Ακόμη ένα επεισόδιο γράφεται αυτή την περίοδο στην… υπερεξηκονταετή υπόθεση της ανάπλασης του Φαληρικού Ορμου. Η Περιφέρεια Αττικής, στην οποία έχει παραχωρηθεί η έκταση, συζητάει με τις κοινοτικές υπηρεσίες το ενδεχόμενο τα υπολειπόμενα έργα της ανάπλασης να ενταχθούν στο «Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus» ως ένα από τα εμβληματικά έργα του. Το θετικό της υπόθεσης είναι ότι θα επικαιροποιηθεί ο σχεδιασμός προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη βιωσιμότητα και στην προσβασιμότητα. Το αρνητικό είναι ότι πιθανότατα συνεπάγεται νέα καθυστέρηση στη δημοπράτηση –άρα και ολοκλήρωση– των υπολειπόμενων έργων, ενδεχόμενο που εξοργίζει την τοπική κοινωνία, η οποία ζει τις συνέπειες της αργής προόδου των έργων την τελευταία πενταετία.
Η αποκάλυψη για τις παρασκηνιακές συζητήσεις που γίνονται τους τελευταίους μήνες έγινε πρόσφατα από τον περιφερειάρχη Αττικής Γιώργο Πατούλη, έπειτα από συνάντηση με τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πολιτικής (DG Regio), Κάρστεν Ράσμουσεν. «Με συντονισμένες ενέργειες, όραμα και σχέδιο καταφέραμε να εξασφαλίσουμε την πλήρη χρηματοδότηση της α΄ και β΄ φάσης του έργου με ευρωπαϊκούς πόρους. Μέρος αυτής της μεγάλης ανάπλασης είναι και η δημιουργία ενός μεγάλου, σύγχρονου και οικολογικού πάρκου που θα διασφαλίζει την απρόσκοπτη προσβασιμότητα στο παραλιακό μέτωπο της περιοχής και την περιβαλλοντική αναβάθμισή της», ανέφερε.
Αυτό που ο κ. Πατούλης εννοούσε ήταν ότι αποφασίστηκε να ενταχθεί στο τρέχον ΕΣΠΑ (2014-2020, λήγει λογιστικά στο τέλος του 2023) όχι μόνο η συνέχιση και ολοκλήρωση του έργου, αλλά και η ήδη υλοποιημένη α΄ φάση των έργων. Τα έργα υποδομής, που ξεκίνησαν να κατασκευάζονται το 2017 και ολοκληρώνονται (μετά πολλές παρατάσεις και αυξήσεις στον προϋπολογισμό) αυτή την περίοδο, χρηματοδοτήθηκαν από πόρους της Περιφέρειας Αττικής. Αυτό σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των 110 εκατ. ευρώ της α΄ φάσης των έργων θα επιστρέψουν στα ταμεία της Περιφέρειας, ενώ το έργο θα συνεχιστεί ως «γέφυρα» στο νέο ΕΣΠΑ (2021-2017).
Η Περιφέρεια Αττικής συζητάει με τις κοινοτικές υπηρεσίες το ενδεχόμενο τα υπολειπόμενα έργα να ενταχθούν στο «Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus».
«Είναι πλέον εξασφαλισμένο ότι το έργο θα γίνει και μάλιστα ολόκληρο, όχι μόνο τα έργα της ανάπλασης (β΄ φάση έργων), αλλά και τα λιμενικά της (γ΄ φάση)», εξηγεί ο Αλέξανδρος Καλογερόπουλος, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Τεχνικών Εργων της Περιφέρειας Αττικής. «Συζητώντας την ένταξη της ανάπλασης ως “μεγάλου έργου” στο ΕΣΠΑ, μας προτάθηκε από την Επιτροπή να το κατασκευάσουμε σύμφωνα με το “Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus”. Η πρωτοβουλία δίνει ιδιαίτερη σημασία σε τρεις αρχές: τη βιωσιμότητα, την προσβασιμότητα και τις δημοκρατικές διαδικασίες. Επομένως την περίοδο αυτή επεξεργαζόμαστε τις αλλαγές, βασισμένοι στο αρχικό σχέδιο του Ρέντσο Πιάνο, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες προσθήκες στα τεύχη δημοπράτησης».
Μελέτες για το περιβάλλον
Πώς θα διασφαλιστεί όμως ότι δεν θα οδηγηθούμε σε νέα καθυστέρηση, όταν στο πρόσφατο παρελθόν η Περιφέρεια έχει αιτιολογήσει μήνες απραξίας επικαλούμενη την ανάγκη επικαιροποίησης των μελετών; Ο κ. Καλογερόπουλος είναι κατηγορηματικός: «Οι μελέτες για το περιβαλλοντικό κομμάτι θα παραδοθούν μέσα στον Φεβρουάριο, οι υπόλοιπες μέσα στην άνοιξη. Ουσιαστικά δεν θα κάνουμε μεγάλες αλλαγές, απλώς πρέπει να αιτιολογήσουμε καλύτερα τις επιλογές μας ώστε να δείξουμε ότι είναι συμβατές με το Bauhaus».
Αν κάποιος γνωρίζει καλά την περιοχή του Φαληρικού Ορμου, αυτό είναι το γραφείο «Θ. Παπαγιάννης και Συνεργάτες». Το γραφείο σχεδίασε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν επικεφαλής της ομάδας που διαμόρφωσε (για λογαριασμό του Οργανισμού Αθήνας) το master plan για τη μετατροπή του Φαληρικού Ορμου σε ολυμπιακό πόλο. Και το 2011-2013 τέθηκε και πάλι επικεφαλής ομάδας η οποία ανέλαβε να εξειδικεύσει τον σχεδιασμό του Ρέντσο Πιάνο για την περιοχή. Σήμερα, ανέλαβε να υποστηρίξει την Περιφέρεια Αττικής στη συνεργασία της με τα τεχνικά κλιμάκια (Jaspers). Διευθύνουσα σύμβουλος του γραφείου είναι η αρχιτέκτονας – πολεοδόμος Ηβη Νανοπούλου. «Δεν ξεκινάμε από το μηδέν, ούτε εκπονούμε νέες μελέτες. Το έργο είναι ήδη σε μεγάλο βαθμό συμβατό με τις αρχές του Bauhaus. Αυτό που εξετάζουμε αυτή την περίοδο είναι πώς θα εμπλουτιστεί ο σχεδιασμός με νέες χρήσεις (δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στον πολιτισμό, στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και στην ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας) και νέες τεχνολογίες (λ.χ. ενεργειακή αναβάθμιση όλων των ολυμπιακών κτιρίων, χρήση ψηφιακών τεχνολογιών). Και πώς θα ενσωματωθεί στον σχεδιασμό η κοινωνική διάσταση», εξηγεί. «Οι αλλαγές αυτές δεν επηρεάζουν τη φύση των σχεδιαστικών επιλογών, ούτε θα καθυστερήσουν το έργο. Εκτιμώ ότι θα χρειαστούν 3-4 μήνες μέχρι οι αλλαγές αυτές να ενσωματωθούν στα τεύχη δημοπράτησης». Ιδιαίτερα σημαντικό, επισημαίνει η κ. Νανοπούλου, είναι ότι θα δημοπρατηθεί το σύνολο του υπολειπόμενου έργου, με τα λιμενικά έργα που περιλαμβάνουν τις προβλήτες μέσα στη θάλασσα, τις νησίδες και την αναδημιουργία παραλίας. «Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για μια καλή είδηση», καταλήγει.
«Ζούμε 5 χρόνια μέσα στη σκόνη»
Την αντίθεσή της σε οτιδήποτε ενδέχεται να καθυστερήσει περαιτέρω την ανάπλαση του Φαληρικού Ορμου εκφράζει η τοπική κοινωνία. Οπως αναφέρουν οι δήμαρχοι Μοσχάτου και Καλλιθέας, οι παραλιακές περιοχές υφίστανται εδώ και μία πενταετία τη σκόνη του εργοταξίου, χωρίς να βλέπουν έναν ορίζοντα ολοκλήρωσης του έργου. «Μέσα στις επόμενες ημέρες θα κάνουμε κοινό δημοτικό συμβούλιο με τον Δήμο Μοσχάτου», λέει ο Δημήτρης Κάρναβος, δήμαρχος Καλλιθέας. «Το αίτημα της τοπικής κοινωνίας είναι ένα: πώς θα επισπευσθεί η δημοπράτηση της β΄ φάσης του έργου, ώστε να ολοκληρωθεί. Ζητάμε αναλυτικά χρονοδιαγράμματα από την Περιφέρεια, όμως δεν τα έχουμε λάβει ακόμη». «Εχουμε αγανακτήσει. Ζούμε πέντε χρόνια μέσα στη σκόνη. Απαιτούμε να δημοπρατηθεί άμεσα η β΄ φάση», προσθέτει ο Ανδρέας Ευθυμίου, δήμαρχος Μοσχάτου. «Η α΄ φάση υποτίθεται ότι θα ολοκληρωνόταν το 2019. Από το 2020 ο περιφερειάρχης μάς υπόσχεται κάθε χρόνο ότι θα δημοπρατήσει το υπόλοιπο έργο και ακόμη τίποτα. Δεν έχει καν τελειώσει η α΄ φάση». Ο κ. Ευθυμίου ζητάει να συμπεριληφθεί στον νέο διαγωνισμό και το αντιπλημμυρικό έργο του Ιλισού. «Περιλαμβανόταν στις αρχικές μελέτες, όμως δεν μπήκε στην α΄ φάση των έργων». Το έργο αφορά τη διαπλάτυνση των εκβολών του Ιλισού, την καθαίρεση μιας γέφυρας, την εκβάθυνση της κοίτης του σε μήκος 300 μέτρων από τη θάλασσα.
Από το σχέδιο του 1965, στο ενυδρείο και στο λιμάνι κρουαζιέρας
Τα εξήντα χρόνια φθάνει το αίτημα για την ανάπλαση του Φαληρικού Ορμου. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των διαγωνισμών που πραγματοποιήθηκαν ανά τα έτη ήταν ότι… ποτέ δεν έφθαναν στην υλοποίηση. Μάλιστα η περιοχή «γλίτωσε» από τη μετατροπή της σε λιμάνι, κάτι που θα άλλαζε οριστικά τον χαρακτήρα της, μόλις πριν από μία δεκαετία.
Ο πρώτος διαγωνισμός για την πολεοδομική οργάνωση του Φαληρικού Ορμου πραγματοποιήθηκε το 1965, με επισπεύδουσα αρχή τον ΕΟΤ. Στόχος ήταν να οργανωθεί η τουριστική αξιοποίηση του φαληρικού μετώπου, αλλά και να αντιμετωπιστούν τα έντονα περιβαλλοντικά του προβλήματα, κυρίως η ρύπανση της ακτής από βιομηχανικά και αστικά λύματα. Μάλιστα, το σχέδιο περιελάμβανε και την κατασκευή δύο ξενοδοχείων δίπλα στη θάλασσα, τα οποία δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.
Αυτό που κατασκευάστηκε ως μέσο ανάδειξης του παραλιακού μετώπου της Αθήνας ήταν η νέα, υπερυψωμένη, παραλιακή λεωφόρος. Εκτοτε η λεωφόρος Ποσειδώνος λειτούργησε ως «φράγμα» ανάμεσα στις παρακείμενες περιοχές κατοικίας και στην ακτή, ενώ προκάλεσε οξύτατα προβλήματα με πλημμύρες, ιδίως στις Τζιτζιφιές, καθώς το νερό «εγκλωβιζόταν». Ακολούθησαν εκτεταμένες επιχωματώσεις κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, έργα που ξεκίνησαν το 1968 και ολοκληρώθηκαν το 1972 με την κατασκευή της τεχνητής κοίτης του Κηφισού.
Ατυπη χωματερή
Το 1981-1985, όταν κατασκευάστηκε το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, η κατάσταση του παραλιακού μετώπου ήταν ήδη κακή λόγω των λυμάτων που «κατέβαζαν» ο Κηφισός και ο Ιλισός και της μετατροπής του χώρου σε «άτυπη» χωματερή. Η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν η περιοχή εντάσσεται στον ολυμπιακό σχεδιασμό. Το 2002 ο σχεδιασμός οριστικοποιείται με ειδικό σχέδιο (ΕΣΟΑΠ), ωστόσο ελλείψει χρόνου το έργο χωρίζεται σε δύο φάσεις: στην κατασκευή των γηπέδων μπιτς βόλεϊ, χάντμπολ και τάε κβον ντο και σε… όσα δεν επρόκειτο ποτέ να υλοποιηθούν. Μάλιστα ένα χρόνο πριν από τους Αγώνες εγκρίθηκε (με τον 3105/2003) η ανέγερση ενυδρείου 17.000 τ.μ. και πέντε εστιατορίων των 300 τ.μ., που επίσης δεν κατασκευάστηκαν ποτέ.
Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες προωθείται σχέδιο δημιουργίας οικολογικού πάρκου στον όρμο, το οποίο μένει στα χαρτιά. Η περιοχή, επίσης, «αλλάζει χέρια»: από την «Ολυμπιακά Ακίνητα Α.Ε.» στην ΕΤΑ, στην Παράκτιο Μέτωπο Α.Ε. και μετά ξανά στην ΕΤΑΔ. Η κατασκευή του Κέντρου Πολιτισμού από το Ιδρυμα Νιάρχου λειτουργεί σαν κινητήριος δύναμη – μάλιστα με παρέμβαση του ιδρύματος «μπλοκάρεται» σχέδιο μετατροπής του Φαληρικού Ορμου σε λιμένα κρουαζιέρας. Ο Ρέντσο Πιάνο αναλαμβάνει τον ανασχεδιασμό του όρμου, που εξειδικεύεται και οδηγεί στην έκδοση προεδρικού διατάγματος το 2013. Η υπόθεση όμως παρέμεινε νεκρή μέχρι το 2016, όταν η έκταση παραχωρείται κατά χρήση στην Περιφέρεια Αττικής, η οποία αναλαμβάνει να ξεκινήσει την ανάπλαση και με δικούς της πόρους δημοπρατεί την πρώτη φάση των έργων.