Αδικαιολογήτως απών 80 χρόνια

Αδικαιολογήτως απών 80 χρόνια

Ο Ευάγγελος Χεκίμογλου φέρνει στο φως την ιστορία του Θεσσαλονικιού Εβραίου Μεναχέμ Μπενβενίστε, δημοτικού υπαλλήλου που απολύθηκε από την υπηρεσία του διότι υπέπεσε στο «παράπτωμα» να δολοφονηθεί

5' 59" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι λέξεις εκμαιεύονται πιο δύσκολα και προσεκτικά όταν καλούνται να ζωντανέψουν την ιστορία ενός ανθρώπου που πέθανε και ακόμα περισσότερο ενός Θεσσαλονικιού Εβραίου που εξοντώθηκε στο Ολοκαύτωμα.

Υπάλληλος του δήμου Θεσσαλονίκης, ο Μεναχέμ Μπενβενίστε απολύθηκε από την εργασία του στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εξαιτίας «αδικαιολόγητης» απουσίας. Μέχρι σήμερα, 80 χρόνια μετά τον εκτοπισμό των Εβραίων και την εξόντωση της ακμάζουσας κοινότητάς τους στη Θεσσαλονίκη, η απόφαση αυτή δεν έχει ακυρωθεί. 

Ο Μεναχέμ Μπενβενίστε γεννήθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στη Θεσσαλονίκη. Τη ζωή του έφερε στο φως μετά από μήνες έρευνας σε αρχεία και ιστορικά βιβλία, ο συγγραφέας και πρώην έφορος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Ευάγγελος Χεκίμογλου και αυτό που αποκαλύπτει είναι άβολες αλήθειες για την περίοδο πριν και κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Ο Μεναχέμ Μπενβενίστε αποφοίτησε από την ιδιωτική Εμπορική Σχολή Αλτσέχ, που εκείνη την εποχή παρείχε γνώσεις που κανείς απόφοιτος ελληνικού γυμνασίου δεν είχε. Το χαρτί αυτό θα του εξασφάλιζε μια καλή θέση γραφείου ενώ παράλληλα γνώριζε γαλλικά, εμπορική αλληλογραφία και λογιστική. Ο Μεναχέμ προχώρησε ένα βήμα ακόμα και πήρε ένα δίπλωμα, το μπακαλορεά, από την Ecole Francaise d’ Athenes που ισοδυναμούσε με την ολοκλήρωση γυμνασίου και λυκείου.

Το 1935 προσλαμβάνεται στην Ταμειακή Υπηρεσία του δήμου Θεσσαλονίκης, στον βαθμό του ακολούθου και περίπου δύο μήνες μετά μονιμοποιείται. Παρότι ο Μεναχέμ περιγράφεται σε έκθεση της υπηρεσίας ως «ικανός κι αποδοτικός υπάλληλος» με «άρτια επαγγελματική μόρφωση λογιστού», η εργασιακή του καθημερινότητα και ανέλιξη ήταν προβληματική και ακανθώδης.

Αδικαιολογήτως απών 80 χρόνια-1
Νεαρός Εβραίος απέναντι από τον Λευκό Πύργο το 1941 (Μουσείο Ολοκαυτώματος Αμερικής, ευγενική παραχώρηση του Γαβριήλ Αλμποχέρ).

Ο αντισημιτισμός στην υπηρεσία του δήμου

Συνάδελφοι του αρχίζουν να καταθέτουν αναφορές εναντίον του στις οποίες τον περιγράφουν ως υπερόπτη και επιπόλαιο ενώ τον κατηγορούν ότι μιλάει συνεχώς για σιωνιστικές οργανώσεις. Κάποιος μάλιστα δεν διστάζει να τον αποκαλέσει μέχρι και «τσιφούτη», στερεότυπο που αναπαρήγαν τοτε κατά των Εβραίων. Τα επεισόδια εναντίον του δημοτικού υπαλλήλου αυξάνονται. Όταν τον μεταθέτουν σε άλλο πόστο άσχετο με την προϋπηρεσία του  και αυτός διαμαρτύρεται, τον καλούν σε απολογία γιατί φεύγει χτυπώντας πίσω του «με πάταγον την πόρτα». Τη δεύτερη φορά καλείται σε απολογία γιατί άργησε επτά λεπτά αλλά και επειδή διέπραξε κάτι ακόμα χειρότερο: κατηγόρησε το εκκρεμές του δημαρχείου ότι δεν δείχνει ποτέ σωστά την ώρα. «Φαίνεται ένα μικροκλίμα, ότι δηλαδή ήταν κάποιοι που τον υποστήριζαν και οι περισσότεροι ήταν εναντίον του. Και σημειώστε ότι μιλάμε για μια εποχή όπου η αντίστοιχη αξιωματική αντιπολίτευση ήταν κόμμα εβραιόφιλο. Υπήρχε όμως και η άλλη πλευρά. Είναι άλλο ωστόσο να το βλέπουμε στο επίπεδο μιας πόλης και άλλο στο επίπεδο ενός μικροαστού νέου, γιου Ραβίνου, μιας φτωχής οικογένειας που χάρη στις θυσίες της μπόρεσε να πάει σε ένα καλό σχολείο για να εργαστεί κάπου ως υπάλληλος και να πάρει έναν καλό μισθό. Στο προσωπικό επίπεδο φαίνεται το δράμα», σχολίασε ο Ευάγγελος Χεκίμογλου, μιλώντας στην «Κ». 

Το τελευταίο «χτύπημα» είναι όταν αντί προαγωγής, την οποία αιτήθηκε, ο ίδιος αλλά και ο έτερος Εβραίος συνάδελφός του υποβιβάζονται, καθώς -σύμφωνα με τον προσωπάρχη που μετέφερε προφορικά τη γνώμη της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, τα πτυχία της εμπορικής σχολής και το μπακαλορεά δεν αναγνωρίζονταν ως επαρκείς τίτλοι για τη θέση. Ο δήμαρχος, παλιός εκπαιδευτικός, αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν ενα πτυχίο να επαρκεί για είσοδο στο πανεπιστήμιο αλλά να μην αρκεί για πρόσληψη στη δημόσια υπηρεσία. Ωστόσο, δεν φαίνεται να δίνεται σημασία στην παρέμβασή του. Ο Μεναχέμ υποβιβάζεται και προσφεύγει στο Συμβούλιο Επικρατείας. Τον προλαβαίνει όμως ο πόλεμος.

Αδικαιολογήτως απών 80 χρόνια-2
Γερμανοί στρατιώτες εξαναγκάζουν ομάδα Εβραίων σε εξευτελιστικές ασκήσεις στην πλατεία Ελευθερίας, το Μαύρο Σάββατο, 11 Ιουλίου 1942 (Μουσείο Ολοκαυτώματος Αμερικής, ευγενική παραχώρηση του Δαυίδ Σιών).

Από τον ελληνικό στρατό στο γκέτο

Ο νεαρός άνδρας επιστρατεύθηκε δύο φορές υπηρετώντας τον ελληνικό στρατό, την πρώτη μετά την ιταλική εισβολή και τη δεύτερη στις 23 Μαρτίου 1941, δύο εβδομάδες πριν από την εισβολή του γερμανικού στρατού. Επιστρέφει στην υπηρεσία του τον Μάιο και λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβριο, δίνει και πετυχαίνει στις εξετάσεις ώστε να αποκτήσει το πτυχίο της δημόσιας εμπορικής σχολής και να μπορεί να κριθεί κατάλληλος για την πολυπόθητη προαγωγή. Δεν κατάφερε να απαλαύσει αυτή την επιτυχία του για πολύ καιρό. Στις 25 Φεβρουαρίου ολοκληρώνεται η συγκέντρωση του εβραϊκού πληθυσμού στα γκέτο και δύο μέρες μετά ο άντρας κρίνεται προακτέος στον βαθμό του γραμματέα Β. Τον πρόλαβαν τα γερμανικά μέτρα για διαγραφή ολων των Εβραίων απο μητρώα και οργανισμούς. Η προαγωγή του Μεναχέμ δεν ίσχυσε ποτέ.

Έγκλειστος στο γκέτο, καταφέρνει να βγει και να πάει στην υπηρεσία του ώστε να υποβάλει αίτηση αδείας.

Στις 15 Μαρτίου ξεκινάει ο εκτοπισμός με την αναχώρηση του πρώτου συρμού που θα έστελνε 2.800 Εβραίους στο Άουσβιτς. Ο Μεναχέμ με τον συνάδελφο του είναι έγκλειστοι στο γκέτο. Παρόλα αυτά καταφέρνει να βγει και να πάει στην υπηρεσία του ώστε να υποβάλει αίτηση αδείας με ημερομηνία έναρξης την ημέρα του εγκλεισμού στο γκέτο, την 8η Μαρτίου. Στη δακτυλογραφημένη επιστολή γράφει συγκεκριμένα πως «δια λόγους ανεξαρτήτους της θελήσεως μου δεν ηδυνήθην να παρουσιασθώ εις την υπηρεσίαν μου». Η άδεια έγινε δεκτή και του δίνει μια παράταση υπηρεσαικής ζωής.

«Αυτοί οι άνθρωποι εργάζονταν μέχρι που εκτοπίστηκαν. Κάποιοι συνέχισαν να εργάζονται μέχρι τις αρχές Απριλίου το 1943. Ο Μεναχέμ ζήτησε άδεια γιατί υπολόγιζε λόγικά ότι θα γλιτώσει. Είναι δραματικό να βλέπει κανείς τις ψευδαισθήσεις αυτών των ανθρώπων», σημειώνει ο κ. Χεκίμογλου που ψηλάφισε την ιστορία του. 

Τα ίχνη του Μεναχέμ χάνονται. Στα τέλη Μαίου, κατά την δημιαρχιακή συνέλευση, αποφασίζεται ότι ο Μεναχέμ Μπενβενίστε και ο Σολωμών Σεβή, οι Εβραίοι μόνμοι δημοτικοί υπάλληλοι, απολύονται διότι «απουσιάζουσιν αδικαιλογήτω εκ της υπηρεσίας των»

Αδικαιολογήτως απών 80 χρόνια-3
Εβραίοι με τα χαρακτηριστικά κίτρινα αστέρια σε δρόμο της Θεσσαλονίκης το 1942-1943 (Μουσείο Ολοκαυτώματος Αμερικής, ευγενική παραχώρηση της Φλόρα Καράσο). 

Η αναγκαία αποκατάσταση της μνήμης

«Τι λέει ο κανονισμός; Στενή εφαρμογή του. Δεν προσήλθε έναν μήνα, άρα απολύεται. Αυτό σε συνθήκες κατοχής μπορεί να το ερμηνεύσει κανείς όπως θέλει. Δεν είμαι υπέρ της αυστητής ερμηνείας γιατί ήταν πολύ σύνθετες οι καταστάσεις για να τις κρίνει κανείς από την ασφάλεια του σπιτιού του 80 χρόνια μετά. Σήμερα όμως είναι αδιανόητο το ότι δεν έχει γίνει η κίνηση της ακύρωσης των απολύσεων και της αποκατάστασης αυτών των ανθρώπων», υπογραμμίζει ο κ. Χεκιμόγλου μιλώντας στην «Κ», προσθέτοντας ότι μια τέτοια αποκατάσταση δεν θα είχε και καμία υλική επίπτωση σε επίπεδο αξίωσης αποζημιώσεων για τον δήμο μετά από τόσα χρόνια. 

«Οι δυστυχείς αυτοί άνθρωποι, οι δημοτικοί υπάλληλοι, δεν επέστρεψαν για να διεκδικήσουν τίποτα. Δεν επέστρεψαν ούτε οι συγγενείς τους και για αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να τους εντοπίσουμε. Χωρις συγγενείς και περιουσία δεν μπορεί να εντοπιστεί το θύμα του Ολοκαυτώματος. Δεν έχουμε κανένα στοιχείο για τους ανθρώπους αυτούς, εκτός του ότι δεν ξαναγύρισαν», σημειώνει ο συγγραφέας. 

Σε αντίθεση με τη στάση του δήμου, παραβάλει την πρακτική του αμερικανικού προξενείου: «Το αμερικανικό προξενείο είχε έναν Εβραίο υπάλληλο, ο οποίος τουφεκίσθηκε ως κατάσκοπός πριν αρχίσει ο εκτοπισμός. Γι αυτόν τον άνθρωπο, το αμερικανικό προξενείο κάνει κάθε χρόνο μια εκδήλωση. Ο δήμος αν ήθελε να τιμήσει κάτι, θα έπρεπε να τιμήσει τους δικούς του εργαζομένους, τους οποίους κακομεταχειρίστηκε με τον χειρότερο τρόπο όσο ήταν υπάλληλοι επειδή ήταν Εβραίοι». 

Ο Μεναχέμ Μπενβενίστε παραμένει μέχρι σήμερα στα αρχεία του δήμου Θεσσαλονίκης απολυμένος, με τον βαθμό του Ακολούθου, γιατί ήταν αδικαιολογήτως απών. 

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή