Κλιματική απειλή (και) για τα μνημεία

Κλιματική απειλή (και) για τα μνημεία

Ερευνα της Ακαδημίας Αθηνών κατέγραψε ποιοι τόποι και κτίρια από τη λίστα της UNESCO διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο

6' 10" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η εξελισσόμενη κλιματική κρίση απειλεί το μέλλον της ανθρωπότητας. Τώρα, μαθαίνουμε πως απειλεί και το… παρελθόν του ανθρώπινου πολιτισμού ή ακριβέστερα τα ίχνη του στο διάβα των αιώνων. Μια νέα μελέτη Ελλήνων επιστημόνων κατέγραψε αναλυτικά τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν 244 πολιτιστικά και φυσικά μνημεία της UNESCO στην περιοχή της Μεσογείου. Επιπλέον, επεξεργάστηκε κι έναν καινούργιο δείκτη που καθορίζει την κλιματική απειλή για κάθε μνημείο, σε συνδυασμό και με τη σεισμικότητα της περιοχής.

«Το ενδιαφέρον για περαιτέρω έρευνα στο συγκεκριμένο πεδίο ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2019, όταν ιδρύθηκε η πρωτοβουλία της Ελλάδας για την «Αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική και φυσική κληρονομιά», ύστερα από διεθνές συνέδριο στην Αθήνα. Η πρωτοβουλία αυτή υποστηρίχθηκε από τον ΟΗΕ, τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS) και άλλους μεγάλους διεθνείς θεσμούς. Μέχρι το περυσινό COP26 περισσότερα από 100 κράτη-μέλη του ΟΗΕ είχαν εκφράσει την υποστήριξή τους στην ελληνική πρωτοβουλία και ο Γραμματέας του ΟΗΕ τη συμπεριέλαβε στην αντίστοιχη έκθεση της Συνόδου Κορυφής ως μία από τις πιο φιλόδοξες πρωτοβουλίες», λέει στην «Κ» ο Χρήστος Ζερεφός, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών. Κι αυτό ήταν κάτι πολύ σημαντικό γιατί μέχρι τώρα η συγκεκριμένη διάσταση δεν περιλαμβάνεται στις εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC).

Με βάση όλα αυτά η Ακαδημία Αθηνών αποφάσισε να προχωρήσει στο επόμενο βήμα. Πριν από μερικές μέρες δημοσιεύθηκε μια εξειδικευμένη μελέτη από το Κέντρο Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας με τίτλο «Απειλές από την κλιματική αλλαγή για τα μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της UNESCO στη Μεσόγειο» (συγγραφείς Ι. Καψωμενάκης, Χ. Ντουβής, Α. Πούπκου, Σ. Ζερεφός, Σ. Σολωμός, Θ. Σταύρακα, Ν.Σ. Μελής, Ε. Κυριακίδης, Γ. Κρεμλής, Χ. Ζερεφός).

Κλιματική απειλή (και) για τα μνημεία-1

Πρόκειται για μια ιδιαίτερης σημασίας μελέτη, καθώς εξετάστηκε η εξέλιξη των κλιματικών δεικτών που συνδέονται με ακραία καιρικά φαινόμενα για 244 μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της UNESCO σε 23 χώρες της Μεσογείου: Αλβανία, Αλγερία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κροατία, Κύπρος, Αίγυπτος, Γαλλία, Ελλάδα, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Λίβανος, Λιβύη, Μάλτα, Μαυροβούνιο, Μαρόκο, Παλαιστίνη, Πορτογαλία, Σλοβενία, Ισπανία, Αραβική Δημοκρατία της Συρίας, Τυνησία και Τουρκία. Στη μελέτη εξετάστηκαν έξι παράμετροι: Καύσωνες, πυρκαγιές, έντονες βροχοπτώσεις, ξηρασία, αλλαγές στη μέση στάθμη της θάλασσας και σεισμικός κίνδυνος. «Οι συγκεκριμένοι κλιματικοί δείκτες υπολογίζονται από έναν μεγάλο αριθμό δεδομένων υψηλής ανάλυσης που βασίζονται σε 21 περιφερειακά κλιματικά μοντέλα, καλύπτουν την περίοδο 1971-2100 και αναφέρονται σε δύο σενάρια εκπομπής, τα RCP4.5 (σενάριο μετριασμού) και RCP8.5 (σενάριο μη δράσης)», εξηγεί ο κ. Ζερεφός. «Ηταν μια πολύ απαιτητική διαδικασία, που διήρκεσε πάνω από 1,5 χρόνο, γιατί έπρεπε με πολύπλοκους υπολογισμούς να προσαρμόσουμε τα κλιματικά μοντέλα σε πολύ μικρή κλίμακα και πάντα σε συνδυασμό με το υπό εξέταση μνημείο», συμπληρώνει με ικανοποίηση.

Οι Ελληνες μελετητές διαμόρφωσαν έναν συνδυαστικό δείκτη κινδύνου για την πολιτιστική κληρονομιά (HHI – Heritage Hazard Index). «Με βάση τον HHI η διεθνής κοινότητα έχει στα χέρια της ένα εργαλείο για να ιεραρχήσει τους κινδύνους και να δει τι θα πράξει για την προστασία των μνημείων. Είναι ήδη πολύ θετική η υποδοχή της μελέτης μας διεθνώς», υπογραμμίζει στην «Κ» ο κ. Ζερεφός, ο οποίος την παρουσίασε στις 15 Νοεμβρίου στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου (COP27).

Το δυσμενές σενάριο

Τι προκύπτει από τη μελέτη; Σύμφωνα με το δυσμενές σενάριο (RCP8.5), 13 τοποθεσίες εμπίπτουν στην κατηγορία ακραίου κινδύνου, ενώ 35 τοποθεσίες μνημείων εμπίπτουν στον υψηλό κίνδυνο. Μεταξύ των μεσογειακών περιοχών που μπορεί να αντιμετωπίσουν ακραίο κίνδυνο τις επόμενες δεκαετίες βρίσκονται πέντε στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα:

• Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, τα οποία κινδυνεύουν περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ακολουθούμενη από τον σεισμικό κίνδυνο, τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες, τις δασικές πυρκαγιές, τις ακραίες βροχοπτώσεις και την ερημοποίηση.

• Το Πυθαγόρειο και το Ηραίο στη Σάμο, που κινδυνεύουν περισσότερο από τον σεισμικό κίνδυνο ακολουθούμενο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες, τις δασικές πυρκαγιές και τις ακραίες βροχοπτώσεις.

• Οι Μυκήνες και η Τίρυνθα, που κινδυνεύουν περισσότερο από την ερημοποίηση και τους σεισμούς και στη συνέχεια από τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες, τις δασικές πυρκαγιές και τις ακραίες βροχοπτώσεις.

Εξετάστηκε η εξέλιξη των κλιματικών δεικτών που συνδέονται με ακραία καιρικά φαινόμενα για 244 μνημεία σε 23 χώρες της Μεσογείου.

• Η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, που κινδυνεύει περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τον σεισμικό κίνδυνο και σε μικρότερο βαθμό από την ερημοποίηση, τις ακραίες βροχοπτώσεις και τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες.

• Τέλος, η Δήλος κινδυνεύει περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τις ακραίες βροχοπτώσεις και σε μικρότερο βαθμό από την ερημοποίηση, τους σεισμούς και τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες. Μάλιστα, όπως μας είπε ο κ. Ζερεφός, η Δήλος θα είναι μεταξύ των εννέα πρώτων μνημείων από αντίστοιχες χώρες της Μεσογείου, όπου θα πραγματοποιηθούν εξειδικευμένες μελέτες.

«Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της IPCC, υπάρχει πλέον μεγάλη βεβαιότητα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη εξελίσσεται ταχύτερα από ό,τι είχε εκτιμηθεί. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα οδεύουμε ολοταχώς για πάνω από τους 2,5 βαθμούς αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Επομένως είναι όλο και πιο σημαντική η ανάγκη για τη λήψη μέτρων μετριασμού των αποτελεσμάτων της κλιματικής αλλαγής σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας», αναφέρουν οι επιστήμονες του Κέντρου Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας.

«Ειδικότερα, η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, που αποτελεί ένα από τα λίκνα του παγκόσμιου πολιτισμού, συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο ευάλωτων περιοχών στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή για τις επόμενες δεκαετίες. Ως εκ τούτου, η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά της Μεσογείου αναμένεται να αντιμετωπίσει σοβαρούς κινδύνους», τονίζει ο κ. Ζερεφός. Τα συμπεράσματα της μελέτης είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά:

Σύμφωνα με το σενάριο RCP8.5, οι περισσότερες τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου που βρίσκονται νότια του παραλλήλου των 40°Β (το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας) θα αντιμετωπίσουν συνθήκες ξηρασίας. Μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα ο αριθμός των μνημείων που απειλούνται από ξηρασία αναμένεται να διπλασιαστεί.

Οι μέρες καύσωνα προβλέπεται να αυξηθούν και στα δύο σενάρια εκπομπών, ξεπερνώντας σε ορισμένα μνημεία τις 40 ημέρες τον χρόνο βάσει του σεναρίου RCP4.5, ενώ φθάνουν έως και τις 50 ημέρες ετησίως για το σενάριο RCP8.5. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις αναμένονται στις νοτιότερες περιοχές και σε τοποθεσίες μακριά από την ακτή. Ο ακραίος κίνδυνος πυρκαγιάς θα αυξηθεί ιδιαίτερα στην κεντρική και νότια Ισπανία αλλά και στη βορειοδυτική ακτή της Αφρικής φτάνοντας τις 30 ημέρες τον χρόνο (σύμφωνα με το σενάριο RCP4.5) και τις 50 ημέρες τον χρόνο (σύμφωνα με το RCP8.5). Προς τα τέλη του 21ου αιώνα ο μέσος όρος του κινδύνου πυρκαγιάς αυξάνεται για τα περισσότερα μνημεία.

Οι ημέρες με ακραίες βροχοπτώσεις προβλέπεται να αυξηθούν στις περισσότερες τοποθεσίες κατά την περίοδο 2071-2100 και στα δύο σενάρια εκπομπών.

Η στάθμη της θάλασσας κατά τη μελλοντική περίοδο 2071-2100 προβλέπεται να αυξηθεί σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (1971-2000) κατά 0,3-0,55 μέτρα σύμφωνα με το σενάριο RCP4.5 και κατά 0,45-0,75 μέτρα σύμφωνα με το σενάριο RCP8.5. Η μεγαλύτερη άνοδος της στάθμης της θάλασσας προβλέπεται για τις ακτές του Ατλαντικού, ενώ σημαντικές αυξήσεις φαίνονται στο Αιγαίο Πέλαγος, στην Αδριατική ακτογραμμή και στους κόλπους Γένοβας και Βενετίας.

Σε υψηλότερο κίνδυνο βρίσκονται οι τοποθεσίες που είναι κοντά σε παράκτιες περιοχές, ενώ σύμφωνα με το σενάριο RCP8.5 όλα τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς αντιμετωπίζουν αυξημένες απειλές. Αυτό είναι πιο εμφανές για τα μνημεία που βρίσκονται σε Ιταλία, Ελλάδα, Δαλματικές ακτές, Τουρκία και Κύπρο. Στατιστικά, το 20% των μνημείων απειλούνται από την ξηρασία και ακραίες βροχοπτώσεις (για το σενάριο RCP8.5), ενώ το 23% από σεισμούς.

Η δράση στο παρόν είναι αναγκαία και για το μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά και για τη διαφύλαξη του πολιτιστικού πλούτου του παρελθόντος.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή