Την τύχη του συστήματος σηματοδότησης ακολούθησε και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Συρμών (ETCS). Σχεδόν 16 χρόνια μετά την υπογραφή της σύμβασης και έπειτα από έξι παρατάσεις, το σύστημα λειτουργεί μόνο στο τμήμα Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας, ενώ το υπόλοιπο θα δοθεί σε λειτουργία έως το τέλος του έτους. Αυτό το σύστημα μεταδίδει τις πληροφορίες κίνησης του τρένου και μπορεί να το φρενάρει αυτόματα αν ξεπεράσει το όριο ταχύτητας ή κινηθεί σε κομμάτι των γραμμών όπου οι σηματοδότες είναι «κόκκινοι».
Το σύστημα στη χώρα μας κατασκευάζεται από δύο αναδόχους. Ο σταθερός εξοπλισμός (στο έδαφος) κατασκευάζεται από την κοινοπραξία ΤΕΡΝΑ – Thales και ο αντίστοιχος εξοπλισμός στους συρμούς από την εταιρεία Ansaldo (νυν Hitachi Rail). Το σύστημα στα τρένα του ΟΣΕ τοποθετήθηκε το 2007-2015 και κόστισε 21,3 εκατ. ευρώ (χωρίς ΦΠΑ). Ομως το σύστημα της γραμμής, προϋπολογισμού 17,2 εκατ. ευρώ (χωρίς ΦΠΑ), δεν είχε την ίδια τύχη.
Η σύμβαση («Προμήθεια Συστήματος Γραμμής ETCS και συναφείς υπηρεσίες, αρ. 10005) υπεγράφη στις 5.9.2007 ανάμεσα στον ανάδοχο και την ΕΡΓΟΣΕ. Αφορούσε την τοποθέτηση του συστήματος στη γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας (πλην του τμήματος Τιθορέας – Δομοκού, που ανακατασκευαζόταν με διαφορετική σύμβαση) και Οινόη – Χαλκίδα, στην οποία τότε προϋπήρχαν συστήματα σηματοδότησης από διάφορες εταιρείες. Η ύπαρξη συστήματος σηματοδότησης σε λειτουργία είναι προϋπόθεση για την εγκατάσταση και λειτουργία του ETCS, γιατί το ένα σύστημα «κουμπώνει» επάνω στο άλλο.
Σύμφωνα με την αρχική σύμβαση, το έργο είχε προθεσμία τοποθέτησης 30 μηνών και συντήρησης 24 μηνών (συνολικά 4,5 χρόνια). Επρεπε συνεπώς να είναι έτοιμο το 2012. Η διαδικασία ήταν, απλοποιημένα, η εξής: για να ξεκινήσει η κατασκευή καθενός από τα οκτώ τμήματα στα οποία χωρίστηκε το έργο έπρεπε να δίνεται η αντίστοιχη εντολή από την ΕΡΓΟΣΕ. Η κοινοπραξία προμηθεύτηκε όλο τον εξοπλισμό (που ήταν άλλωστε και προϋπόθεση για να πληρωθεί το πρώτο 20% της σύμβασης). Κατόπιν ανέμενε εντολή από την ΕΡΓΟΣΕ για να ξεκινήσει. Η πρώτη εντολή αφορούσε την τοποθέτηση του ETCS στη Βόρεια Ελλάδα, όπου το σύστημα σηματοδότησης ήταν σε καλή κατάσταση.
Μόνο το τμήμα Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας έχει παραληφθεί από την ΕΡΓΟΣΕ, ενώ ολοκληρωμένα είναι και τα τμήματα Οινόη – Χαλκίδα και Δομοκός – Λάρισα.
Στην πορεία της σύμβασης όμως φάνηκαν τα προβλήματα. Το σύστημα σηματοδότησης στο τμήμα Αθήνα – Θεσσαλονίκη άρχισε ήδη από το 2008 να τίθεται σταδιακά εκτός λειτουργίας, λόγω εγκατάλειψης, βανδαλισμών, κλοπών, ακόμα και πυρκαγιών ή ατυχημάτων. Ως αποτέλεσμα, η σύμβαση τοποθέτησης του ETCS δεν μπορούσε να προχωρήσει.
Η ΕΡΓΟΣΕ υπέγραψε την περίφημη σύμβαση 717 για την ανάταξη όλου του συστήματος σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης, η οποία επρόκειτο να τελειώσει το 2016, συνεχίζεται όμως έως σήμερα (βλ. «Κ» 2.3.2023, 3.3.2023, 5.3.2023). Το πρώτο τμήμα της σηματοδότησης που παραδόθηκε, στο τέλος του 2021, ήταν το τμήμα Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας. Περίπου την ίδια περίοδο ολοκληρώθηκε και το ETCS στο αντίστοιχο κομμάτι – έχει πιστοποιηθεί και παραληφθεί από την ΕΡΓΟΣΕ.
Πού βρίσκονται σήμερα οι εργασίες στο υπόλοιπο; Σύμφωνα με την ΤΕΡΝΑ, ολοκληρωμένα (αλλά χωρίς να έχουν παραληφθεί οριστικά) είναι τα τμήματα Οινόη – Χαλκίδα και Δομοκός – Λάρισα, τα οποία θα λειτουργήσουν όταν τεθεί σε λειτουργία η σηματοδότηση. Στα υπόλοιπα τρία τμήματα (ΣΚΑ – Οινόη, Οινόη – Τιθορέα και Λάρισα – Πλατύ) οι εργασίες βρίσκονται περίπου στο 50%. Το δε έργο, έπειτα από έξι παρατάσεις, έχει προθεσμία ολοκλήρωσης του κατασκευαστικού σκέλους στις 19.12.2023, ενώ η περαίωση της συντήρησης για τα τμήματα που θα παραδοθούν τελευταία είναι στις 19.12.2025.
15 χρόνια στην αποθήκη
Οπως επισημαίνει στην «Κ» στέλεχος της ΤΕΡΝΑ, ο εξοπλισμός αγοράστηκε το 2008 και, ως αποτέλεσμα, έπειτα από 15 χρόνια στην αποθήκη ένα τμήμα του έχει αχρηστευθεί. Με δεδομένο όμως ότι η συγκεκριμένη σύμβαση αφορά προμήθεια, δεν μπορεί να συναφθεί συμπληρωματική σύμβαση και ο ανάδοχος είναι υποχρεωμένος να «απορροφήσει» το κόστος του εξοπλισμού που έχει εν τω μεταξύ παλιώσει. «Πάντως, σε πολλές χώρες γίνονται βανδαλισμοί, δεν είναι μόνο ελληνικό πρόβλημα», λέει στην «Κ». «Συνήθως αντιμετωπίζεται μέσω μακροχρόνιων συμβάσεων συντήρησης και βέβαια με επιτήρηση μέσω ηλεκτρονικών συστημάτων».
Κεντρικός έλεγχος των συρμών
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Συρμών (ETCS) είναι ένα επιπρόσθετο σύστημα ασφάλειας της κυκλοφορίας των τρένων. Τοποθετείται τόσο στα τρένα όσο και στις γραμμές, με τα δύο τμήματά του να «επικοινωνούν» ανταλλάσσοντας πληροφορίες για την κυκλοφορία στη γραμμή που κινείται το τρένο, την κατάσταση της γραμμής, την ταχύτητα του τρένου κ.ά. Αυτό το σύστημα έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς επιτρέπει τον εξ αποστάσεως έλεγχο του συρμού, αν παραστεί ανάγκη. Εφόσον στη γραμμή υπάρχει κάποιο ζήτημα, το σύστημα ενημερώνει αυτόματα τον συρμό ώστε να χαμηλώσει ταχύτητα (βραδυπορία) ή ακόμα και να φρενάρει. Αυτές οι λειτουργίες μπορούν να ενεργοποιηθούν και αυτόματα, αν ο συρμός ξεπεράσει την ανώτατη επιτρεπόμενη ταχύτητα ή περάσει από ερυθρό σηματοδότη.