Πέντε γυναίκες από την Ουκρανία που ζουν χρόνια στην Ελλάδα ένωσαν λόγω του πολέμου τις δυνάμεις τους. Και οι πέντε πολύ δραστήριες και δυναμικές, παρότι έχουν πολλά κοινά δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δεμένες. Αντιθέτως, στο παρελθόν ουκ ολίγες φορές είχαν παρεξηγηθεί – για διαστήματα δεν μιλιούνταν. Αποφάσισαν όμως να συνεργαστούν γιατί συνειδητοποίησαν πως ήταν ο μόνος τρόπος να βοηθήσουν τη χώρα τους και τους χιλιάδες συμπατριώτες τους που βρήκαν καταφύγιο στη χώρα μας. Δεν ήταν εύκολο αλλά τα κατάφεραν. Αυτή είναι η ιστορία ενός πρωτοποριακού εγχειρήματος που γεννήθηκε στην Ελλάδα με αφορμή τον πόλεμο.
Η Γαλήνη Κότσουρ, μία από τις πέντε αυτές γυναίκες, ακόμα θυμάται την ταραχή της το ξημέρωμα της 24ης Φεβρουαρίου. Αϋπνη, για ώρες κολλημένη στην ουκρανική τηλεόραση από το διαμέρισμά της στα Σεπόλια. Οταν τα ξημερώματα έπεσε η πρώτη βόμβα κοντά στο πατρικό της, τηλεφώνησε έντρομη στη μητέρα της. Ανακουφίστηκε που άκουσε τη φωνή της. Την παρακάλεσε να προσέχει και ετοιμάστηκε να πάει στη δουλειά. Μαθηματικός στο επάγγελμα, διευθύνει για χρόνια ένα από τα τρία ουκρανικά σχολεία στην Ελλάδα, που λειτουργούσαν τα Σαββατοκύριακα. Τις καθημερινές εργάζεται ως οικιακή βοηθός.
Τη δεύτερη ημέρα του πολέμου ήταν στη δουλειά όταν της τηλεφώνησαν συμπατριώτες της πως θα συγκεντρώνονταν στο Μοναστηράκι. Στην Ελλάδα ζούσαν ήδη 25.000 Ουκρανοί, πολλοί εξ αυτών ενεργοί στην κοινότητα. Μπήκε στο τρένο και κατευθύνθηκε στο σημείο συνάντησης. Εκεί, ήταν και οι άλλες τέσσερις γυναίκες επικεφαλής των μεγαλύτερων συλλόγων. Μπορεί στο παρελθόν να είχαν γίνει κάποιες συζητήσεις για συμπράξεις αλλά ποτέ δεν είχαν προχωρήσει.
Εκείνο το απόγευμα όμως, όλες τους τρομαγμένες με όσα συνέβαιναν στην πατρίδα τους, συμφώνησαν πως θα ήταν καλό να είναι ενωμένες. Την επομένη, έπειτα από μια πορεία ειρήνης στο Σύνταγμα έκατσαν σε ένα καφέ και η ανάγκη για συνεργασία τέθηκε ξανά. Την τρίτη φορά όμως που συναντήθηκαν και η συζήτηση έγινε πιο συγκεκριμένη, διαφώνησαν και έφυγαν θεωρώντας πως δεν υπήρχε περίπτωση να συνεργαστούν.
Στο μεταξύ, η Ναντίνα Χριστοπούλου, συνιδρύτρια της «Μέλισσας», ενός δικτύου που στηρίζει και ενδυναμώνει γυναίκες πρόσφυγες, και ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, διευθυντής του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, ήδη συνεργάζονταν με κάποιες από αυτές και βλέποντάς τες να προσπαθούν χωριστά για τον ίδιο σκοπό αποφάσισαν να μεσολαβήσουν. Τις κάλεσαν στον φιλόξενο χώρο της «Μέλισσας» και η Ναντίνα τούς μίλησε.
«Τα λόγια της ήταν κάπως αυστηρά αλλά σωστά», θυμούνται οι γυναίκες. «Μας είπε πως μπορεί να είμαστε διαφορετικές και ενίοτε να μη λέμε ούτε καλημέρα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορούμε να συνεργαστούμε. Μας εξήγησε πως θα καταφέρουμε πολύ περισσότερα ενωμένες».
Εκείνο το βράδυ στην οδό Φερών στην Κυψέλη δημιουργήθηκε η Eνωση Ουκρανικής Διασποράς. Ιδρυτικά μέλη η Κατερίνα Κουτσίρκα από τη «Γη του πελαργού», η Oλένα Ούμρις και η Aλα Λόμπαχ από το Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομίας ΤΡΕΜΠΙΤΑ, η Αννα Μανιάτη από την ΑΜΚΕ Βορυσθένης, η Γαλήνη Κότσουρ από το Ουκρανικό Πολιτιστικό και Μορφωτικό Κέντρο Μπερεγίνια και η Γκαλίνα Μασλιούκ της Ουκρανικής Διασποράς Ουκρανοελληνική Σκέψη. Στη συνέχεια εντάχθηκε και η Χάνα Ολιντσουκ, μέλος της Ενωσης Ουκρανών Γυναικών στην Ελλάδα.
Πριν καν προχωρήσουν με τις διαδικασίες για το καταστατικό της Ενωσης ξεκίνησαν από κοινού να συντονίζουν τις δράσεις τους. Εκείνες τις πρώτες ημέρες συγκέντρωναν ρούχα, τρόφιμα και φάρμακα για να τα στείλουν στην Ουκρανία. Γρήγορα όμως κατάλαβαν πως η πραγματική ανάγκη ήταν διαφορετική. Από μέρα σε μέρα θα καλούνταν να υποδεχθούν χιλιάδες πρόσφυγες.
Πέντε γυναίκες, με τη βοήθεια και ελληνικών οργανώσεων, κατάφεραν να δώσουν καταφύγιο σε χιλιάδες συμπατριώτες τους.
Τα πρώτα βήματα
Οι πέντε γυναίκες έστειλαν επιστολές στα υπουργεία και συναντήθηκαν με τους γενικούς γραμματείς. Συζήτησαν τις ανάγκες που θα προέκυπταν, διεκδίκησαν ό,τι χρειάζονταν. Σε αυτά τα πρώτα βήματα, η κ. Χριστοπούλου και ο κ. Παπαγιαννάκης που τους στήριζαν αθόρυβα, είδαν μια ευκαιρία για μια διαφορετική δράση. Μαζί με τη Μυρτώ Ξανθοπούλου, σύμβουλο στρατηγικής για τη φιλανθρωπία και την κοινωνία των πολιτών, σχεδίασαν ένα πρόγραμμα όπου η Ενωση των πέντε αυτών συλλόγων θα ήταν στο επίκεντρο και μια ομάδα οργανώσεων θα τους προσέφερε στήριξη και βοήθεια ώστε να τους ενδυναμώσει για να διαχειριστούν την κρίση σαν κοινότητα. Πέρα από τη «Μέλισσα» και το «Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες», εντάχθηκε στο πρόγραμμα η Βαβέλ (φορέας ψυχικής υγείας), τα Παιδικά Χωριά SOS (φορέας προστασίας για παιδιά και ευάλωτες οικογένειες) και το Hias (παροχή νομικής υποστήριξης). Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Το Σάββατο που περίμεναν τους πρώτους πρόσφυγες η Γαλήνη είχε φτιάξει στον χώρο του σχολείου τσάι και βουτήματα. Είχε σκεφτεί τι ερωτήσεις θα τους έκανε ώστε να οργανώσει καλύτερα τα τμήματα. Δεν περίμενε με τίποτα αυτό που ακολούθησε: «Μέχρι αργά το βράδυ έμπαινε συνεχώς κόσμος. Τους ρωτούσα τι ήθελαν από τα σχολεία μας αλλά εκείνοι είχαν ανάγκη να μοιραστούν το τι είδαν στον πόλεμο, την απόλυτη καταστροφή που άφησαν πίσω», θυμάται. Στο ομαδικό chat που είχε δημιουργήσει με τις γυναίκες της Ενωσης, μοιράστηκε το πόσο δύσκολο ήταν να ακούει όλες αυτές τις ιστορίες «που σε στοιχειώνουν».
Τους επομένους μήνες πέρα από την ψυχολογική υποστήριξη που προσέφεραν σε όσους είχαν ζήσει τη φρίκη του πολέμου, συνειδητοποίησαν πως και οι ίδιες χρειάζονταν στήριξη για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν.
Πέρα από το ψυχολογικό βάρος, οι πέντε γυναίκες κλήθηκαν να διαχειριστούν και λεπτές πολιτικές ισορροπίες. Το συνειδητοποίησαν στη συνάντηση με το υπουργείο Παιδείας και τη Unicef. Η ελληνική πλευρά επέμενε πως τα παιδιά έπρεπε να ξεκινήσουν άμεσα στο ελληνικό σχολείο. Εκείνες προσπαθούσαν να τους εξηγήσουν πως για τους Ουκρανούς γονείς δεν είχε νόημα. Τα παιδιά τους θα παρακολουθούσαν διαδικτυακά το ουκρανικό σχολείο – θεωρούσαν πως ο πόλεμος θα κρατούσε το πολύ ένα μήνα. Οι συζητήσεις έφταναν σε αδιέξοδο. Κατάφεραν όμως να πείσουν τη Unicef να ενισχύσει τα κοινοτικά σχολεία και οι ίδιες δεσμεύθηκαν να προετοιμάσουν τα παιδιά –και τους γονείς– για την επόμενη σχολική χρονιά. Ενημέρωναν για τις εγγραφές στο ελληνικό σχολείο και προσέφεραν εντατικά μαθήματα ελληνικών. Και πράγματι, αρκετά παιδιά ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο σχολείο. Τα μεγαλύτερα ακόμα δυσκολεύονται να προσαρμοστούν, τα μικρότερα αντεπεξέρχονται καλά.
Τα πρωινά του Σαββάτου μαζεύονται και παίζουν, χορεύουν, διαβάζουν ουκρανικά παραμύθια. Ακόμα και σε ξέγνοιαστες στιγμές όμως οι εικόνες του πολέμου επανέρχονται.
Η ζωγραφιά ενός 8χρονου
Πρόσφατα μια δασκάλα είδε τη ζωγραφιά ενός οκτάχρονου αγοριού και πάγωσε. Ενα τοπίο με πτώματα Ρώσων στρατιωτών. Μίλησε για ώρα στα παιδιά για το πόσο βάρβαρη είναι η εικόνα αυτή, πως υπάρχουν πολλοί τρόποι να εκφράσεις την αγάπη για την πατρίδα. Το αγόρι έδειχνε να καταλαβαίνει. Στην επόμενη ζωγραφιά που έκανε πράγματι δεν είχε κανένα πτώμα, αλλά είχε ζωγραφίσει κρεμάλες. «Υπάρχει πολύς πόνος και θυμός. Και θα πάρει πολύ καιρό για όλους μας να ξεπεράσουμε το τραύμα αυτού του πολέμου», εξηγούν.
Μαθήματα, χορός και… μπορστ: βρίσκοντας μια ειρηνική ρουτίνα εδώ
Από τα πρώτα αιτήματα της νέας Ενωσης ήταν να δημιουργηθεί ένας δικός τους χώρος. Από τη «Μέλισσα» εξασφάλισαν μια χρηματοδότηση και οι πέντε γυναίκες επέλεξαν την πιο οικονομική λύση, με την ελπίδα πως θα μπορούν να τον διατηρήσουν και αφού τελειώσει η χρηματοδότηση και –γιατί όχι;– ο πόλεμος. Προσέλαβαν τρεις νέες Ουκρανές, οι οποίες έκτοτε εργάζονται καθημερινά εκεί. Τη Μαρία, που είχε έρθει με τον σύντροφό της για διακοπές μόλις μία εβδομάδα πριν από τον πόλεμο και έκτοτε παρέμειναν στην Ελλάδα, τη Μαρία Νικόλ, που έχει γεννηθεί εδώ από Ουκρανούς γονείς, και τη Ναταλία, συγγραφέα παιδικών βιβλίων, που ζει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Και οι τρεις εκπαιδεύθηκαν από τις συνεργαζόμενες οργανώσεις για το πώς θα υποδέχονταν τους συμπατριώτες τους. Εμαθαν τι βοήθεια ήταν διαθέσιμη αλλά και τις διαδικασίες. Αλλά κυρίως το πώς να βρίσκουν λύσεις στα προβλήματα που θα προέκυπταν.
Εξηγούν στην «Κ» πως το πρώτο διάστημα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, κυρίως γιατί όσοι έρχονταν είχαν άλλες προσδοκίες για τη βοήθεια που θα έβρισκαν και μάθαιναν ξαφνικά πως, πέρα από την προσωρινή βίζα και μια επιδότηση στη διαμονή, το ελληνικό κράτος δεν έδινε άλλη βοήθεια, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οσοι δεν έχουν κάποιο μέρος να φιλοξενηθούν, μπορούν να μείνουν σε ξενώνες (μόνο για γυναίκες με παιδιά) ή στα καμπ. Το πρόγραμμα HELIOS, που επιδοτεί 230 ευρώ για το ενοίκιο, είναι μια επιλογή – αν και τελευταία καθυστερεί πολύ η διαδικασία. Η μεγαλύτερη όμως αγωνία όσων έρχονται είναι η εργασία. Ξέρουν πως είναι αδύνατον να κάνουν τη δουλειά που έκαναν στην πατρίδα τους. Οι περισσότεροι βρίσκουν εργασία στην καθαριότητα ή σε οικοδομές. Η Ενωση, γνωρίζοντας πως οι ανάγκες για βοήθεια θα ήταν μεγάλες, δημιούργησε την «Οπόρα», που στα ουκρανικά σημαίνει στήριξη. Ενα χώρο όπου έχουν συγκεντρώσει από δωρεές προϊόντα πρώτης ανάγκης και τα μοιράζουν στην κοινότητα.
Τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου πάνω από 80.000 Ουκρανοί έφθασαν στην Ελλάδα. Σήμερα πολλοί (ίσως οι μισοί) είτε έχουν φύγει για κάποια άλλη χώρα είτε επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Αν και από την Ενωση παρατηρούν τις τελευταίες εβδομάδες ένα δεύτερο προσφυγικό κύμα. «Δεν αντέχεται η καθημερινότητά εκεί. Ειδικά για τα παιδιά. Πηγαίνουν στο σχολείο και με το άκουσμα της σειρήνας ξέρουν πως θα περάσουν το υπόλοιπο της ημέρας στο υπόγειο», εξηγούν. Τους μεταφέρουν βέβαια πως ακόμα και μέσα στον πόλεμο υπάρχουν στιγμές κανονικότητας. Τις προάλλες κάποιος τους έστειλε μια φωτογραφία από το Κίεβο, όπου πολύς κόσμος είχε στηθεί σε μια ουρά. «Τι πιστεύετε ότι περιμένουν;», τους ρώτησε. Τα τρία κορίτσια υπέθεσαν πως περίμεναν κάποιο συσσίτιο ή διανομή φαρμάκων. «Λάθος! Δοκίμαζαν ένα καινούργιο εστιατόριο που φτιάχνει καταπληκτικό τηγανητό κοτόπουλο». Και οι τρεις έσκασαν στα γέλια. Είναι τέτοιες μικρές στιγμές που τους δίνουν δύναμη. Ή όταν κάποιος περνάει για να τους πει ένα καλό νέο. Βλέπουν πως ήδη στον ένατο μήνα του πολέμου και η κοινότητα μπαίνει σε μια ρουτίνα καθημερινότητας. Στο μικρό πατάρι του κέντρου αυτές τις ημέρες κατασκευάζουν χριστουγεννιάτικά στολίδια, μαζεύονται στο καφέ 68 στα Εξάρχεια, όπου φτιάχνουν την καλύτερη σούπα μπορστ, στη «Μέλισσα» όπου γίνονται διάφορα σεμινάρια και στα σχολεία όπου βρίσκονται καθημερινά μικροί και μεγάλοι – για μαθήματα, ψυχολογική υποστήριξη και για… χορό. Παλαιότερα υπήρχαν τρεις διαφορετικές ομάδες παραδοσιακών χορών, αλλά αποφάσισαν πως θα ήταν καλύτερα να υπάρχει μία μοναδική ομάδα που να εκπροσωπεί όλη την κοινότητα. Μέσα στη σκοτεινιά του πολέμου οι γυναίκες της Ενωσης συνειδητοποίησαν πως μαζί, ενωμένες, απέκτησαν μια δύναμη που δεν την είχαν φανταστεί. Οσο για την επιτυχία του εγχειρήματος, η αναγνώριση ήρθε και από το εξωτερικό. Πρόσφατα επικοινώνησαν μαζί τους από την Τσεχία. Εχοντας δεχθεί και εκείνοι πολλούς Ουκρανούς πρόσφυγες ζήτησαν από τις γυναίκες να ταξιδέψουν εκεί και να τους δείξουν πώς κατάφεραν να δημιουργήσουν μια τόσο επιτυχημένη Ενωση.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr