Πάνω στο «σκαλοπάτι», η πόλη φαίνεται πιο άσχημη από ποτέ και η κούραση είναι μεγάλη όλες τις ώρες της ημέρας. Η μέση πονάει από τα βάρη, το σώμα ταλαιπωρείται από το κρύο ή τη ζέστη, το συνεχές «σταμάτα-ξεκίνα» στα γνώριμα μέρη φέρνει και μια μονοτονία. Αυτή, βέβαια, τη σπάει η συνεχής επιφυλακή για κάποιον απρόσεκτο οδηγό ή πεζό, η φασαρία από τα κορναρίσματα, οι βρισιές.
Κυρίως, όμως, επικρατεί η βρωμιά – κουτιά, υπολείμματα από τρόφιμα, μισοάδειοι καφέδες, πεταμένα self-test, σύριγγες, φυλλάδια, χαρτοπετσέτες, σπασμένα γυαλιά. Είναι η πιο ανθυγιεινή και μολυσματική δουλειά του Δημοσίου, μια υπηρεσία που λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, είτε υπό τον καύσωνα που κάνει τη μυρωδιά από τα σκουπίδια ακόμα πιο έντονη, είτε το κρύο που «ξυρίζει» ή τη βροχή.
«Η καθαριότητα είναι η μισή αρχοντιά», λέει ο ελληνικός λαός. Στην πραγματικότητα είναι ένα συνεχές «γράψε-σβήσε». Ένα έργο που αρχίζει ξανά από την αρχή κάθε μέρα, πολλές φορές εντός της ίδιας ημέρας, όλες τις ώρες της ημέρας. Αποκομιδή με απορριμματοφόρο (απλοί κάδοι και ανακύκλωσης), οδοκαθαρισμός, σαρώστρα, πλύσιμο δρόμων και πεζοδρομίων, ξανά από το μηδέν.
Οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια, τα πάρκα, αλλά και τα νεκροταφεία δεν καθαρίζονται ως δια μαγείας: πίσω από την καθαριότητα κάθε γειτονιάς υπάρχει ένα σχέδιο και κυρίως υπάρχουν άνθρωποι. Είναι αυτοί που φροντίζουν να κρατούν τις πόλεις καθαρές, γνωρίζοντας σε κάποιες περιπτώσεις την περιφρόνηση από τους συμπολίτες.
Είναι άνθρωποι που τα βγάζουν πέρα με βασικό μισθό δημοσίου και το επίδομα για τα βαρέα και ανθυγιεινά αν είναι μόνιμοι ή με μάξιμουμ 700 ευρώ αν είναι συμβασιούχοι. Κάποιοι κάνουν (παράτυπα) και άλλες δουλειές για να τα βγάλουν πέρα. «Συνήθως πρόκειται για άτομα που έχουν ανάγκη, μεγαλύτερα σε ηλικία, ενίοτε έχουν και αναπηρίες, υποκείμενα νοσήματα», σημειώνει στην «Κ» ο Δημήτρης Αντώνος, πρόεδρος του Σωματείου Καθαριότητας Δήμου Αθηναίων ΕΕΔΑ.
Πίσω από το καθαρό πρόσωπο της Αθήνας
Ο Αντώνης Καραντίνας είναι υπεύθυνος αποκομιδής για το Α’ Διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων. Μαζί με τους συναδέλφους του, έχει σχεδιάσει τα προγράμματα καθαρισμού για το κέντρο της Αθήνας: από ποια σημεία θα μαζεύουν τα οχήματα, ποια διαδρομή θα ακολουθούν, πόσες φορές την ημέρα και ποιες ώρες θα βγαίνουν, ποιες ώρες θα κατεβάζουν τα ξενοδοχεία και οι επιχειρήσεις του κέντρου τα απορρίμματά τους.
Ξεκινώντας από το αμαξοστάσιο στον Ελαιώνα γύρω στις 8 το βράδυ μιας ήσυχης Τρίτης, φτάνουμε χωρίς προβλήματα με την κίνηση στην περιοχή της Ομόνοιας. Σε γενικές γραμμές, επειδή είναι καθημερινή, ο όγκος της εργασίας δεν είναι μεγάλος. Με το υπηρεσιακό του όχημα, ο κ. Καραντίνας περνάει από όλες τις συνοικίες του Α’ Διαμερίσματος και συνεννοείται με τους άλλους εργαζόμενους για τα σημεία που χρειάζονται επιπλέον «χτένισμα», για παράδειγμα έπεσε κάτι από το απορριμματοφόρο και πρέπει να περάσει το μικρότερο όχημα οδοκαθαρισμού για να το μαζέψει.
Ο Δήμος Αθηναίων έχει μεγάλες ανάγκες. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Αντώνο, πέρα από τους 700.000 μόνιμους κατοίκους του, καθημερινά διέρχονται εκατομμύρια άνθρωποι από άλλες περιοχές. Σε αυτούς προσθέτουμε και τους τουρίστες, καθώς και τους μετανάστες και τους άστεγους στο κέντρο της πρωτεύουσας. Το Σωματείο Καθαριότητας Δήμου Αθηναίων ΕΕΔΑ, του οποίου είναι πρόεδρος, αριθμεί 2.200 μέλη. Σε αυτά, λοιπόν, αντιστοιχούν τα απορρίμματα από εκατομμύρια επισκέπτες στα περίπου 38 τετραγωνικά χιλιόμετρα έκτασης του δήμου Αθηναίων.
Τα προγράμματα που έχει σχεδιάσει ο κ. Καραντίνας για το Α’ Διαμέρισμα προβλέπουν πλήρη καθαρισμό 5-6 φορές την ημέρα. Κάποιες ημέρες είναι χειρότερες από τις άλλες (πχ. η Κυριακή που έχει παζάρι πίσω από την Ομόνοια είναι δύσκολη), κάποιες γειτονιές είναι πιο «εύκολες» (πχ. το Κολωνάκι και η Καραγιώργη Σερβίας σε σχέση με το Μεταξουργείο και την Ομόνοια).
Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει κυρίως η Αθήνα είναι ότι υπάρχουν γειτονιές – «άβατα». Στις οδούς Γερανίου, Αναξαγόρα, Σατωβριάνδου και Ιεροθέου, τις βραδινές ώρες οι υπάλληλοι του δήμου μαζεύουν σύριγγες δίπλα από άτομα που κάνουν χρήση ή ουρούν πίσω από τους κάδους. Ενίοτε έχουν γίνει μάρτυρες περιστατικών βίας μεταξύ αλλοδαπών ή και τους ίδιους τους έχουν απειλήσει άτομα υπό την επήρεια ουσιών.
Σε άλλες περιοχές με πολύ στενούς δρόμους, οι συνοδοί και ο οδηγός μπορεί να χρειαστεί να σηκώσουν ΙΧ οχήματα για να μπορέσει να περάσει το απορριμματοφόρο.
Η μεγαλύτερη ανησυχία, όμως, είναι οι άλλοι οδηγοί. «Το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί είναι τα ατυχήματα. Πρέπει να έχεις συνεχώς τον νου σου», λέει ο υπεύθυνος αποκομιδής για το Α’ διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων, ενώ ένα μηχανάκι περνάει «ξυστά» από τον συνάδελφό του που μαζεύει τα σκουπίδια και οι βιαστικοί οδηγοί από πίσω κορνάρουν.
Οι κίνδυνοι της εργασίας
Πριν από 10 μέρες, σημειώθηκε ένα τραγικό και πρωτοφανές περιστατικό στο Ξυλόκαστρο: μια 45χρονη συνοδός απορριμματοφόρου παρασύρθηκε από μεθυσμένο οδηγό. Όπως αποκαλύφθηκε, όλο το πλήρωμα του απορριμματοφόρου ήταν ανασφάλιστο και χωρίς σύμβαση. Μια σύμβαση μόλις πέντε ημερών αναρτήθηκε στη Διαύγεια και στο Εργάνη μια μέρα μετά τον θάνατο της άτυχης γυναίκας.
Λίγο πριν τα Χριστούγεννα, είχε σημειωθεί ένα άλλο περιστατικό με αμάξι να παρασύρει πάλι υπάλληλο καθαριότητας στη Λεωφόρο Λαυρίου. Ο άτυχος άνδρας έχει ακρωτηριαστεί στο ένα του πόδι και εξακολουθεί τόσες μέρες μετά να δίνει μάχη για τη ζωή του στη ΜΕΘ.
Σύμφωνα με τον Βασίλη Πετρόπουλο, επικεφαλής της ΔΑΣ-ΟΤΑ και μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της ΠΟΕ-ΟΤΑ, οι εργαζόμενοι στους ΟΤΑ είναι από αυτούς που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα εργατικά ατυχήματα. «Από το 2014, μετράμε 64 νεκρούς και 102 τραυματίες υπαλλήλους καθαρισμού στην Ελλάδα», σημειώνει και για αυτό τον λόγο ζητεί συνοδευτικά οχήματα για τα απορριμματοφόρα σε όλους τους δήμους.
Ατυχήματα μπορούν να πάθουν οι συνοδοί των απορριμματοφόρων και κατά τον χειρισμό του κάδου, είτε από απροσεξία είτε αν πάει κάτι λανθασμένα, με αποτέλεσμα να πεταχτούν επικίνδυνες ουσίες ή ακόμα και να ακρωτηριαστεί κάποιο δάχτυλο.
Οι ευθύνες είναι για όλο το πλήρωμα. Ο οδηγός ελέγχει το όχημα πριν ξεκινήσει (λάδια, φώτα, λειτουργία συστημάτων), έχει στον νου του τους συνοδούς που είναι από πίσω, κάνει μανούβρες με το όχημα για να μπει σε δύσκολους δρόμους, πρέπει να πηγαίνει αργά (κάποια οχήματα έχουν «κόφτη»). Οι συνοδοί κάνουν σήματα στα πίσω οχήματα για το πού στρίβει το όχημα, προσέχουν να μην πέσουν, δεν έχουν ποτέ εντελώς την πλάτη τους γυρισμένη.
Παλαιά οχήματα, ελλιπή μέτρα προστασίας
Το πρόβλημα με την καθαριότητα είναι ότι κάθε δήμος αντιμετωπίζει διαφορετικές προκλήσεις και συνεπώς χρειάζεται διαφορετικές λύσεις. Όπως είδαμε στο κέντρο της Αθήνας, υπάρχει το θέμα του όγκου απορριμμάτων, λόγω του μεγάλου πληθυσμού, της κίνησης στους δρόμους και της μικροεγκληματικότητας.
Στην επαρχία και τις μικρές κοινωνίες, το κύριο πρόβλημα είναι η έλλειψη πόρων, η οποία μεταφράζεται κυρίως σε γερασμένο στόλο οχημάτων. «Υπάρχει απαξίωση στους στόλους, δεν παίρνουν αμάξια, με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν παλαιά οχήματα. Αυτό αποτελεί κίνδυνο και για τους πολίτες», επισημαίνει ο πρόεδρος της ΠΟΕ-ΟΤΑ, Νίκος Τράκας.
Στον δήμο Ξυλόκαστρου, όπου έγινε το δυστύχημα με τη 45χρονη γυναίκα, υπάρχουν λιγότερα από 10 οχήματα και λειτουργεί μόνο το παλαιότερο από αυτά, ενώ όλα τα υπόλοιπα έχουν ζημιές, σύμφωνα με τον Μάρκο Δαρδαμάνη, πρόεδρο της ΠΟΠ-ΟΤΑ.
Σε αυτό το σημείο έρχονται και μπαίνουν παθογένειες που ταλαιπωρούν συνολικά όλους τους δήμους της Ελλάδας, όπως η γραφειοκρατία και οι αδιαφανείς διαγωνισμοί. Τόσο για την απόκτηση ενός οχήματος ή την επισκευή του μπορεί να το αναλάβει είτε το συνεργείο του δήμου (με όποιες δυνατότητες έχει), είτε κάποιο τοπικό συνεργείο ή να γίνει προσφορά από ιδιώτες.
Το ίδιο ισχύει και για τα περίφημα μέσα ατομικής προστασίας (μάσκες, γάντια, ανακλαστικά γιλέκα, φαρμακεία σε οχήματα) για τα οποία «φωνάζουν» συνεχώς οι εκπρόσωποι των εργαζομένων ΟΤΑ. Κάποιοι δήμοι είναι τυπικοί σε αυτά που παρέχουν στους εργαζόμενους καθαριότητάς τους, πολλοί από αυτούς όμως δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προκηρύσσουν συχνά διαγωνισμούς για αγορά ειδών ατομικής προστασίας.
Ο φαύλος κύκλος του άγχους
Ένα τελευταίο καθολικό ζήτημα είναι αυτό της υποστελέχωσης. Με τους υπαλλήλους καθαρισμού να είναι μεγάλους σε ηλικία (κάποιοι μόνιμοι εργάζονται σχεδόν 30 χρόνια), να δουλεύουν υπό δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες, να κάνουν σωματική δουλειά, δεν είναι τυχαίο που οι εκπρόσωποί τους χτυπούν τον «κώδωνα» του κινδύνου.
Οι εργαζόμενοι καθαριότητας υποφέρουν από στρες λόγω των συνθηκών εργασίας τους, έχουν πολύ συχνά πόνους στη μέση, ενώ αντιμετωπίζουν και καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα. Αν και η πλειοψηφία των εργατών είναι άνδρες, υπάρχουν και γυναίκες που έχουν να αντιμετωπίσουν τα ίδια βάρη.
Σημειώνεται ότι δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, ειδικά στην επαρχία αλλά και στη Δυτική Αττική, να πηγαίνουν άπορα άτομα στους δήμους και να ζητούν δουλειά στην καθαριότητα, με σύμβαση ή (πιο σπάνια) χωρίς, για να βγάλουν τα προς το ζην. Όπως σημείωσαν στην «Κ» εκπρόσωποι ομοσπονδιών ΟΤΑ, αν και είναι παράνομο και γενικά δεν συνηθίζεται, σε μικρές κοινωνίες τοπικοί αιρετοί μπορεί να προχωρήσουν σε τέτοιες παράτυπες συμφωνίες με ιδιώτες.
Αρκετοί από αυτούς είναι Ρομά, όπως η ανασφάλιστη γυναίκα που βρήκε τραγικό θάνατο στο Ξυλόκαστρο. «Απευθύνονται στη δημοτική αρχή άνθρωποι από μειονότητες, περιθωριοποιημένοι και συχνά γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης», σημειώνει ο Βασίλης Πετρόπουλος της ΔΑΣ-ΟΤΑ.
Από τη μεριά τους, οι δήμοι στρέφονται σε ιδιώτες γιατί μόνιμες προσλήψεις έχουν να γίνουν από το 2018. Και καθώς, όπως ήδη αναφέρθηκε, συνήθως μεγαλύτερα άτομα ενδιαφέρονται να κάνουν τη δουλειά του υπαλλήλου καθαρισμού, κάποιοι από όσους προσελήφθησαν πριν 5 χρόνια έχουν ήδη συνταξιοδοτηθεί.
«Δεν τηρείται πάντα το 1:1 στις θέσεις αυτές. Μπορεί να αποχωρήσει κάποιος από την καθαριότητα και να γίνει πρόσληψη σε άλλο τομέα του δήμου. Δεν υπάρχει κανένας δήμος που να έχει πλήρως καλυμμένο το οργανόγραμμά του», σχολιάζει ο Μάρκος Δαρδαμάνης της ΠΟΠ-ΟΤΑ.
Στο μεταξύ, οι δήμοι τα βγάζουν πέρα με συμβασιούχους ή ανέργους μέσω ΟΑΕΔ. Ο κ. Πετρόπουλος επισημαίνει ότι δεν είναι τυχαίο ότι η πλειοψηφία των ατυχημάτων αφορούν σε συμβασιούχους που είτε είναι πιο άπειροι (η όποια εμπειρία αποκτιέται δουλεύοντας), είτε απλά ζουν με το διαρκές άγχος ότι θα μείνουν μια μέρα χωρίς δουλειά. Όλα είναι ένας φαύλος κύκλος…
Ο Νίκος Γεωργίου, οδηγός απορριμματοφόρου στον Δήμο Παιανίας, ξεκίνησε το 2009 ως συμβασιούχος εργάτης καθαρισμού και κατάφερε έπειτα από μια μεγάλη δικαστική περιπέτεια μετά από 10 χρόνια να μονιμοποιηθεί.
Στο ενδιάμεσο, ο 38χρονος πότε δούλευε στον δήμο για τον καθαρισμό, πότε έκανε άλλες δουλειές όπως διανομέας, αποθηκάριος, εργαζόμενος σε φούρνο. Αναγκάστηκε να αφήσει πίσω τα σχέδια για την απόκτηση οικογένειας μέχρι να βρει κάτι σταθερό.
Γιατί λοιπόν προσπάθησε τόσο για μια δουλειά που όλοι υποτιμούν; «Ήθελα να έχω ένα σίγουρο εισόδημα, μια σταθερότητα. Δεν μπορούσα να τρέχω από τη μια δουλειά στην άλλη. Στον δρόμο βλέπω κάτι διαφορετικό κάθε μέρα», αναφέρει ο οδηγός απορριμματοφόρου.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr