«Μόνο η παγκόσμια σύγκλιση και συνεργασία, η επιστημονικά καθοδηγούμενη διασύνδεση και δράση μπορούν να βάλουν φρένο στην κλιματική αλλαγή. Eίναι πιεστική η ανάγκη για ενότητα και συνοχή», λέει η Φαλή Βογιατζάκη, πρόεδρος του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, ενώ οδεύει προς τη λήξη της η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα στην Αίγυπτο.
«Μετά την πρόοδο των προηγούμενων ετών, οι 17 οικουμενικοί πράσινοι στόχοι του ΟΗΕ έχουν παραμεληθεί. Η θαλάσσια ζωή έχει διαταραχθεί, τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα πυκνώνουν, προκαλώντας καταστροφές και κύματα περιβαλλοντικών προσφύγων. Οσο αποσταθεροποιείται το κλίμα, τόσο συχνότερα θα απειλούμαστε από νέες μολυσματικές ασθένειες», τονίζει. «Να πιστέψουμε ότι πρέπει να αλλάξουμε. Χρειάζονται εξαιρετικά μεγάλες προσπάθειες για αλλαγή πλεύσης και νοοτροπίας. Ομως είναι μονόδρομος», σημειώνει.
«Ηδη γνωρίζουμε τι πρόκειται να συμβεί με την άνοδο της θερμοκρασίας, το λιώσιμο των πάγων, την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας, την ερημοποίηση, την εξαφάνιση ειδών. Βλέποντας τους παγκόσμιους ηγέτες να μην μπορούν να προχωρήσουν στις απαραίτητες αλλαγές λόγω του πολιτικού κόστους και των μεγάλων συμφερόντων, ελπίδα είναι η αντίδραση από τη βάση, από τον κόσμο, τον ενημερωμένο και σωστά εκπαιδευμένο, που θα απαιτήσει πράξεις. Οι ηγεσίες αναγκαστικά θα ακολουθήσουν. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση –όπως και η συμβολή των ΜΜΕ– έχουν τεράστια σημασία προκειμένου η αφύπνιση να γενικευθεί», αναφέρει η κ. Βογιατζάκη, λίγες ημέρες πριν ανοίξει στο κοινό η διαδραστική έκθεση για την κλιματική αλλαγή στο Κέντρο ΓΑΙΑ του μουσείου.
Κιβωτός γνώσης
Το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας είναι μια αχανής συναρπαστική κιβωτός της ελληνικής φύσης και μαζί ένας οργανισμός με ένα τεράστιο εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο. Καταγράφοντας και μελετώντας με τα πλέον προηγμένα τεχνολογικά μέσα τις πληγές του ελληνικού περιβάλλοντος, παράγει καινοτόμες λύσεις και δίνει μια ισχυρή ώθηση για τη συνένωση όλων των δυνάμεων στη διαχείριση της κλιματικής κρίσης.
Είναι ίσως εύκολο να πιστεύεις σε κάτι μεγάλο, αλλά εξαιρετικά δύσκολο να παράγεις αποτελέσματα. «Με την περιβαλλοντική εκπαίδευση και ενημέρωση, το μουσείο ακριβώς επιδιώκει τη δημιουργία οικολογικής συνείδησης, την αλλαγή στον τρόπο σκέψης, τον επανακαθορισμό των προτεραιοτήτων και των αξιών μας, ώστε τα ηθικά κριτήρια να παίζουν ρόλο εξίσου με τα επιστημονικά. Ο Αγγελος και η Νίκη αφιέρωσαν τη ζωή και την περιουσία τους για την προστασία της φύσης και της ζωής στον πλανήτη. Είναι η σπουδαιότερη επένδυση που μπορούσαν να κάνουν».
Η πρόεδρος του Μουσείου Γουλανδρή υπογραμμίζει ότι στόχος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ενημέρωσης είναι η δημιουργία οικολογικής συνείδησης και η αλλαγή στον τρόπο σκέψης.
Ο,τι σώζεται οικοδομεί ένα από τα θεμέλια του μέλλοντος. Ομως χρειάζεται συνεχής προσπάθεια, δύναμη να ξανασηκώνεσαι όταν γονατίζεις. Ολοι γνωρίζουμε τις συλλογές του μουσείου που ιδρύθηκε το 1964 από τον Αγγελο και τη Νίκη Γουλανδρή, δέκα χρόνια αργότερα άνοιξε τις πύλες του γνώριμου νεοκλασικού στην Κηφισιά και έχει εκπαιδεύσει γενεές επί γενεών με εκθέσεις, προγράμματα και παιδικά εργαστήρια. Τα χιλιάδες δείγματα ελληνικών φυτών, καρπός μακροχρόνιων συλλεκτικών αποστολών σε βουνοκορφές, φαράγγια και βραχονησίδες, καθώς και θηλαστικών, πουλιών, αμφιβίων και ερπετών, ορυκτών, πετρωμάτων και απολιθωμάτων, απαρτίζουν έναν κόσμο συνεχών αποκαλύψεων και μύησης στους μηχανισμούς της φύσης και ταυτόχρονα μια μοναδική τράπεζα δεδομένων.
Επιστημονικά εργαστήρια
Ομως δεν είναι μόνο οι συλλογές με τα αντίστοιχα εργαστήρια. «Είναι και τα επιστημονικά εργαστήρια, το Βιοαναλυτικό και το Οικολογίας Εδάφους και Βιοτεχνολογίας. Παράλληλα, στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Ερευνας και Εκπαίδευσης ΓΑΙΑ λειτουργούν η ανανεωμένη τεχνολογικά Σφαίρα και ο Θόλος (dome) για την προβολή περιβαλλοντικών ταινιών. Επίσης ετοιμάζεται ένα βιωματικό υπερθέαμα 360°, που σύντομα θα λειτουργήσει, με τίτλο “Η αλήθεια κατάματα”», περιγράφει εν συντομία η κ. Βογιατζάκη.
Το ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων στη Θεσσαλονίκη, παράρτημα του μουσείου, λειτουργεί ως κέντρο αναφοράς για τη φύση. Tο Παλαιοντολογικό Μουσείο Ρεθύμνου, παράρτημα του μουσείου στην Κρήτη, ξεδιπλώνει όλη τη γεωφυσική εξέλιξη της Κρήτης. «Στόχος μας είναι να αποτελέσουμε παράγοντα που θα οδηγήσει τη νέα γενιά στον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης, τον μόνο δρόμο για την πραγματική πρόοδο», αναφέρει η κ. Βογιατζάκη.
Το μουσείο διαθέτει βιβλιοθήκη, με δεκάδες χιλιάδες σπάνιες εκδόσεις που χρονολογούνται από το 1552, χάρτες, τα περισσότερα ήδη ψηφιοποιημένα και άμεσα προσβάσιμα.
Το κτιριακό συγκρότημα του μουσείου αναβαθμίζεται ενεργειακά με καινοτόμες παρεμβάσεις, ώστε να επιτυγχάνεται μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 70%, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής.
Ερευνα και καινοτομία στη διαχείριση του περιβάλλοντος
Η ερευνητική ομάδα του βιοαναλυτικού εργαστηρίου του μουσείου, που διερευνά υπό την καθοδήγηση του καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ Αντώνη Τσαρμπόπουλου τη σχέση μεταξύ των διατροφικών συνηθειών του ανθρώπου και της υγείας, έχει ανακαλύψει –σε συνεργασία με την Ιατρική και τη Φαρμακευτική Σχολή του ΕΚΠΑ– την ευεργετική επίδραση μορίων φυσικής προέλευσης στην αναχαίτιση της νόσου Αλτσχάιμερ. Συγκεκριμένα, συστατικά του φυτού crocus sativus L είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη και αντιμετώπιση της νόσου, καθώς αποτρέπει τη συσσωμάτωση του πεπτιδίου Αβ, του ενός από τα δύο κύρια νευροπαθολογικά χαρακτηριστικά της Αλτσχάιμερ. «Η ομάδα του εργαστηρίου ερεύνησε ακόμη τις διαδικασίες που επηρεάζουν την ανοσολογική απάντηση στο εμβόλιο κατά της COVID-19. Στόχος της έρευνας ήταν να βρεθούν ουσίες στο αίμα που θα μπορούσαν να προβλέψουν αν κάποιος θα ανέπτυσσε χαμηλά ή υψηλά αντισώματα, ύστερα από τον εμβολιασμό του», αναφέρει η κ. Βογιατζάκη.
Το βιοαναλυτικό εργαστήριο του μουσείου διερευνά τη δυνατότητα πρόληψης και αντιμετώπισης της νόσου Αλτσχάιμερ με μόρια του φυτού crocus sativus L.
Επίσης, το εργαστήριο έχει αναπτύξει τεχνολογίες πολύ υψηλού επιπέδου σε αναλύσεις αιχμής και μεθοδολογίες ποιοτικού ελέγχου φαρμακευτικών σκευασμάτων, «ενώ συμμετέχει σε έργα, όπως η χαρτογράφηση των ποιοτικών συστατικών του κρητικού ελαιολάδου και η δημιουργία σκευάσματος που θα περιέχει τσάι του βουνού και θα χορηγείται για την αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους και κατάθλιψης».
Το εργαστήριο οικολογίας εδάφους και βιοτεχνολογίας, από το 1990 που ιδρύθηκε, παρακολουθεί με ειδικά όργανα και συσκευές την ποιότητα του εδάφους, των φυτών και των υδάτων. «Ο δρ Σταμάτης Σταματιάδης και η ομάδα του εστιάζουν στη γεωργία ακριβείας με τη χρήση τεχνολογιών τηλεπισκόπησης των καλλιεργειών. Εχουν δημιουργήσει ένα πρωτοποριακό ρομποτικό σύστημα για τη σημειακή λίπανση μονοετών καλλιεργειών. Η λίπανση μειώνεται κατά 30%-40%, και μαζί η ρύπανση των υδάτων, χωρίς να επηρεάζεται η απόδοση», σημειώνει η κ. Βογιατζάκη.
Η ενίσχυση του μουσείου με νέο επιστημονικό προσωπικό και νέο εξοπλισμό (όργανα μέτρησης του περιβαλλοντικού DNA και των επιδόσεων των καλλιεργειών) θα εισαγάγει τεχνολογίες αιχμής για την παρακολούθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής.
Ελεγχος 74 λιμνών
Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) αποτελεί παράρτημα του μουσείου στη Θέρμη Θεσσαλονίκης και είναι ο φορέας που πραγματοποιεί δειγματοληψίες και αναλύσεις σε 74 λίμνες της χώρας για λογαριασμό της Γενικής Διεύθυνσης Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος.
«Το ΕΚΒΥ συνδράμει την πολιτεία στην εφαρμογή των ευρωπαϊκών οδηγιών πλαίσιο για τα ύδατα και τη φύση. Είναι ο φορέας που συντόνισε την αναγνώριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα και τη δημιουργία της εθνικής βάσης δεδομένων και υποστήριξε την πρώτη χαρτογράφηση των οικοτόπων. Συνεργάζεται στενά με τη δασική υπηρεσία για τα δάση του Natura, δημιούργησε μάλιστα μαζί της τη διαδικτυακή πύλη για τα δάση (https://forests-ypen.gr), που μαζί με τους δικτυακούς τόπους για τη βιοποικιλότητα (http://www.biodiversity-info.gr/) και τις υποδομές στην ελληνική φύση (https://visitgreeknature.gr/ ) δέχονται εκατοντάδες χιλιάδες επισκέψεις κάθε έτος», εξηγεί η κ. Βογιατζάκη.
Κατά την περίοδο 2017-2019 το ΕΚΒΥ εντόπισε και χαρτογράφησε περισσότερους από 1.400 φυσικούς και τεχνητούς υγροτόπους στο ηπειρωτικό τμήμα της χώρας. «Σήμερα ασχολείται επιπλέον με την προστασία των μικρών υγροτόπων, αλλά και την ανάδειξή τους ως τόπων αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η εργασία που διενήργησε το ΕΚΒΥ μαζί με το Αστεροσκοπείο Αθηνών για την απογραφή υγροτόπων με τη χρήση της τεχνολογίας Διαστήματος παρουσιάζεται αυτή τη στιγμή σε έκθεση στα κεντρικά γραφεία του ΟΗΕ», μας πληροφορεί η πρόεδρος του μουσείου.