Το πρωί της 2ας Δεκεμβρίου 2021 η θερμοκρασία στο κέντρο της Αθήνας δεν ξεπερνούσε τους 4 βαθμούς. Ανάλογη ήταν –και παραμένει– η θερμοκρασία των σχέσεων αρκετών μελών της Ακαδημίας Αθηνών μεταξύ τους. Ο ανυποψίαστος παρατηρητής συγχωρείται αν υποθέσει πως επικρατεί ολύμπια αρμονία στον επί της οδού Πανεπιστημίου ναό των στοχασμών που πήρε το όνομά του –όπως όλες οι Ακαδημίες του κόσμου– από την Ακαδημία του Πλάτωνα, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται δύο χιλιόμετρα δυτικά στην ομώνυμη συνοικία του Δήμου Αθηναίων. Πίσω από την πρόσοψη με τις αναφορές σε θεούς και φιλοσόφους κυριαρχούν οι ανταγωνισμοί των 44 μελών της Ακαδημίας. Αποκαλούνται Αθάνατοι. Ορισμένοι από αυτούς μάλλον είναι, αφού έχουν περάσει τα 90. Το να είσαι 80άρης στην Ακαδημία Αθηνών σε κατατάσσει στους μεσόκοπους. Το νεότερο μέλος είναι ο βιολιστής Λεωνίδας Καβάκος, 55 ετών. Μοιάζει με έφηβο μπροστά στον φιλόλογο Νικόλαο Κονομή, ο οποίος είναι 100 ετών.
Στην Κόλαση του Δάντη
Ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας ως αγάλματα στο προαύλιο της Ακαδημίας κοιτάζουν μελαγχολικά την Αθήνα του υπερτουρισμού. Το πρώτο όνομα της Ακαδημίας ήταν Σιναία Ακαδημία, από το όνομα του επιχειρηματία, γαιοκτήμονα, διπλωμάτη, υπουργού σε γερμανικές και αυστριακές κυβερνήσεις και εθνικού ευεργέτη Σίμωνα Σίνα (1810-1876). Ο Σίνας πρόσφερε τη γενναία δωρεά για την ανέγερσή της. Θεωρείται το ωραιότερο νεοκλασικό κτίριο στον κόσμο. Σχεδιάστηκε από τον Θεόφιλο Χάνσεν με πρότυπο το Ερέχθειο. Θεμελιώθηκε το 1859 από τον βασιλιά Οθωνα και παραδόθηκε στον Χαρίλαο Τρικούπη από τον πληρεξούσιο του Σίνα, τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ, στις 20 Μαρτίου 1887, έντεκα χρόνια μετά τον θάνατο του Σίνα. Στα έντεκα αυτά χρόνια στήριξε την ολοκλήρωση του έργου η σύζυγος του Σίνα, Ιφιγένεια Γκίκα. Το κτίριο αρχικά στέγασε το Νομισματικό Μουσείο, το Βυζαντινό Μουσείο και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Η Ακαδημία εισήλθε αμέσως μετά την ίδρυσή της, στις 18 Μαρτίου 1926. Γραμματέας επί των πρακτικών ανέλαβε ο ποιητής Κωστής Παλαμάς.
Το έπιπλο του γραφείου του Παλαμά είναι σήμερα το γραφείο του νυν γενικού γραμματέα της Ακαδημίας, που την πενταετία 2020-2025 είναι ο κάτοχος της έδρας Κλιματολογίας-Μετεωρολογίας Χρήστος Ζερεφός. Μια προτομή του Δάντη, του συγγραφέα της «Θείας Κωμωδίας», δηλαδή της τριλογίας «Κόλαση»-«Καθαρτήριο»-«Παράδεισος», βρίσκεται σε μια βιβλιοθήκη. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται μια προτομή του Παλαμά. Στέλνει ο Παλαμάς, μέσω της διαλεκτικής με τον Δάντη, κάποια προειδοποίηση στα μέλη της Ακαδημίας που επισκέπτονται τον γραμματέα; Υπενθυμίζουμε ότι στον πρώτο κύκλο της «Κόλασης» ταλαιπωρούνται οι φιλόσοφοι· στον δεύτερο οι φιλήδονοι· στον όγδοο οι κόλακες.
Ευτυχώς στην Ακαδημία λειτουργεί Καθαρτήριο. Στην κυρίως αίθουσα υπό το βλέμμα του Προμηθέα –σε οκτώ παραστάσεις από τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου που ζωγράφισε ο Αυστριακός Κρίστιαν Γκρίπενκερλ– πραγματοποιούνται οι εβδομαδιαίες συνεδριάσεις της Ολομέλειας. Εκεί λαμβάνονται όλες οι «καθαρτήριες» αποφάσεις. Η παρουσία σε ένα χώρο που μοιάζει με αρχαιοελληνικό ναό, η εργασία υπό το βλέμμα θεών και ηρώων μάλλον δεν αφήνει ανεπηρέαστη τη συνείδηση. Κάποιοι ακαδημαϊκοί μοιάζουν σαν να κοιτάζουν στο υπερπέραν. Η Ακαδημία αποτελείται από τρεις τάξεις: την Πρώτη Τάξη (Θετικών Επιστημών, 17 μέλη), τη Δεύτερη Τάξη (Γραμμάτων και Τεχνών, 15 μέλη) και την Τρίτη Τάξη (Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, 12 μέλη). Η ολομέλεια συνεδριάζει μία φορά την εβδομάδα. Μέλη της μπορούν να συμμετέχουν και με τηλεδιάσκεψη (αλλά σε αυτή την περίπτωση δεν έχουν δικαίωμα ψήφου).
Πυρηνικές εκρήξεις
Στις 2 Δεκεμβρίου 2021 συνεδρίασε η ολομέλεια υπό τον φυσικό Λουκά Χριστοφόρου. Θερμός οπαδός της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, προσπάθησε να λύσει τον γόρδιο δεσμό του ορισμού διοικητικού συμβουλίου στο Ιδρυμα Ιατρικών και Βιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ). Πρόκειται για το «διαμάντι» της Ακαδημίας. Το εγχείρημα αποδείχθηκε δυσκολότερο της σχάσης του ουρανίου.
Την προηγούμενη ημέρα, 1η Δεκεμβρίου, συνεδρίασε η Πρώτη Τάξη και όρισε έπειτα από ψηφοφορία τα πέντε από τα επτά μέλη του Δ.Σ. του ΙΙΒΕΑΑ. Βάσει του σχετικού νόμου η Πρώτη Τάξη ορίζει πέντε μέλη και η ολομέλεια ορίζει ακόμη δύο μέλη. Γιατί αυτή η διαδικασία έγινε το επίκεντρο «πυρηνικών εκρήξεων»; Διότι ο νομικός Απόστολος Γεωργιάδης είπε ότι η ψηφοφορία της Πρώτης Τάξης ήταν παράνομη, με αποτέλεσμα να θιγεί ο τότε πρόεδρος της Πρώτης Τάξης, γιατρός Χαράλαμπος Μουτσόπουλος; Γιατί ο μαθηματικός Θανάσης Φωκάς αντέδρασε επειδή του είπε ο Γεωργιάδης ότι δεν είναι γιατρός, ενώ είναι (και) γιατρός; Γιατί ο γιατρός Χαράλαμπος Ρούσσος ανέβασε κατακόρυφα τους τόνους λέγοντας ότι «η Ακαδημία οφείλει να υπακούσει και να εφαρμόσει τον νόμο»; Ποιον νόμο;
Η διοίκηση του Ιατροβιολογικού είναι μια ταραχώδης, δαιδαλώδης και σκανδαλώδης ιστορία. Το ΙΙΒΕΑΑ είναι δημιούργημα του καθηγητή Χειρουργικής Γρηγόρη Σκαλκέα, ο οποίος δέσποζε στην Ακαδημία από το 1989, που εξελέγη ακαδημαϊκός, έως τον θάνατό του το 2018. Ο Σκαλκέας ίδρυσε το πρώτο τμήμα Θωρακικής και Καρδιαγγειακής Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και την πρώτη μονάδα μεταμοσχεύσεων στην Αθήνα το 1971. Το ΙΙΒΕΑΑ εγκαινιάστηκε το 2002. Πρόκειται για ένα κτιριακό συγκρότημα 26.000 τ.μ. εσωτερικών χώρων, που χωρίζεται από το νοσοκομείο «Η Σωτηρία» από ένα τοιχίο με κάγκελα. Υπάρχει μυστική πόρτα που ενώνει τις αυλές. Η προτομή του Σκαλκέα υποδέχεται τον επισκέπτη σε ένα κτίριο που μοιάζει σαν να βρίσκεται σε μεγάλη ξένη χώρα. Το ίδρυμα αποτελείται από τρεις πτέρυγες που σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Οι δύο πτέρυγες «αρθρώνονται» με τη βοήθεια ενός κυλινδρικού κτιρίου, όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Α. Κωτσιόπουλος. Από ψηλά μοιάζουν σαν να σχηματίζουν διαβήτη. Στις επιφάνειες επικρατούν ο πωρόλιθος, το μάρμαρο και τα φύλλα αλουμινίου. Θεωρείται το αρτιότερο ερευνητικό κέντρο στην Ελλάδα στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο. Οπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του, «στεγάζει 50 ερευνητικές ομάδες που εστιάζουν τις δραστηριότητές τους στην κατανόηση των βασικών μηχανισμών και της παθοφυσιολογίας του ανοσολογικού συστήματος, του καρδιαγγειακού και νευρικού συστήματος, καθώς επίσης των βλαστοκυττάρων, της ανάπτυξης, της γήρανσης και του καρκίνου».
Η Ακαδημία δεν διαθέτει σημαντικά κεφάλαια. Ο προϋπολογισμός του 2022 προβλέπει έσοδα 622.000 ευρώ και δαπάνες 810.645,55 ευρώ (το έλλειμμα 188.645,55 ευρώ καλύπτεται από το ταμειακό υπόλοιπο). Η Ακαδημία δεν διαθέτει παρά ελάχιστους χώρους γραφείων για κάποια μέλη της (στη Σόλωνος και στην Αναγνωστοπούλου). Ετσι το ΙΙΒΕΑΑ έγινε πόλος έλξης. Ακαδημαϊκοί όπως οι φυσικοί Σταμάτης Κριμιζής, Λουκάς Χριστοφόρου και Δημήτρης Νανόπουλος και ο πολιτικός μηχανικός Αντώνης Κουνάδης είναι επικεφαλής μικρών προσωποπαγών ερευνητικών γραφείων που στεγάζονται μέσα στο Ιατροβιολογικό. Με τα γραφεία αυτά συνεργάζονται άλλοι ακαδημαϊκοί, ενώ στις υπηρεσίες του ιδρύματος έχουν διοριστεί επιστήμονες και μέλη του διοικητικού προσωπικού έπειτα από συστατικές επιστολές κάποιων άλλων ακαδημαϊκών. Σχηματίζεται έτσι ένα «μπλοκ ακαδημαϊκών», οι οποίοι έχουν ειδικότερα ενδιαφέροντα όταν ψηφίζουν για το Ιατροβιολογικό, παρά το γεγονός ότι το επιστημονικό τους αντικείμενο δεν έχει σχέση με το ίδρυμα.
Το ΙΙΒΕΑΑ είναι 20 φορές μεγαλύτερο από την Ακαδημία. Διαχειρίζεται ελληνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα και σημαντικά κεφάλαια. Ο προϋπολογισμός για το 2022 εμφανίζει έσοδα 16.969.000 ευρώ και δαπάνες 16.939.000 ευρώ. Τα έσοδα προέρχονται περίπου κατά τα 2/3 από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το υπόλοιπο 1/3 από τις υπηρεσίες που προσφέρει το ίδρυμα στους πολίτες, αφού διαθέτει προηγμένα μηχανήματα όπως ποζιτρονικό τομογράφο για την πραγματοποίηση ειδικών διαγνωστικών εξετάσεων καθώς και άρτιο εργαστήριο καρδιάς-αγγείων. Παράλληλα, επιστημονικοί συνεργάτες του ιδρύματος διαχειρίζονται πάνω από 30 ευρωπαϊκά προγράμματα συνολικού προϋπολογισμού περίπου 6 εκατ. ευρώ. Η γενικότερη διαχείριση δεν θεωρείται άριστη. Η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας έψεξε το ίδρυμα με επιστολή της στις 30 Μαΐου 2022. Το κατηγόρησε ότι δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στα αιτήματα για παροχή στοιχείων που επιβάλλει η κρατική διαδικασία της αξιολόγησης των ερευνητικών ιδρυμάτων. Η επιστολή αυτή έδωσε λαβές για συζητήσεις στους επικριτές της Ακαδημίας, που λένε ότι ο ιός του νεποτισμού και της ευνοιοκρατίας, ενδημικός στην Ελλάδα, δεν άφησε απρόσβλητο το ίδρυμα.
Η τιτανομαχία
Ο Σκαλκέας, με το προτεταμένο στήθος, τη μεγαλοπρέπεια στους τρόπους και τη μανιάτικη επιμονή, δεν ήθελε η διοικητική δομή του ΙΙΒΕΑΑ να καθορίζεται από νόμο. Προεξοφλούσε ότι υπουργοί και πρωθυπουργοί θα έβρισκαν ευκαιρία για να επιβάλουν διορισμούς παραμερίζοντας τη δική του εξουσία. Στο τέλος, όμως, πείστηκε ότι η νομοθετική κατοχύρωση ήταν απαραίτητη προκειμένου το «βασίλειο» να μην περιέλθει σε… ακυβερνησία όταν θα ερχόταν η ώρα των επιγόνων. Ο νόμος που ψηφίστηκε επί ΣΥΡΙΖΑ (και τροποποιήθηκε επί Ν.Δ.) προβλέπει ότι το ίδρυμα πρέπει να διοικείται από μέλη της Ακαδημίας, «κατά προτεραιότητα γιατρούς ή βιολόγους» – αρχικά πέντε και στη συνέχεια (μετά την τροποποίηση από τον Αδωνι Γεωργιάδη) επτά.
Η βαθύτερη αιτία της κρίσης στο Ιατροβιολογικό εντοπίζεται στην παλιά αντιπαλότητα ανάμεσα στον Σκαλκέα και στον καθηγητή Ιατρικής Χαράλαμπο Ρούσσο, διεθνώς αναγνωρισμένο για τη συνεισφορά του στον τομέα της πνευμονολογίας και της εντατικής θεραπείας, διευθυντή επί 21 χρόνια της Πανεπιστημιακής Κλινικής Εντατικής Θεραπείας στον Ευαγγελισμό (1988-2009), στο Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος «Η Σωτηρία» και στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο. Οι μεγαλύτεροι πολιτικοί, καλλιτέχνες και επιχειρηματίες έχουν περάσει από τα χέρια του, όταν χρειάστηκε να νοσηλευθούν. Ο ανταγωνισμός Σκαλκέα – Ρούσσου ήταν σκληρός. Ο Σκαλκέας καθυστέρησε όσο μπορούσε την είσοδο του Ρούσσου στην Ακαδημία (που τελικά έγινε το 2011), αλλά και την ένταξή του στο Δ.Σ. του Ιατροβιολογικού. Οταν τελικά ο Ρούσσος έγινε μέλος του Δ.Σ., πρόεδρος ήταν ο Σκαλκέας και αντιπρόεδρος ο σύμμαχος του Σκαλκέα, ο καθηγητής Στατικής του ΕΜΠ, πολιτικός μηχανικός, Αντώνης Κουνάδης. Ο Σκαλκέας έλεγε με τον γνωστό θεατρικό τρόπο του ότι προτιμούσε τον Ρούσσο ως αντιπρόεδρο του ΙΙΒΕΑΑ, αλλά μάλλον μπλόφαρε. Κράτησε τον Ρούσσο απλό μέλος. Το ΙΙΒΕΑΑ, παρά τα 26.000 τ.μ. του, δεν αρκούσε για να χωρέσει και τους δύο. Ο Σκαλκέας θεωρούσε δικό του «βασίλειο» όχι μόνο το ΙΙΒΕΑΑ, αλλά και την ίδια την Ακαδημία. Επηρέαζε 5-10 ακαδημαϊκούς. Δύσκολα μπορούσες να εκλεγείς στην Ακαδημία χωρίς τις ευλογίες του.
Η αιτία της κρίσης στο Ιατροβιολογικό εντοπίζεται στην παλιά αντιπαλότητα ανάμεσα στον εκδημήσαντα το 2018 καθηγητή Χειρουργικής Γρ. Σκαλκέα και στον καθηγητή Ιατρικής Χ. Ρούσσο.
Μετά την εκδημία του το 2018, η Ακαδημία αγνόησε τον νόμο για τη διοίκηση του ΙΙΒΕΑΑ. Στις 13/11/2019 η Πρώτη Τάξη που έπρεπε να ορίσει τα πέντε μέλη του Δ.Σ. δεν ψήφισε κανέναν γιατρό και βιολόγο (εκτός από τον γενετιστή Κωνσταντίνο Κριμπά που πέθανε λίγους μήνες μετά). Οι γιατροί και βιολόγοι (με πρώτο τον Ρούσσο) αντέδρασαν. Η ολομέλεια συντάχθηκε με την πλευρά Ρούσσου και ακύρωσε την απόφαση της Πρώτης Τάξης. Ομως, τα μέλη της Πρώτης Τάξης που επέμεναν στην απόφαση αυτή, ο Αντώνης Κουνάδης, ο Λουκάς Χριστοφόρου, ο Θανάσης Φωκάς και ο αστρονόμος Γεώργιος Κοντόπουλος, προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Το ΣτΕ απέρριψε την προσφυγή τους (απόφαση 2092/2020). Εν μέσω πανδημίας το Ιατροβιολογικό συνέχισε με το παλιό Δ.Σ. και με πρόεδρο τον Λουκά Παπαδήμο. Ο πρώην πρωθυπουργός, τον οποίο εκτιμούσε ο Σκαλκέας, επιχείρησε να τηρήσει ισορροπίες. Στο Δ.Σ. ορίστηκαν αντιπρόεδρος ο Χαράλαμπος Ρούσσος και μέλη οι Αντώνης Κουνάδης, Δημήτρης Θάνος, Χρήστος Ζερεφός, Λουκάς Χριστοφόρου και Κωνσταντίνος Κριμπάς. Ο Παπαδήμος είναι πρόεδρος έως σήμερα.
Ο μικρόκοσμος
Η διαφωνία εντοπίζεται στην ερμηνεία της φράσης «κατά προτεραιότητα». Η μία πλευρά (Ρούσσος) ερμηνεύει ότι η φράση επιτάσσει πως οι επτά θέσεις του Δ.Σ. θα καλύπτονται από γιατρούς και βιολόγους. Αν αυτοί είναι περισσότεροι από τις θέσεις, τότε θα γίνεται ψηφοφορία. Αν είναι λιγότεροι, τότε θα γίνεται ψηφοφορία για τις υπόλοιπες θέσεις μεταξύ μη γιατρών και βιολόγων. Γιατροί και βιολόγοι μέλη της Ακαδημίας είναι σήμερα έξι: ο Δημήτρης Θάνος, ο Γεώργιος Κόλλιας, ο Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, ο Χαράλαμπος Ρούσσος, ο Ανδρέας Τζάκης και η Αντωνία Τριχοπούλου (που έγινε μέλος της Ακαδημίας μόλις τον Φεβρουάριο του 2022).
Η «άλλη πλευρά» είναι οι ακαδημαϊκοί που έχουν εμπλακεί στο Ιατροβιολογικό χωρίς να είναι γιατροί ή βιολόγοι και δεν θέλουν να παραδώσουν τα «κλειδιά» στους γιατρούς και στους βιολόγους. Μαζί τους βρίσκονται κάποιοι ακαδημαϊκοί που έχουν συνάψει συμμαχίες αμοιβαίας υποστήριξης. Ολοι αυτοί λένε ότι το «κατά προτεραιότητα» δεν είναι δεσμευτικό. Η Πρώτη Τάξη μπορεί να αποφασίσει ότι κάποιοι γιατροί και βιολόγοι δεν είναι κατάλληλοι για το Ιατροβιολογικό και να επιλέξει ακαδημαϊκούς άλλων ειδικοτήτων. Πώς όμως ένας γιατρός ή ένας βιολόγος που έχει εκλεγεί στην Ακαδημία μπορεί να είναι ακατάλληλος για το Δ.Σ. του ιδρύματος της Ακαδημίας με αντικείμενο την Ιατρική και τη Βιολογία; Πρόκειται για οξύμωρο. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι όλοι οι γιατροί και οι βιολόγοι οπαδοί της άποψης αυτής, όπως θα περίμενε κανείς. Οι Θάνος και Μουτσόπουλος (που είναι μέλη του Δ.Σ.) μάλλον βρίσκονται κάπου στη μέση. Φέρεται να εκτιμούν ότι πρέπει να υπάρξει συμβιβασμός με την άλλη πλευρά. Ο γιατρός που κυρίως επιμένει πως «όλοι οι γιατροί και βιολόγοι της Ακαδημίας έχουν θέση στο Δ.Σ. του Ιατροβιολογικού και μόνον αν περισσεύουν θέσεις μπορούν να καλύπτονται από ακαδημαϊκούς άλλων ειδικοτήτων» είναι ο Χαράλαμπος Ρούσσος.
Στην ψηφοφορία της 1ης Δεκεμβρίου 2021 η Πρώτη Τάξη εξέλεξε στο Δ.Σ. του ΙΙΒΕΑΑ τους γιατρούς και βιολόγους Δημήτρη Θάνο, Χαράλαμπο Μουτσόπουλο και Ανδρέα Τζάκη. Εξέλεξε επίσης τον φυσικό Δημήτρη Νανόπουλο και τον Θανάση Φωκά, ο οποίος εισήλθε στην Ακαδημία ως μαθηματικός και όχι ως γιατρός (παρότι είναι και γιατρός). Δηλαδή, δεν εξέλεξε τον γιατρό Ρούσσο και τον βιολόγο Κόλλια και στη θέση τους προτίμησε τον φυσικό Νανόπουλο και τον μαθηματικό Φωκά. Ο Ρούσσος εθίγη και θεώρησε ότι έπεσε θύμα άλλης μίας μεθόδευσης από τους επιγόνους του Σκαλκέα. Την επόμενη ημέρα, στις 2 Δεκεμβρίου, μέσα σε εκρηκτικό κλίμα ο Ρούσσος εξελέγη παρά τη θέλησή του(!), από την ολομέλεια, μαζί με τον οικονομολόγο Λουκά Παπαδήμο (και έτσι συμπληρώθηκαν οι επτά θέσεις). Δηλαδή, ο Ρούσσος θέλοντας και μη έγινε ένα από τα δύο μέλη που βάσει νόμου έπρεπε να εκλέξει η ολομέλεια. Τον εξέλεξαν αναγκαστικά για να τον εξευμενίσουν. Δεν τα κατάφεραν.
Ενα Δ.Σ. με αυτή τη σύνθεση περιορίζει για ακόμη μία φορά τον Ρούσσο σε θέση διακοσμητική. Τέσσερα από τα επτά μέλη (μπορεί και πέντε…) δεν συντάσσονται απαραίτητα με τις απόψεις του για τη στρατηγική και το μέλλον του ιδρύματος. Ετσι ο Ρούσσος, παρότι ορίστηκε μέλος του Δ.Σ., αποφάσισε να μη συμμετέχει στις συνεδριάσεις. Τον Φεβρουάριο του 2022 προσέφυγε στο ΣτΕ μαζί με τον Κόλλια και τον Τζάκη (που επίσης είναι μέλος του Δ.Σ.) και μαζί με τρία άλλα μέλη της Ακαδημίας, τον χημικό Κωνσταντίνο Βαγενά, τον αρχαιολόγο Βασίλειο Πετράκο και τον ιστορικό Μιλτιάδη Χατζόπουλο. Ζήτησαν να ακυρωθούν οι αποφάσεις εκλογής της 1ης και της 2ας Δεκεμβρίου 2022 και ο διορισμός των μελών του Δ.Σ. (που έγινε από τον υπουργό Αδωνι Γεωργιάδη στις 24 Ιανουαρίου 2022). Η δικάσιμος ορίστηκε για τις 17 Μαΐου 2022. Εκπρόσωπός τους στη δίκη ήταν ο καθηγητής της Νομικής Αθηνών Γιώργος Δελλής. Η ανακοίνωση της απόφασης έγινε στις 18 Οκτωβρίου και δικαιώνει την πλευρά Ρούσσου.
Ο Ρούσσος έχει σαρωτική προσωπικότητα, χάρη στην οποία έχει αποκτήσει φανατικούς φίλους, αλλά και κάμποσους εχθρούς. Εχει έντονα διαπεραστικά μάτια και κοφτερή γλώσσα. Εχει το πάθος της δημιουργίας και δεν φοβάται τη σύγκρουση. Οσοι ακαδημαϊκοί δεν διάκεινται φιλικά απέναντί του λένε ότι είναι ιδρυτής και πρόεδρος του Ιδρύματος Θώραξ και αυτό στοιχειοθετεί «σύγκρουση συμφερόντων» (χωρίς να προσδιορίζουν ποια είναι τα συμφέροντα που «συγκρούονται»). Προσθέτουν πως εάν περάσει ο έλεγχος στον Ρούσσο, τότε το ΙΙΒΕΑΑ θα απορροφηθεί από την Ιατρική Αθηνών και το νοσοκομείο «Η Σωτηρία» και η Ακαδημία θα απολέσει τον έλεγχο. Φίλοι του Ρούσσου λένε ότι δεν μπορεί ένα τόσο σπουδαίο ερευνητικό κέντρο να παραμένει εγκλωβισμένο στην εξυπηρέτηση διευθετήσεων και εγωισμών ενός μικρόκοσμου. Κάποιοι άλλοι παρατηρούν ότι μόνον οι Ακαδημίες της Ανατολικής Ευρώπης διέθεταν ερευνητικά κέντρα. «Μας έχει επηρεάσει η πνευματική παράδοση της Ανατολικής Ευρώπης και όχι της Δυτικής», λένε σκωπτικά.
Νέες διεργασίες
Η απόφαση του ΣτΕ ήταν από καιρό γνωστή. Τρεις μέρες πριν από τη δημοσιοποίησή της, στις 15 Οκτωβρίου, ο νόμος για το Ιατροβιολογικό άλλαξε με τροπολογία που εισήχθη στον Ν.4982 για την ίδρυση επιχειρηματικών πάρκων. Στο άρθρο 103 αναφέρεται ότι από τα επτά μέλη του Δ.Σ. μόνο τα τρία πρέπει να είναι γιατροί ή βιολόγοι (μειώθηκαν κατά δύο). Επίσης ορίστηκε ότι πρέπει «να μην υφίστανται συγκρούσεις συμφερόντων» ή «κώλυμα για άλλους λόγους». Συγκεκριμένα: «Κώλυμα θεωρείται ότι έχουν και αυτοί που είναι μέλη Δ.Σ. είτε ιδρυμάτων, είτε γενικά Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου που επιδιώκουν τους ίδιους ή παρεμφερείς σκοπούς με αυτούς του ΙΙΒΕΑΑ». Αποκλείονται έτσι ο Ρούσσος (πρόεδρος Ιδρύματος Θώραξ) και ο Γεώργιος Κόλλιας (διευθυντής Ινστιτούτου «Αλέξανδρος Φλέμιγκ»)!
«Οι δυσλειτουργίες της ελληνικής κοινωνίας αντανακλώνται στην Ακαδημία», σημειώνει ακαδημαϊκός που δεν έχει σχέση με το Ιατροβιολογικό. «Το καταστατικό, ίδιο από το 1929, περιγράφει διαδικασίες που σήμερα είναι απαρχαιωμένες. Οταν απουσιάζουμε από μία συνεδρίαση οφείλουμε να δηλώσουμε αν είμαστε εκτός Αττικής. Το 1930 αυτό είχε νόημα γιατί τα ταξίδια εκτός Αττικής ήταν σπάνια. Το 2022 είναι περιττό και αστείο». Η Σύγκλητος αποτελείται από το προεδρείο της Ακαδημίας, τους προηγούμενους προέδρους και τους προέδρους των Τάξεων. «Συχνά φθάνουν στη Σύγκλητο πάνω από 50 θέματα για να συζητηθούν. Δεν αντέχει κανένας. Πολλά πράγματα περνούν στο πόδι κάθε εβδομάδα». Ο πρόεδρος της Ακαδημίας αναδεικνύεται εκ περιτροπής. Με τη σειρά. Προέρχεται από την κάθε Τάξη – με εσωτερική αρχαιότητα. Αναπόφευκτα θα έχει μεγάλη ηλικία. Προεδρεύει για ένα χρόνο. «Πολλοί δεν έχουν ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις για να γίνουν πρόεδροι – αλλά γίνονται με το σύστημα εκ περιτροπής. Αναπόφευκτα ο εκάστοτε γραμματέας, που εκλέγεται για πέντε χρόνια, θα είναι παντοδύναμος. Δεν ελέγχεται ο γραμματέας. Δεν υπάρχουν μηχανισμοί εξισορρόπησης των εξουσιών στην Ακαδημία. Η Ακαδημία διαθέτει περίπου 150 κληροδοτήματα, που δεν μπορεί να ελέγξει. Χρειάζεται μάνατζερ, χρειάζονται σύγχρονα μοντέλα διοίκησης».
Και οι κενές έδρες; «Αν ο πρόεδρος τις ξεχάσει, δεν τις προκηρύσσει. Ή κάποιος που δεν θέλει να προκηρυχθεί μια έδρα, επηρεάζει τον πρόεδρο». Ο τωρινός πρόεδρος, ο φιλόλογος Αντώνης Ρεγκάκος, έτυχε να είναι νέος (65 ετών) και εξαιρετικά ικανός διοικητικά. «Ο Ρεγκάκος έχει προκηρύξει 17 έδρες! Για την ποίηση οι υποψήφιοι είναι 10! Αλλά προφανώς θα αργήσουν πολύ οι τελικές επιλογές».
«Προεκλογική εκστρατεία»
Για την έδρα της ποίησης επελέγησαν τρεις για να τεθούν σε ψηφοφορία: ο Τίτος Πατρίκιος, ο Μιχάλης Γκανάς και ο Νάσος Βαγενάς. Κανένας δεν έλαβε πλειοψηφία στην ψηφοφορία της 13ης Οκτωβρίου. Η διαδικασία περιέχει «προεκλογική εκστρατεία», που κάποιοι μπορεί να θεωρούν όχι πολύ ευχάριστη. «Ως υποψήφιος πρέπει να επισκεφθείς όσο γίνεται περισσότερους ακαδημαϊκούς για να σε γνωρίσουν και να αποφασίσουν αν θα σε ψηφίσουν. Αρχίζεις λοιπόν τις επισκέψεις. Κάποιοι σε αντιμετωπίζουν σαν να είσαι φοιτητής. Σε κοιτάζουν διερευνητικά και σε ρωτούν αν έχεις διαβάσει τα έργα τους».
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εκλέγονται άξιες προσωπικότητες. Στις 13 Οκτωβρίου εξελέγη ακαδημαϊκός στην έδρα του Δημοσίου Δικαίου ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος. Μέλη της Ακαδημίας είναι ο πεζογράφος Θανάσης Βαλτινός, η πολιτικός και νομικός Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη, ο νομικός Μιχάλης Σταθόπουλος, ο φιλόλογος Θεόδωρος Παπαγγελής, ο πολιτικός επιστήμων Νικηφόρος Διαμαντούρος, ο νομπελίστας οικονομολόγος Χριστόφορος Πισσαρίδης, ο αρχαιολόγος Μανώλης Κορρές, ο φιλόσοφος Αλέξανδρος Νεχαμάς.
Σχίσμα για τους γάμους και για το αλφάβητο
Οι συζητήσεις γύρω από την Ακαδημία δεν σταματούν στο άγος του Ιατροβιολογικού. Πολλά σχόλια έχει προκαλέσει η δραστηριότητα του Αντώνη Κουνάδη. Ο πολυπράγμων ομότιμος καθηγητής Στατικής του ΕΜΠ, μέλος της Ακαδημίας από το 1999 και μέλος επτά ακόμη ξένων Ακαδημιών, περιγράφεται ως άτομο που γνωρίζει καλά τη μηχανική, τους μηχανισμούς και τη «στατική» του θεσμού. Γεννημένος το 1937, ήταν δισκοβόλος και σφαιροβόλος (5ος στον κόσμο το 1959), αλλά και αριστούχος μηχανικός στο ΕΜΠ. Ο υπουργός Αθλητισμού της χούντας Κωνσταντίνος Ασλανίδης τον τοποθέτησε επικεφαλής του ΣΕΓΑΣ το 1972.
Ο ίδιος διαψεύδει ότι είναι χουντικός. «Η δικτατορία με βρήκε, δεν τη βρήκα», λέει όταν αναφέρεται στο θέμα. «Ημουν αθλητής και είχα ρόλο στα αθλητικά πράγματα. Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας παραπέμφθηκα στο πειθαρχικό και αθωώθηκα παμψηφεί, το 1975. Το 1982 εκλέχθηκα σχεδόν παμψηφεί στο ΕΜΠ. Στη συνέχεια είχα ρόλο στον ΣΕΓΑΣ και το 1995-96 έλαβα αριστείο από τον ΣΕΓΑΣ γιατί διαφύλαξα τον αθλητισμό επί δικτατορίας. Εκλέχθηκα στην Ακαδημία Αθηνών με 26 ψήφους. Επομένως, τα λόγια όσων τώρα επιστρέφουν 50 χρόνια πίσω δεν έχουν κανένα έρεισμα και ήδη έχουν αποσταλεί αγωγές».
Διακρίνεται πάντως για τις συντηρητικές απόψεις του. Πριν από ένα χρόνο πρωτοστάτησε σε κίνηση 160 προσωπικοτήτων, που υπέγραψαν κείμενο για το δημογραφικό με ειδική μνεία ενάντια στην επέκταση των αστικών δικαιωμάτων στα ομόφυλα ζευγάρια (που υποτίθεται ότι συμβάλλουν με τη «δράση» τους στην κάμψη της γεννητικότητας). «Πιστεύω στις αρχές και αξίες του ελληνορθόδοξου πολιτισμού. Ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή καταδικάζει την ομοφυλοφιλία», τονίζει ο ακαδημαϊκός, «λέω πάντα τη γνώμη μου χωρίς να την ωραιοποιώ».
Ακόμη περισσότερο θόρυβο προκάλεσαν οι απόψεις του για το ελληνικό αλφάβητο. Με ομιλία του στην Ακαδημία υποστήριξε ότι η φοινικική προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου αποτελεί παρανόηση. Ο Κουνάδης εξηγεί ότι οι Φοίνικες ήταν Ελληνες Πελασγοί διαφορετικοί από τους Σημίτες Φοίνικες. Οι Φοίνικες – Ελληνες Πελασγοί είχαν αλφάβητο ελληνικό. «Ο Κάδμος, κατά το λεξικό Liddel-Scott, έφερε στην Ελλάδα το παλαιό Ελληνικό Αλφάβητο εκ 16 γραμμάτων. Στο δεύτερο χωρίο του Ηροδότου αναφέρεται ότι τα φοινικικά γράμματα ήταν ελληνικά». Πώς όμως ομιλεί για τη γλώσσα χωρίς να είναι γλωσσολόγος; «Γλωσσολόγοι όπως οι Οσβαλντ Σεμερένι και Τζέιμς Μάλορυ έχουν εκφράσει αυτές τις θέσεις για την ελληνική προέλευση του λεγόμενου “φοινικικού αλφαβήτου”. Συχνά οι ακαδημαϊκοί κάνουμε ομιλίες για θέματα πέρα από το αντικείμενό μας. Σε κάθε περίπτωση είναι διεθνώς αποδεκτό ότι η γλώσσα είναι υπόθεση όλων, όχι μόνο των γλωσσολόγων. Ο Μάικλ Βέντρις, ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β, δεν ήταν γλωσσολόγος, ήταν αρχιτέκτονας». Ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας του αμερικανικού πανεπιστημίου Πρίνστον Αγγελος Χανιώτης, ωστόσο, αρθρογράφησε στην «Κ» και κατηγόρησε τον Κουνάδη για άγνοια. Ο ακαδημαϊκός τού απάντησε με αγωγή.
Οι επιτυχίες
Ενας ακαδημαϊκός που ανησυχεί για την επίδραση όλων των παραπάνω στη φήμη της Ακαδημίας είναι ο Χρήστος Ζερεφός, ο οποίος έχει καταστεί και ο ίδιος στόχος επικρίσεων ότι εμποδίζει την πρόσβαση σε λογοτεχνικά αρχεία που τηρεί η Ακαδημία. Ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας διαψεύδει ότι εμποδίζει οποιονδήποτε, παραμερίζει τις κάθε λογής τριβές και ζητεί ο Τύπος να δώσει έμφαση σε μια επιτυχία της Ακαδημίας, η οποία είναι η εξασφάλιση της κυριότητας του οικοπέδου όπου βρισκόταν η αρχαία Ακαδημία του Πλάτωνα στην Ακαδημία Πλάτωνος. Η Ακαδημία Αθηνών θα αξιοποιήσει το ιστορικό πάρκο συμβάλλοντας στην ανάδειξη της διεθνούς ακτινοβολίας του, ιδίως ενόψει του 2026 οπότε θα κλείσουν τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της. Αρκεί έως τότε να έχει επιλυθεί ο γρίφος της διοίκησης του Ιατροβιολογικού…