Το πρώτο βράδυ που η Μαρί έμεινε στον δρόμο ευτυχώς δεν έκανε τόσο κρύο παρότι είχε μπει Δεκέμβρης. Είχε μαζί της μια μικρή σχολική τσάντα στην οποία είχε μέσα παιδικό γάλα, μπισκότα, πάμπερς και μωρομάντιλα. Θα περνούσε το βράδυ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονος, αλλά ένιωσε πως θα είναι πιο ασφαλής στην πλατεία Βικτωρίας που είχε Αστυνομία, οπότε μετακινήθηκε εκεί. Με ένα βαμβακερό ύφασμα τύλιξε τον γιο της και προσπάθησε να τον νανουρίσει. Οταν επιτέλους αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά της έβαλε τα κλάματα. Ο Μάρκο δεν έχει κλείσει ακόμα τα δύο, μπορεί να μην καταλαβαίνει πολλά, αλλά προσπαθεί όσο μπορεί να μην του δείχνει την απελπισία της. Εκείνη δεν έκλεισε μάτι. Με το που πήγαινε να την πάρει ο ύπνος πεταγόταν. Οταν πλέον ξημέρωσε προσπάθησε να βρει φαγητό, να φορτίσει το κινητό της και τηλεφώνησε σε όποιον ήξερε για να δει εάν υπήρχε κάποιο μέρος να μείνουν ή κάποια δουλειά. Το επόμενο βράδυ όμως τη βρήκε και πάλι στο ίδιο σημείο. Η Μαρί έφτασε στην Ελλάδα από το Κονγκό το 2018. Εμεινε για δύο χρόνια στη δομή της Σάμου. Εκεί, όπως είπε στην «Κ», ο άνδρας της αρρώστησε βαριά, πέθανε και τότε εκείνη μεταφέρθηκε έγκυος στην Αθήνα, όπου γέννησε. Στη συνέχεια έμεινε σε έναν ξενώνα στο κέντρο που λειτουργούσε στο πλαίσιο του προγράμματος «Εστία». Κάποια στιγμή στις αρχές του καλοκαιριού οι εργαζόμενοι τους ανακοίνωσαν πως όλοι οι ξενώνες θα έκλειναν σταδιακά, αφού το πρόγραμμα θα ολοκληρωνόταν μέχρι το τέλος του 2022. Οι περίπου 10.000 αιτούντες άσυλο που διέμεναν τότε σε αυτούς θα μεταφέρονταν σταδιακά στα καμπ ανά την Ελλάδα. Η Μαρί στο μεταξύ πήρε το άσυλο και ενώ μέχρι τότε μπορούσε άτυπα να παραμείνει στους ξενώνες μέχρι να σταθεί στα πόδια της, πλέον δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα. Επρεπε να φύγει. Δεν πτοήθηκε, βρήκε γρήγορα δουλειά ως καμαριέρα σε ένα ξενοδοχείο κοντά στην Ομόνοια και νοίκιασε μια μικρή γκαρσονιέρα. Η δουλειά μετά το καλοκαίρι σταμάτησε, είχε κρατήσει στην άκρη κάποια χρήματα, αλλά τον Νοέμβρη και αυτά τελείωσαν. Ετσι, μια ημέρα του Δεκέμβρη βρέθηκε στον δρόμο.
Εκείνη την περίοδο ο Χρήστος Νάκης, ιδρυτικό μέλος της ομάδας «Πλησίον» που εδώ και 17 χρόνια βγαίνει στον δρόμο βοηθώντας όποιον έχει ανάγκη, δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από τη γιατρό Μαρία Ντάσιου. «Μου είπε πως γύρω από τον Αγιο Παντελεήμονα ζούσαν άστεγες, τρεις μαμάδες με μωρά». Ο Νάκης πήγε στην περιοχή και είδε με έκπληξη πως δεν ήταν πλέον μόνο τρεις. Αμέσως ενεργοποιήθηκε η ομάδα εθελοντών. Με τη σύζυγό του Αντα Φέγγου μαγείρεψαν σπίτι τους 50 μερίδες μακαρόνια με κιμά, η Αστερούλα Θερμού προμηθεύθηκε γάλα σκόνη, κρουασάν και έψησε δύο μεγάλα κέικ, ο Παύλος Κοροβέσης προσπάθησε να βρει ρούχα. Στις 8.30 το βράδυ η Αναστασία Κοροβέση, που μιλούσε γαλλικά, έστειλε μήνυμα σε έναν αριθμό που της είχαν δώσει «πως είχαν φτάσει στην πλατεία Βικτωρίας». Εκείνη την ώρα βρίσκονταν εκεί σε ένα παγκάκι η Μαρί με τον Μάρκο και σε ένα άλλο μια άλλη μητέρα με τέσσερα μεγαλύτερα αγόρια. Σε λίγη ώρα εμφανίστηκαν ακόμη δέκα μαμάδες με τα μικρά τους. Τους είπαν πως είναι άστεγες και πως έμεναν εκεί γύρω – στο προαύλιο της εκκλησίας ή σε εισόδους πολυκατοικιών. Είχε παγωνιά, αλλά κάποιες ήταν τελείως ακατάλληλα ντυμένες, με σαγιονάρες, χωρίς μπουφάν.
Ορισμένες γυναίκες προτιμούν την αστεγία αφού, όπως υποστηρίζουν, «στα καμπ δεν είμαστε ασφαλείς. Κουμάντο κάνουν επικίνδυνα κυκλώματα».
Κάποιες είχαν λάβει απορριπτικές αποφάσεις στο αίτημα ασύλου, οπότε τα καμπ δεν τις δέχονταν. Κάποιες όμως που περίμεναν να βγει η απόφαση του ασύλου και η μόνη τους επιλογή ήταν να πάνε στα καμπ, είχαν αρνηθεί τη μεταφορά και είχαν καταλήξει άστεγες. Δεν είναι μόνο ότι τα καμπ είναι μακριά χωρίς καμία προοπτική ένταξης, αλλά ότι φοβούνται, είπαν στην «Κ» προσπαθώντας να εξηγήσουν τον λόγο που προτίμησαν να είναι στον δρόμο παρά σε κάποια δομή: «Είναι χειρότερα από φυλακή. Μπορεί να έχει ζεστό νερό και ρεύμα, αλλά δεν είμαστε ασφαλείς. Κουμάντο κάνουν επικίνδυνα κυκλώματα».
Η ομάδα του «Πλησίον» εκείνο το πρώτο βράδυ κατάφερε να βρει προσωρινή στέγη για δύο από τις πιο ευάλωτες γυναίκες – Η Μαρί με τον μικρό Μάρκο πήγε στον ΟΚΑΝΑ και η Ταντίν, 6 μηνών έγκυος, με τη δίχρονη Ελενα στο ξενοδοχείο «Πέργαμος» στην Αχαρνών. Οι εθελοντές είχαν συγκεντρώσει κάποια χρήματα και τα έδωσαν στον κ. Νίκο στη ρεσεψιόν. Οταν εκείνος άκουσε την ιστορία της, τους έκανε καλύτερη τιμή. Αργότερα έμαθαν πως θα κάλυπτε ο ίδιος τη διαφορά. Την επομένη, η Αναστασία συνόδεψε την Ταντίν στο πολυϊατρείο των «Γιατρών του Κόσμου». Η γιατρός τη ρώτησε πού μένει και η Αναστασία εξήγησε πως είχαν εξασφαλίσει ξενοδοχείο για δύο ημέρες ακόμα. Φεύγοντας, μια κυρία που είχε ακούσει τη συζήτηση της έδωσε διακριτικά 20 ευρώ. «Δεν έχω περισσότερα, αλλά εάν μπορείτε πληρώστε το ξενοδοχείο για μία επιπλέον μέρα», της είπε. Εν τω μεταξύ, η ομάδα εθελοντών μίλησε με τον Δήμο Αθηναίων, το φιλόπτωχο ταμείο της Αρχιεπισκοπής και πολλές οργανώσεις με τις οποίες είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν. Κάποιοι βοήθησαν με είδη πρώτης ανάγκης, αλλά δεν βρέθηκε λύση για στέγαση. Ορισμένες βρήκαν προσωρινή στέγη σε γνωστούς τους, αλλά κάποιες γυναίκες με τα μωρά παρέμειναν στον δρόμο. Παραμονές Χριστουγέννων η ομάδα του «Πλησίον» έφτασε εκεί με δύο αυτοκίνητα γεμάτα πράγματα – μαγειρεμένο φαΐ, ρούχα, ζεστές κουβέρτες και από ένα δώρο για κάθε παιδί.
Ο Μάνος Λογοθέτης, γενικός γραμματέας Υποδοχής Αιτούντων Ασυλο, επιβεβαίωσε στην «Κ» πως τις ημέρες των Χριστουγέννων είχαν την πληροφορία για τις άστεγες γυναίκες από τον Δήμο Αθηναίων, αλλά κλιμάκιο της Αστυνομίας δεν τις εντόπισε. Δεσμεύτηκε πως θα επιχειρούσαν ξανά, και πράγματι η ομάδα του εντόπισε τις γυναίκες και προγραμματίστηκε η μεταφορά όσων ήταν ακόμα στον δρόμο σε δομές –ακόμα και των αναγνωρισμένων προσφύγων που τυπικά δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητές του– μέχρις ότου βρεθεί, όπως είπε, μια μακροπρόθεσμη λύση. «Γνωρίζουμε πως θα υπάρξουν αντιδράσεις με το κλείσιμο του προγράμματος “Εστία”, αλλά είμαστε έτοιμοι να τις αντιμετωπίσουμε», είπε στην «Κ».
H οδύσσεια του προγράμματος
Το πρόγραμμα «Εστία» ξεκίνησε το 2015 από την Υπατη Αρμοστεία με προϋπολογισμό 40 εκατ. ευρώ και 25.000 θέσεις σε αξιοπρεπείς ξενώνες στις πόλεις και προοπτική ένταξης. Στην πορεία εντάχθηκε στις δράσεις του υπουργείου Μετανάστευσης με την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και όταν ελήφθη η απόφαση να κλείσει οι ωφελούμενοι ήταν λιγότεροι από 10.000. Στην ερώτηση γιατί δεν συνέχιζε το πρόγραμμα με λιγότερους ξενώνες, το υπουργείο απάντησε πως για λόγους διαφάνειας δεν θα μπορούσαν να κάνουν διαχωρισμό στο ποιος δικαιούται να παραμείνει στους ξενώνες και ποιος στα καμπ, αλλά παράλληλα τόνισε πως θεωρεί την κριτική που ασκείται για τα καμπ αβάσιμη. Ανακοίνωσε επίσης πως θα λειτουργήσει από τον Φεβρουάριο προσωρινή φιλοξενία σε ξενώνες για 1.000 ευάλωτες περιπτώσεις – εγκύους, καρκινοπαθείς κ.ο.κ. Σε συνέντευξη Tύπου που είχε δώσει ο ίδιος ο υπουργός Νότης Μηταράκης ήταν ξεκάθαρος για τους λόγους που οι αιτούντες άσυλο θα έπρεπε να επιστρέψουν στα καμπ. Στόχος, είχε πει τότε, είναι η μείωση του κόστους και η αποσυμφόρηση του κέντρου.
Αναγκαστική μεταφορά στο καμπ, με την ενηλικίωση
Η ομάδα του «Home project», μιας οργάνωσης που παρέχει στέγη και στηρίζει ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, παρακολουθούσε τις εξελίξεις σε σχέση με το πρόγραμμα «Εστία» με ανησυχία. Οχι γιατί κάποιος ξενώνας τους ήταν ενταγμένος στο πρόγραμμα αλλά γιατί ήξεραν πως οι αποφάσεις αυτές θα επηρέαζαν κάποια από τα παιδιά τους, τα οποία με το που ενηλικιώνονται μετακινούνται σε ξενώνες ενηλίκων. Οι φόβοι τους επαληθεύτηκαν όταν η Ρουθ, ένα από τα κορίτσια τους, έγινε 18.
Η Ρουθ είχε φτάσει στον ξενώνα έξι μήνες νωρίτερα σε πολύ άσχημη κατάσταση. Είχε μόλις γεννήσει και έμενε με το νεογέννητο, άστεγη, στο Πεδίον του Αρεως. Μια ημέρα, μην μπορώντας να βρει φαγητό έκλεψε από ένα μίνι μάρκετ κάτι για τον μικρό. Ο μαγαζάτορας την είχε δει από την κάμερα και την περίμενε στη είσοδο ζητώντας της τα χρήματα. Μόλις όμως είδε τι είχε κλέψει και κατάλαβε πως ήταν άστεγη, τηλεφώνησε στις Αρχές. Οχι για να τη καταγγείλει αλλά για να τη βοηθήσουν. Αμεσα ενεργοποιήθηκε ο ειδικός μηχανισμός εντοπισμού αστέγων ανηλίκων και έτσι η Ρουθ βρέθηκε στον ξενώνα του «Home project». Εκεί έφτιαξαν ένα ψυχοπαιδαγωγικό πλάνο και τις πρώτες εβδομάδες επικεντρώθηκαν στο να φροντίσουν την ίδια και το μωρό της. Στη συνέχεια να τη μάθουν πώς να το φροντίζει η ίδια. Σιγά σιγά άρχισε να ανοίγεται. Τους μίλησε για το τι είχε βιώσει στην εμπόλεμη ζώνη του Κονγκό, για το πώς στην Τουρκία την είχαν αναγκάσει να εκδίδεται, πως όταν κατάλαβε πως ήταν έγκυος κατάφερε να το σκάσει από τους δουλέμπορους και να φτάσει στην Ελλάδα όπου γέννησε πρόωρα.
Με τη στήριξη του ξενώνα η πρόοδός της ήταν θεαματική. Ξεκίνησε μαθήματα ελληνικών και αγγλικών, ανυπομονούσε να ξεκινήσει σχολείο, διάλεξε όνομα για το μωρό της. Τον ονόμασε Βιτζέντζο από τον πρωταγωνιστή της αγαπημένης της σειράς στο Netflix – ένα νεαρό αγόρι, έξυπνο και πολυμήχανο, όπως ονειρεύεται να γίνει και ο γιος της μεγαλώνοντας. Στις 25 Νοεμβρίου η Ρουθ έκλεισε τα 18. Εβαψε τα νύχια της με στρας και μικροσκοπικές χιονονιφάδες, το απόγευμα της έκαναν ένα μικρό πάρτι με τούρτα και μουσική. Η Σοφία Κουβελάκη, γενική διευθύντρια του «Home project», γνώριζε βέβαια πως είχε ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για τη μετακίνησή της και είχε ήδη κάνει επαφές με το υπουργείο. Τους εξήγησε το επιβαρυμένο ιστορικό της Ρουθ, την πρόοδο που είχε ήδη κάνει. «Είναι πρακτικά αδύνατο για εκείνη να ζήσει σε καμπ. Θα κινδυνεύσει τόσο η ίδια όσο και το μωρό», τους είπε, ζητώντας τους να παραμείνει στον ξενώνα. Σε αντίθετη περίπτωση, όλη η δουλειά που είχε γίνει, κάθε προοπτική ένταξης κινδύνευε να χαθεί.
Παρά τις προσπάθειές της, στις 5 Δεκεμβρίου έλαβαν από το υπουργείο την εντολή μεταφοράς της Ρουθ στην ανοιχτή δομή φιλοξενίας ενηλίκων στην Κόρινθο. Την ίδια ημέρα απάντησαν με έγγραφο πως αρνούνται τη μεταφορά. Μετέτρεψαν ένα μικρό γραφείο του ξενώνα σε υπνοδωμάτιο ώστε να μη χαθεί η θέση για κάποιο ασυνόδευτο ανήλικο και έκτοτε καλύπτουν τα έξοδα της Ρουθ από ιδιωτικούς πόρους. Προσπαθούν όμως να βρουν μια μακροπρόθεσμη λύση γιατί σύντομα θα κληθούν να αντιμετωπίσουν το ίδιο πρόβλημα με επτά ακόμα κορίτσια τους που θα κλείσουν τα 18. Μπορεί στα χαρτιά να είναι πλέον ενήλικες, αλλά γνωρίζουν καλά πόσο ευάλωτες παραμένουν. Είναι αποφασισμένοι να τις προστατεύσουν.