν δεν έχουμε καταλάβει αυτό που εννοεί».
Σε αυτή τη φάση της διαδικασίας μπορούν να διαπιστώσουν εάν ένα παιδί έχει διάσπαση προσοχής, ώστε να προσαρμόσουν αναλόγως τα διαλείμματα όταν θα ζητηθεί η μαρτυρία του. Στο τέλος αυτής της συνάντησης, η οποία μπορεί να διαρκέσει έως και μιάμιση ώρα, ξεναγούν το παιδί και τους συνοδούς του στον υπόλοιπο χώρο, στην αίθουσα της δικανικής κατάθεσης με τις πολυθρόνες και τις κάμερες και τους εξηγούν ότι στο διπλανό δωμάτιο θα βρίσκονται και άλλοι άνθρωποι (οι ανακριτικοί υπάλληλοι) που θα τους βλέπουν μέσα από ένα μόνιτορ και θα τους ακούν.
«Η προσέγγιση γίνεται με μεγάλη ευαισθησία για να μη νιώσει ένοχο, να διαχειριστεί την αγωνία του και να μπορέσει να μιλήσει».
«Είχε έρθει σε εμάς από τη ΓΑΔΑ ένα παιδί λίγο προτού κλείσει τα τρία έτη. Ηταν πολύ μικρό, δεν είχε βγάλει ακόμη την πάνα. Ελεγε λίγες λέξεις, τις οποίες δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε. Ούτε από το σχέδιό του υπήρχε τρόπος να πάρουμε πληροφορία, δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη ο λόγος του για να εκφραστεί. Σε αυτή την περίπτωση έδωσε κατάθεση το αδερφάκι του», λέει η κ. Νίκα.
Η κατάθεση δίνεται συνήθως την επόμενη ημέρα. Η διάρκειά της εξαρτάται από την ίδια την υπόθεση αλλά και από την ηλικία του παιδιού. Μπορεί να κρατήσει από 15 λεπτά έως και δύο ώρες.
Οι ζωγραφιές συνήθως δεν χρησιμοποιούνται ως τεκμήρια, αλλά επικουρικά, καθώς τα σχέδια θα πρέπει να είναι ξεκάθαρα για να βασιστεί κάποιος σε αυτά. Ενα παιδί που δυσκολευόταν να εκφράσει με λόγια κάποιες από τις πράξεις που είχε υποστεί, είχε ζητήσει από την ψυχολόγο πλαστελίνη μαύρου χρώματος για να αναπαραστήσει με αυτή αντρικά γεννητικά όργανα.
Η Σεβαστή Οικονόμου, προϊσταμένη στο «Σπίτι του Παιδιού» Πειραιά, εξηγεί ότι οι επιμελητές ανηλίκων της δομής προσπαθούν να υποστηρίξουν και τις οικογένειες των θυμάτων, να τις διασυνδέσουν με άλλες υπηρεσίες της περιοχής τους, να τους συνδράμουν σε περιπτώσεις που το παιδί δεν θέλει να επιστρέψει στο σχολείο ή στοχοποιείται στη γειτονιά του.
Αλλαγή συμπεριφοράς
Σχετικά με τα σημάδια που συνήθως εμφανίζουν παιδιά τα οποία έχουν υποστεί σεξουαλική βία, τόσο η κ. Οικονόμου όσο και η κ. Νίκα αναφέρουν ότι διαταράσσεται η συμπεριφορά τους. Μπορεί να υπάρξει διαφορά στις σχολικές τους επιδόσεις, στη διατροφή τους, να μη θέλουν κάποιος να τα αγγίζει και να αποφεύγουν τις αγκαλιές, να προσπαθούν να καλύψουν το σώμα τους ή να ντρέπονται για αυτό, να έχουν εφιάλτες, ή στις μικρότερες ηλικίες να παρατηρείται μια παλινδρόμηση στη χρήση της τουαλέτας.
Στο «Σπίτι του Παιδιού» παραπέμπονται από τις αρμόδιες αρχές περιστατικά με ανήλικα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Στην πρόσφατη υπόθεση του Κολωνού η κατάθεση της 12χρονης δόθηκε σε ψυχολόγο της Αστυνομίας, σε άλλο χώρο που έχει διαμορφωθεί για την υποδοχή ανήλικων θυμάτων στη ΓΑΔΑ.
Από τις υποθέσεις που έχουν χειριστεί μέχρι στιγμής στο «Σπίτι του Παιδιού» της Αθήνας κάποια θύματα είχαν ήδη δώσει καταθέσεις αλλού προτού ζητηθεί η συνδρομή τους. Τους τελευταίους μήνες, όμως, βλέπουν κατά βάση παιδιά που μιλούν για πρώτη φορά. «Δεν θα τα ζορίσουμε, δεν θα τα φέρουμε σε δύσκολη θέση», λέει η κ. Νίκα και θυμάται ότι στο τέλος κάποιων καταθέσεων υπήρξαν παιδιά που είχαν ζητήσει να την αγκαλιάσουν.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr