Τον θεσμό του τοπικού συντονιστή μεταμοσχεύσεων στα νοσοκομεία, ο οποίος οδήγησε στο ισπανικό «θαύμα» των μεταμοσχεύσεων και υιοθετήθηκε από πολλές χώρες που συναγωνίζονται επάξια πλέον την Ισπανία στα ποσοστά δωρεάς οργάνων, επιχειρεί να εφαρμόσει η χώρα μας. Στο σχέδιο νόμου του υπουργείου Υγείας για τις μεταμοσχεύσεις που παρουσιάζει η «Κ», και το οποίο εγκρίθηκε πρόσφατα από το Υπουργικό Συμβούλιο και αναμένεται σύντομα να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, για πρώτη φορά θεσμοθετείται ο τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων, δηλαδή ο επαγγελματίας υγείας που θα τοποθετηθεί σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των νοσοκομείων και θα έχει ως μοναδικό αντικείμενο την προώθηση της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων.
Οπως διευκρινίζει στην «Κ» ο καθηγητής Παθολογίας – Νεφρολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, πρόεδρος του Δ.Σ. του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου και επικεφαλής της ομάδας που συνέταξε το σχέδιο νόμου, Ιωάννης Μπολέτης, ο τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων θα προσλαμβάνεται από τον ΕΟΜ και δεν θα μπορεί το νοσοκομείο να τον απασχολεί σε άλλη εργασία. Θα εντοπίζει δυνητικούς δότες με εγκεφαλικό θάνατο και μαζί με γιατρό της μονάδας θα προσεγγίζει την οικογένεια για την προοπτική της δωρεάς οργάνων. Στη συνέχεια, και εφόσον η οικογένεια δεχθεί, θα αναλαμβάνει όλη τη διαδικασία της οργάνωσης των χειρουργείων και του γενικότερου συντονισμού για τη λήψη των οργάνων. Αυτό από μόνο του θα αφαιρεί από το προσωπικό των ΜΕΘ ένα μεγάλο γραφειοκρατικό βάρος, το οποίο υπό τις δύσκολες συνθήκες του ΕΣΥ αποτελεί αντικίνητρο για την προώθηση των μεταμοσχεύσεων. Ο τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων θα λογοδοτεί στον ΕΟΜ. Θα αναφέρει κάθε δυνητικό δότη, εάν ερωτήθηκαν οι συγγενείς του για το ενδεχόμενο δωρεάς οργάνων και σε περίπτωση που η απάντησή τους ήταν αρνητική, πώς την αιτιολόγησαν.
Ηδη, ως ένα είδος πιλοτικής εφαρμογής, με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση έχουν τοποθετηθεί από τον περασμένο Απρίλιο πέντε συντονιστές μεταμοσχεύσεων σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των νοσοκομείων ΚΑΤ, Ευαγγελισμός, Σωτηρία, Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, Πανεπιστημιακό Ιωαννίνων (επιπλέον δύο τοποθετήθηκαν στις αρχές Ιανουαρίου 2023 στο Παπανικολάου και το Πανεπιστημιακό Ηρακλείου), με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Το πρώτο εξάμηνο τετραπλασιάστηκαν οι αναφορές για άτομα με εγκεφαλικό θάνατο, τα οποία δυνητικά θα μπορούσαν να γίνουν δότες, και αντίστοιχα διπλασιάστηκαν οι δότες. Αξίζει να σημειωθεί ότι και στο παρελθόν έγιναν προσπάθειες για τον ορισμό γιατρών των ΜΕΘ ως άτυπων συντονιστών μεταμοσχεύσεων, ωστόσο αυτή η δράση δεν απέκτησε ποτέ τη δυναμική που χρειαζόταν ο τομέας των μεταμοσχεύσεων, αφού ήταν προσωπικό που είχε ήδη εξαιρετικά επιβαρυμένο πρόγραμμα.
Τα δεδομένα
Ο στόχος είναι σαφής: να αυξηθεί η δωρεά οργάνων και συνεπώς και ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας. Πέρυσι στην Ελλάδα οι δότες οργάνων ήταν 6,6 ανά εκατομμύριο πληθυσμού, όταν στην Ισπανία φθάνουν τους 40 ανά εκατομμύριο πληθυσμού ετησίως και σε Πορτογαλία και Κροατία είναι περίπου 30 ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Επίσης πέρυσι διενεργήθηκαν στη χώρα μας 246 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, εκ των οποίων 83 ήταν από ζώντα δότη (μεταμοσχεύσεις νεφρού). Αν και οι ελληνικοί αριθμοί είναι πολύ χαμηλότεροι σε σχέση με τους αντίστοιχους της πλειονότητας των χωρών της Ευρώπης, η δυναμική αυτή τη στιγμή στη χώρα μας είναι ευνοϊκή. Το 2021 είχαν καταγραφεί μόλις 4,7 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού (έναντι 6,6 το 2022), ενώ οι 69 αποβιώσαντες δότες, τα όργανα των οποίων δωρίστηκαν πέρυσι, ήταν οι περισσότεροι της τελευταίας δεκαετίας. Τις πρώτες 24 ημέρες του 2023 είχαν καταγραφεί ήδη επτά αποβιώσαντες δότες, χάρη στους οποίους πραγματοποιήθηκαν 21 μεταμοσχεύσεις. Επιπρόσθετα, η ανάδειξη, το τελευταίο δίμηνο, από τοπικά και εθνικά ΜΜΕ περιστατικών δωρεάς οργάνων, όπως της 21 ετών Εμμας στη Θεσσαλονίκη, του εξάχρονου Θωμά στα Γρεβενά, του 19 ετών Γρηγόρη στο Αγρίνιο, του 22 χρόνων Δημήτρη στην Πάτρα, λειτουργεί ως παράδειγμα τόσο για τους πολίτες όσο και για τους γιατρούς.
Αυτή τη δυναμική θα επιχειρήσει να εκμεταλλευθεί η πολιτεία. «Η διαχρονική υστέρηση της χώρας στον τομέα των μεταμοσχεύσεων οργάνων είναι σε όλους γνωστή. Προσπάθειες έχουν γίνει πολλές για να αλλάξει το τοπίο και να αυξηθεί η δωρεά οργάνων, αλλά πάντα ήταν αποσπασματικές και δεν είχαν διάρκεια, σχεδιασμό και επαρκή υποστήριξη. Τα τελευταία χρόνια όμως, και ακόμα περισσότερο πιο πρόσφατα, το περιβάλλον φαίνεται να αλλάζει», σημειώνει ο κ. Μπολέτης. Οπως αναφέρει ο καθηγητής, «το νέο σχέδιο νόμου έρχεται ως αποτέλεσμα της κινητικότητας που υπάρχει γύρω από τις μεταμοσχεύσεις και η οποία ξεκίνησε το 2018 με την ομόφωνη απόφαση της Βουλής για τη δημιουργία του Ωνασείου Μεταμοσχευτικού Κέντρου και συνεχίστηκε με δράσεις που χρηματοδότησε το Ιδρυμα Ωνάση, όπως η εκπόνηση εθνικού σχεδίου για τη δωρεά και τις μεταμοσχεύσεις οργάνων υπό τον συντονισμό των καθηγητών Ηλία Μόσιαλου και Βασίλη Παπαλόη, το πρόγραμμα “Οργανούληδες” και η ενίσχυση επτά νοσοκομείων με συντονιστές μεταμοσχεύσεων».
O τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων θα εντοπίζει δυνητικούς δότες με εγκεφαλικό θάνατο και εφόσον η οικογένειά τους δεχθεί, θα αναλαμβάνει την οργάνωση των χειρουργείων.
Το σχέδιο
Σύμφωνα με τον κ. Μπολέτη, «το προτεινόμενο θεσμικό πλαίσιο προβλέπει αλλαγές στον ΕΟΜ που μετονομάζεται σε Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, από Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων, και ο οποίος αποκτά αυτοτέλεια, ευελιξία, ένα σύγχρονο οργανόγραμμα και τα οικονομικά μέσα για να κάνει τη δουλειά του. Του δίνει αρμοδιότητες για τη ρύθμιση και τον έλεγχο του όλου συστήματος των μεταμοσχεύσεων, χωρίς να απαιτείται έγκριση από το υπουργείο Υγείας για κάθε απόφαση, αποκτά ευελιξία να κάνει μόνος του προσλήψεις, ενώ προστίθενται τμήματα που θα εκσυγχρονίσουν τη λειτουργία του, όπως το τμήμα στατιστικής ανάλυσης και ψηφιακής υποστήριξης, με την προοπτική της πλήρους ψηφιοποίησης του συστήματος».
Το σχέδιο νόμου επιφέρει αλλαγές και στον τρόπο χρηματοδότησης του συστήματος. Οπως σημειώνει ο κ. Μπολέτης, «για κάθε μία συνεδρία αιμοκάθαρσης που αποζημιώνει ο ΕΟΠΥΥ προτείνεται να παρακρατείται ένα ευρώ υπέρ του ΕΟΜ, και για κάθε ασθενή που υποβάλλεται σε περιτοναϊκή αιμοκάθαρση 144 ευρώ ετησίως. Τα χρήματα θα αποδίδονται στον ΕΟΜ από την υποχρεωτική έκπτωση clawback που καταβάλλουν οι μονάδες αιμοκάθαρσης στον ΕΟΠΥΥ. Το κέρδος για τον ΕΟΠΥΥ είναι ότι τα χρήματα πηγαίνουν υπέρ των μεταμοσχεύσεων, που είναι μια καλύτερη και πιο φθηνή θεραπεία για τους ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, συγκριτικά με την αιμοκάθαρση». Με δεδομένο ότι περίπου 12.000 ασθενείς στη χώρα μας υποβάλλονται σε αυτές τις θεραπείες, τα έσοδα του ΕΟΜ υπολογίζεται ότι θα είναι 1,7 εκατ. ευρώ, ποσό με το οποίο ο Οργανισμός θα χρηματοδοτεί τα λειτουργικά του έξοδα, συμπεριλαμβανομένης της μισθοδοσίας του προσωπικού του και των τοπικών συντονιστών μεταμοσχεύσεων, το πρόγραμμα ανάπτυξής του, δράσεις για την προώθηση των μεταμοσχεύσεων και την ψηφιοποίηση του συστήματος.
Κάθε χρόνο ο ΕΟΜ θα καταθέτει τον προϋπολογισμό του στο υπουργείο για να τον εγκρίνει και εφόσον έχει ένα πρόγραμμα ανάπτυξης που απαιτεί περισσότερη χρηματοδότηση θα μπορεί να αιτηθεί να λάβει πρόσθετη επιχορήγηση. Σημειώνεται ότι σήμερα ο ΕΟΜ λαμβάνει ετήσια κρατική επιχορήγηση που δεν ξεπερνάει το ήμισυ του ποσού που θα λαμβάνει με τον νέο τρόπο χρηματοδότησης. Το δε ποσό που λαμβάνει δεν είναι κάθε χρόνο το ίδιο.
«Ο τρόπος λειτουργίας του ΕΟΜ, η χρηματοδότησή του και ο τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων είναι το ένα μεγάλο μέρος του σχεδίου νόμου. Το άλλο μέρος αφορά την ποιότητα και την ασφάλεια του όλου συστήματος και της λειτουργίας των μεταμοσχευτικών μονάδων αλλά και τμημάτων που εμπλέκονται με τη μεταμόσχευση, όπως παραδείγματος χάριν τα ανοσολογικά – ιστοσυμβατότητας», επισημαίνει ο κ. Μπολέτης. Σε αυτό το πλαίσιο προβλέπεται στο σχέδιο νόμου, εκτός του διευθυντή της κάθε μονάδας, να έχει συνυπευθυνότητα για τη νόμιμη και ποιοτική λειτουργία του μεταμοσχευτικού προγράμματος ο διευθυντής της ιατρικής υπηρεσίας και διοικητής του αντίστοιχου νοσοκομείου. Με αυτόν τον τρόπο υποχρεώνονται και οι διοικήσεις των νοσοκομείων να βοηθούν τις μεταμοσχεύσεις. Τα μεταμοσχευτικά κέντρα και τα νοσοκομεία θα υποχρεούνται μέσω ψηφιακού συστήματος να δίνουν αναφορά στον ΕΟΜ για την εξέλιξη του προγράμματος με βάση συγκεκριμένους δείκτες (αποτελέσματα του προγράμματος, ποσοστά θνητότητας, εξέλιξη της κατάστασης της υγείας των ασθενών κ.ά), ο οποίος και θα πρέπει να ελέγχει τα κέντρα για τη λειτουργία τους και αντίστοιχα να ενημερώνει σχετικά το υπουργείο Υγείας.
Ο κ. Μπολέτης καταλήγει λέγοντας ότι «αντίστοιχα ο υπουργός Υγείας θα πρέπει ανά διετία να δίνει αναφορά για τις μεταμοσχεύσεις στην ολομέλεια της Βουλής για τα αποτελέσματα του προγράμματος, ενδεχόμενα προβλήματα που εντοπίστηκαν αλλά και τον σχεδιασμό της επόμενης διετίας για τη διόρθωσή τους».