Ο έφηβος Ακης πετάει πέτρες σε διερχόμενο αστυνομικό όχημα. Με τη σύλληψή του από τους αστυνομικούς διέφυγε από το σπίτι του. Το σχέδιό του πέτυχε. Τα σημάδια κακοποίησης ορατά στο σώμα και την ψυχή του. Πολλαπλές επισκέψεις σε δομές υγείας για κακώσεις, πολλές απουσίες στο σχολείο, κραυγές στη γειτονιά. Και δεν βρέθηκε ούτε ένας μέχρι τώρα – συγγενής, φίλος, γείτονας, γιατρός, δάσκαλος. Ευτυχώς που τον συνέλαβαν. Τώρα όμως τι μέλλει γενέσθαι;
Είναι αργά για όλους. Ο Ακης έχει υποστεί σοβαρή, δυνητικά μη αναστρέψιμη, βλάβη στην υγεία του, οι δράστες είναι υπόλογοι στη Δικαιοσύνη, η οικογένειά του διαλύεται. Ο Ακης αναμένει καρτερικά στο παιδιατρικό νοσοκομείο μέχρι να βρεθεί μια θέση σε δομή παιδικής προστασίας. Η ελπίδα για επούλωση αργοσβήνει. Το κόστος –ηθικό και οικονομικό– για την κοινωνία μας ανυπολόγιστο.
Αντίθετα, εντοπίζοντας εγκαίρως το πρόβλημα, το παιδί ξεπερνάει το σωματικό και ψυχικό τραύμα, η οικογένεια υποστηρίζεται, διατηρεί ή προσαρμόζει τη δομή της και οι υπηρεσίες προστατεύουν το παιδί. Η αναγνώριση των πρώιμων σημείων απαιτεί ευαισθητοποίηση και διαρκή εγρήγορση όλων των επαγγελματιών που φροντίζουν παιδιά και βέβαια ένα σύστημα παραπομπής για ολοκληρωμένη αξιολόγηση και υποστήριξη των οικογενειών.
Τα πρώτα αποφασιστικά βήματα έχουν γίνει –τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα έχουν παρακολουθήσει πάνω από 7.000 επαγγελματίες υγείας–, η κακοποίηση – παραμέληση των παιδιών αποτελεί τακτικό θέμα συζήτησης σε επιστημονικά συνέδρια, τα πρωτόκολλα διαχείρισης της κακοποίησης έχουν μπει στις τσέπες μας. Στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. και Α. Κυριακού» οι επαγγελματίες υγείας προσπαθούν άοκνα να ανιχνεύσουν την κακοποίηση – παραμέληση των παιδιών και δεν διστάζουν να εκφράσουν την ανησυχία τους στη μονάδα φροντίδας για την ασφάλεια των παιδιών, της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ, σε έναν χώρο μόλις 23 τ.μ., που ιδρύθηκε το 2018 από το σωματείο ΕΛΙΖΑ. Προ έτους η ίδρυση της μονάδας φροντίδας για την ασφάλεια των Παιδιών της Γ΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Αττικόν σηματοδότησε την ανάγκη ύπαρξης μιας αντίστοιχης μονάδας σε κάθε νοσοκομείο που υποδέχεται παιδιά.
Το πραγματικό όμως θαύμα συμβαίνει με την πρωτογενή πρόληψη. Μια επιστημονικά τεκμηριωμένη παρέμβαση περιλαμβάνει ποιοτικά προγράμματα επισκέψεων, στα οποία ένας επισκέπτης υγείας παρέχει υπηρεσίες στον γονέα και το παιδί στο περιβάλλον του σπιτιού τους. Βάσει της μακρόχρονης πλέον διεθνούς εμπειρίας, το 2017 η αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής εξέδωσε οδηγία υποστήριξης των προγραμμάτων επισκέψεων στο σπίτι, σημειώνοντας ότι αποτελούν μία διαγενεακή παρέμβαση που μπορεί να σπάσει τον φαύλο κύκλο της κοινωνικοοικονομικής μειονεκτικότητας και της πτωχής υγείας.
Εντοπίζοντας εγκαίρως το πρόβλημα, το παιδί ξεπερνάει το σωματικό και ψυχικό τραύμα, η οικογένεια υποστηρίζεται.
Με την κατάλληλη εκπαίδευση και εποπτεία, επισκέπτες υγείας συνεργάζονται με ευάλωτες οικογένειες με στόχο την υποστήριξη του γονεϊκού ρόλου και την αντιμετώπιση δυσκολιών τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού. Οι επισκέπτες υγείας επικεντρώνονται σε τρεις άξονες: την ανατροφή, την ανάπτυξη των παιδιών και τη διασύνδεση της οικογένειας με την κοινότητα. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά, τόσο για τα παιδιά με μείωση της επίπτωσης της κακοποίησης – παραμέλησης, αυξημένη σχολική ετοιμότητα, προαγωγή της υγείας και ανάπτυξής τους, όσο και για τους γονείς.
Την επόμενη φορά που θα έρθουν στο προσκήνιο θέματα παιδικής προστασίας, ας αναλογιστούμε όλοι μας: τι θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά;
Πίσω στον χρόνο, λοιπόν, ο Ακης, μόλις 2 μηνών, προσκομίζεται στο κέντρο υγείας για εμβολιασμό. Το βρέφος έχει καλή όψη και θρέψη. Ομως ο παιδίατρος ανησυχεί για μία εκχύμωση και εξηγεί στη μαμά του ότι όλα τα βρέφη κάτω των 4 μηνών ακόμη και με μία μόνο εκχύμωση χρήζουν ελέγχου. Τα χειρότερα έχουν αποφευχθεί. Ακόμη πιο πίσω στον χρόνο, η μαμά του νεογέννητου Ακη στην πρώτη συνάντηση με τον επισκέπτη υγείας μαθαίνει πώς να τον φροντίζει, πώς να τον τοποθετεί μπρούμυτα για να δυναμώσει και τι να κάνει για να αντιμετωπίσει το βρεφικό κλάμα. Τα καλύτερα έρχονται.
Ισως τελικά να μη χρειαζόμαστε τις δομές, φτάνει να επενδύσουμε όλοι μας σε αποδοτικότερους τρόπους προστασίας των παιδιών μας.
* Η κ. Αλεξάνδρα Σολδάτου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής, Β΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ, υπεύθυνη Μονάδας Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. και Α. Κυριακού», υπότροφος Fulbright.