Η φετινή επέτειος του Αγώνα για την Ανεξαρτησία έρχεται μέσα σε κλίμα εθνικού πένθους. «Αυτή είναι η Ελλάδα»: το παλιό απόφθεγμα ακούγεται ολοένα και περισσότερο τις τελευταίες ημέρες, ως επιφώνημα απελπισίας για τις χρόνιες αδυναμίες που οδήγησαν στο δυστύχημα των Τεμπών. Ποια είναι τελικά η Ελλάδα;
Η «Κ» ζήτησε από 23 προσωπικότητες να δώσουν τον δικό τους ορισμό του συλλογικού μας εαυτού – αυτό που ήμασταν και αυτό που έχουμε γίνει σε 202 χρόνια εθνικής περιπέτειας.
Γράφουν οι: Εβίτα Αράπογλου, Ευάγγελος Βενιζέλος, Αγγελική Γιαννακίδου, Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, Πύρρος Δήμας, Λένα Διβάνη, Λεωνίδας Καβάκος, Στάθης Καλύβας, Κρίστοφερ Κινγκ, Αγγελική Κοτταρίδη, Γιώργος Κουμεντάκης, Χρήστος Λούλης, Πέτρος Μαρτινίδης, Μάνος Ματσαγγάνης, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Λίνα Νικολακοπούλου, Βασίλης Παπαβασιλείου, Τίτος Πατρίκιος, Στέλιος Ράμφος, Σάββας Σαββόπουλος, Βίβιαν Στεργίου, Γκόντα Φαν Στιν, Βικτόρια Χίσλοπ
Λίνα Νικολακοπούλου
Στιχουργός
Είναι η χώρα που βιώνω τη ζωή μου μέχρι σήμερα κι εύχομαι μέχρι το τέλος. Είναι παλιά. Είναι όμορφη από μόνη της. Κι ο καθένας μας τη ζωγραφίζει μέσα του από γωνία που την κοιτάζει και με τα χρώματα που έχει στη διάθεσή του σε κάθε καιρό. Με το ιδιαίτερο φως της κάνει ευδιάκριτη σε όλους μας την έλλειψη της κοινής λογικής και του κοινού αισθήματος. Είναι ένα σταθερό μέτρο μέτρησης του παροδικού και του περιττού. Ενα σκηνικό δεδομένο για τα ανθρώπων έργα μας. Ο καθρέφτης μας. Χρόνια πολλά.
Ευάγγελος Βενιζέλος
Πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης
Είναι οι αντιφάσεις της, γοητευτικές και βασανιστικές αδιακρίτως. Είναι οι άνθρωποί της και αυτό που προκύπτει σε πείσμα των ανθρώπων της. Είναι η Ιστορία της, οικεία και απρόσιτη ταυτοχρόνως. Είναι μια διαρκής εναλλαγή πένθους και χαράς. Μια σισύφεια σύγκρουση προόδου και καθήλωσης. Μια ατελείωτη άσκηση πατριδογνωσίας. Ενα προνόμιο και ένα καθήκον. Ελλάδα είναι η Πατρίδα μας. Το προνόμιό μας να μνημονεύουμε τον Διονύσιο Σολωμό και να ψελίζουμε «Tα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι».
Πύρρος Δήμας
Ολυμπιονίκης
Είναι το σπίτι μου, η πατρίδα μου, η χώρα που μου χάρισε μια χορταστική ζωή τόσο γενναιόδωρη σε συγκινήσεις, που έχει άπλετο χώρο και για τις πίκρες.
Τίτος Πατρίκιος
Ποιητής
Είναι αυτή που δημιουργήθηκε με την Επανάσταση του 1821 και η επέτειος μας φέρνει στον νου δύο μεγάλα διδάγματα που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε. Το ένα είναι ότι ο αγώνας αυτός μας έφερε την ελευθερία, πρώτα πρώτα την εθνική ελευθερία και συνακόλουθα την πολιτική και πνευματική ελευθερία. Οι ελευθερίες αυτές εμπεδώνονται και ευδοκιμούν μέσα στη δημοκρατία. Το άλλο δίδαγμα που πρέπει πάντα να θυμόμαστε είναι οι φοβερές καταστροφές που φέρνει ο εμφύλιος πόλεμος, η βίαιη επιβολή της άποψης του ενός πάνω στον άλλον, από ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων. Και τελικά, η οποιασδήποτε μορφής δικτατορία.
Λένα ∆ιβάνη
Συγγραφέας
Είναι μία κυρία από την επαρχία που φοράει (ακόμα) τη στολή της Αμαλίας: ολίγος γερμανικής εμπνεύσεως ρομαντισμός, ολίγος νεοκλασικισμός, ολίγον νησιώτικο ζιπούνι, ολίγον σέξι μπούστο, αλλά και πελοποννησιακή στόφα! Τρελό χαρμάνι, αλλά πέτυχε: μην ξεχνάμε ότι η Αμαλία έγινε το απόλυτο fashion icon σε όλα τα Βαλκάνια τότε!
Πέτρος Μαρτινίδης
Ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
Είναι μια υπέροχη χώρα, με κατοίκους αενάως μετεξεταστέους στο μάθημα της Νεωτερικότητας.
Αγγελική Κοτταρίδη
Εφορος Αρχαιοτήτων Ημαθίας
Είναι η ύλη που υποτάσσεται στον Λόγο και δοξάζεται… Η ομορφιά που ελευθερώνει από τον φόβο, η ιδανική εικόνα του ανθρώπου που εξημερώνει και εκπολιτίζει, το υπέροχο γυμνό σώμα της θεάς, πηγή χαράς και ευλογίας για όλους. Ελλάδα είναι τα όνειρα που γίνονται εύηχες λέξεις, ο ασίγαστος πόθος της Ψυχής για τον Ερωτα, η α-λήθεια της μνήμης που νικάει τον θάνατο. Ελλάδα είναι η Γνώση που μοιράζεται για να γεννηθεί η Οικουμένη των «στοχαστικών προσαρμογών» και της ελευθερίας των επιλογών. Ελλάδα είναι ο τόπος χωρίς σύνορα, όπου οι θεοί γίνονται άνθρωποι και οι άνθρωποι αποθεώνονται, η Θεοτόκος Χώρα του Αχώρητου. Ελλάδα είναι πνευματική στάση και επιλογή, αέναο ταξίδι στον δύσκολο δρόμο της Αρετής.
Χρήστος Αρμάντο Γκέζος
Συγγραφέας
Είναι ένα μέτωπο αντιφάσεων. Αυτό φυσικά δεν αποτελεί ούτε κατάρα ούτε ριζικό, μπορεί εύκολα να εξηγηθεί ιστορικά και γεωπολιτικά, ενδεχομένως σε κάποιο άλλο μεγαλύτερης έκτασης άρθρο. Ενδεικτικά, εγώ μπορώ να πω πως όταν ξεκίνησα να καταλαβαίνω τη χώρα και τον εαυτό μου εντός της, μου προξένησε μια κάποια εντύπωση η δομή της ελληνικής σημαίας: ουρανός και αφρός της θάλασσας, τη στιγμή που έχουμε να κάνουμε με μια χώρα πρωτίστως ορεινή. Φυσικά, είναι λογικό να δίνεται έμφαση στη θάλασσα, ο ανθρώπινος πολιτισμός πάντα το υγρό στοιχείο αγαπούσε. Είναι κι αυτό όμως μια ψηφίδα αντίφασης. Μία ακόμα: η Ελλάδα, με βαρίδι το λαμπρό παρελθόν της, αγκομαχάει περπατώντας προς το μέλλον. Σαν εκείνους τους τραγουδιστές ή αθλητές που, λόγω σπουδαίας καριέρας ενός εκ των γονιών τους, ναρκοθετούν ή σαμποτάρουν τη δική τους σταδιοδρομία. Η Ελλάδα είναι, λοιπόν, μια οντότητα που ακόμα δεν ξέρει, δεν είναι σίγουρη τι θέλει να είναι. Αυτό οδηγεί σε μια σειρά από παλινωδίες, σε φαυλότητα, σε μιζέρια και διαφθορά, γιατί όταν δεν ξέρεις τι θέλεις να είσαι, σου λείπει το πιο κρίσιμο ίσως συστατικό που απαιτεί η επίτευξη στόχων και η πρόοδος: η αποφασιστικότητα. Ο μεγεθυντικός φακός βάζει φωτιά στα άχυρα επειδή συγκεντρώνει τις ακτίνες του ηλίου.
Βίβιαν Στεργίου
Συγγραφέας
Ο τόπος μας. Τον αγαπάμε χωρίς λογική. Η γλώσσα μας. Ενα μέρος με ήλιο και μελαγχολικούς ανθρώπους. Μερικοί είναι τόσο τσακισμένοι, που το λέει το πρόσωπό τους κι ας διαλέγουν προσεκτικά τις λέξεις, για να κρύψουν ότι ζορίστηκαν στη ζωή. Ξέρουν ότι η πρώτη δουλειά κάποιων είναι στο κόμμα και η δεύτερη στην κυβέρνηση κι αυτό ενοχλεί μέχρι που δεν ενοχλεί, συνηθίζεται και κάποτε δεν αηδιάζεις πια τόσο. Νοσηρό σημείο. Κι όμως, τόσες νέες και νέοι ονειρεύονται, εργάζονται, παράγουν και διασκεδάζουν παρά τις αδικίες. Είναι το σφίξιμο των δοντιών. Το όριο απ’ όπου συνεχίζεις, όπως και να ’χει, επειδή έτσι. Το πείσμα πως θα τα καταφέρεις στην άκρη του Νότου της Ευρώπης, με την παχιά ανισότητα σαν κινούμενη άμμο στα πόδια σου. Το μέρος είναι τόσο φωτεινό που του συγχωρείς διάφορα. Εχει μικρούς, ήσυχους παραδείσους με ανθρώπους, φαγητά, τοπία και ζώα που φέρνουν συγκίνηση. Κι όμως, είναι σκληρό μέρος για να ζεις, παρά τα φαινόμενα, και σκληραίνει άσχημα και τους ανθρώπους του. Οσοι το αγαπούν πραγματικά (όχι όπως τα παράσιτα που αγαπούν τον ξενιστή τους) και επιμένουν να φτιάχνουν τη ζωή τους εδώ, έχουν κάποιου είδους πολύτιμη, ξεσηκωτική τρέλα.
Γκόντα Φαν Στιν
∆ιευθύντρια του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών και κάτοχος της Εδρας Κοραή Kings College
Είναι ένας κόσμος ευκαιριών, αν όμως εκτιμούνταν οι ταλαντούχοι άνθρωποι και οι άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο. Αφήστε τους ανθρώπους και το ταλέντο να ανανεώσουν αυτά που η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει τις επόμενες δεκαετίες και αιώνες.
Εβίτα Αράπογλου
Ιστορικός τέχνης
Είναι κύματα και βότσαλα, ιστορίες και άσβηστες μνήμες, μαβιά βουνά, γεφύρια και γκρεμίσματα, ταξίδι σε όνειρα και ελπίδες, σύγχυση και κρίμα, φως και λάμψη, αέρας, ηχώ και ευωδιές, μεγαλείο αισθητικής, προχειρότητα και ασχήμια, γλυκό μεράκι, κατάθεση γενεών, θαλπωρή και γέλιο, ελευθερία, κόπος, δημιουργία, περηφάνια και αγωνία, θρίαμβοι και ήττες, και πάλι απ’ την αρχή. Η Ελλάδα, πληγή για τόσα, μα αστείρευτη πηγή, πνοή για όλα…
Βικτόρια Χίσλοπ
Συγγραφέας
Είναι ένας τόπος όπου συμπάσχουμε με τον πόνο του άλλου. Ο,τι συμβαίνει σε έναν συμβαίνει σε όλους. Αυτό είναι ταυτόχρονα το άχθος και το καλό μιας μικρής χώρας. Κάθε επέτειος της 25ης Μαρτίου μας δίνει την ευκαιρία όχι μόνο για αυτοεπιβράβευση, αλλά και για αυτοέλεγχο. Ειδικά αυτή τη χρονιά, στη σκιά της βαθιάς και τρομερής τραγωδίας των Τεμπών, εκεί όπου χάθηκαν αθώες ζωές, είναι σίγουρα μια ευκαιρία να δεσμευθούμε στη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος, στο να κάνουμε την Ελλάδα ένα καλύτερο μέρος και στο να ξεκινήσουμε τώρα.
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Συγγραφέας
Είναι Το Σπίτι Μου –το Κρυφοχώρι– Το Μανιφέστο Της Ηττας. Το Τσίρκο. Η Κοιλάδα της Λάσπης –Σώμα στη Βιτρίνα– Γάλα Αίμα. ∆έρμα. Ανατομία Κόρης; Ενδεχόμενα Τοπία; Η Τέχνη Να Μην Αισθάνεσαι Τίποτα; Rien Ne Va Plus κι Ο Ηλιος ∆ύω.
{Ενα λεξικό ηρωικό και πένθιμο φτιαγμένο από τίτλους έργων των: Μέλπως Αξιώτη, Μάτσης Χατζηλαζάρου, Αντζελας ∆ημητρακάκη, Μιμίκας Κρανάκη, Ιωάννας Μπουραζοπούλου, Αργυρώς Μαντόγλου, Αλεξάνδρας Κ*, Βίβιαν Στεργίου, Μαρίας Φακίνου, ∆ανάης Σιώζιου, Ερσης Σωτηροπούλου, Μαργαρίτας Καραπάνου και Μαρίας Μήτσορα}.
Αγγελική Γιαννακίδου
Ιδρύτρια Εθνολογικού Μουσείου Θράκης
Είναι μνήμη και λήθη, τραγωδία και κάθαρση. Η τέχνη τού να ζεις.
Λεωνίδας Καβάκος
Βιολονίστας
Η Ελλάδα κινείται μεταξύ του ζενίθ και του ναδίρ.
Κρίστοφερ Κινγκ
Μουσικολόγος
Είναι ένα ερώτημα, που ανακύπτει διαρκώς και αιωνίως σε κύματα. Το ερώτημα είναι «Γιατί είναι Μαύρα τα Βουνά;». Κατάλαβέ με. Μια στιγμή. Είμαι ένας αγριωπός ρομαντικός Αμερικανός που είναι τώρα Ελληνας, αλλά έχω ακόμη το μυαλό μου μέσα στο κεφάλι μου στην Κόνιτσα όπου κατοικώ.
Ο βαθύτερος σφυγμός ενός λαού ή ενός πολιτισμού είναι η μουσική του. Θα έλεγα ακόμη ότι ο πολιτισμός είναι μουσική. Κάποιοι μπορεί να μη συμφωνήσουν, αλλά αυτοί απλώς πλανώνται. Μπορείς να καταλάβεις τη ζωντάνια, τη μακροζωία, τη λάμψη και την εφευρετικότητα μιας χώρας ή μιας περιοχής ακούγοντας τους μουσικούς και τους τραγουδιστές της και βλέποντας τους χορευτές της. Μπορώ να ταξιδέψω από το πιο μακρινό σημείο της Δυτικής Ελλάδας στην Ηπειρο έως το ανατολικότερο σημείο της χώρας, στη Θράκη, και να μείνω έκπληκτος από την παραδοσιακή μουσική που θα ακούσω από το ένα χωριό στο άλλο. Σε ένα συνεχές σοκ. Ούτε μία ώρα δεν μπορείς να ταξιδέψεις από τα δυτικά προς τα ανατολικά χωρίς να συναντήσεις κάποιον περίεργο, ξένο, αλλά οικείο ήχο. Νιώθω σαν ένας ταξιδιώτης του χρόνου που επισκέπτεται επίσης πλανήτες, δορυφόρους και φεγγάρια στη διάρκεια μιας ημέρας.
Οταν δίνεις έναν ορισμό, αναζητείς μια μοναδικότητα. Καμιά χώρα στον πλανήτη σε αυτόν τον μοναχικό γαλαξία δεν έχει τη συντριπτική γονιμότητα της παραδοσιακής μουσικής όπως η Ελλάδα. Υπάρχει λόγος γι’ αυτό.
Ισως επειδή το 1833 ήταν ένα νεαρό έθνος. Το 1913 έγινε νεότερο. Το 1922 και το 1923 ήταν σχεδόν ένα αθώο βρέφος. Το 1945 έμοιαζε περισσότερο με ένα κύτταρο και μέχρι το 1950 ήταν στην κατάσταση του σωματιδίου, ήταν περισσότερο μια ιδέα με την οποία έπαιζαν αόρατες δυνάμεις. Κανένα έθνος δεν δημιούργησε τον εαυτό του από τα πιο βασικά στοιχεία όπως η Ελλάδα. Γιατί να μη θέλει κάποιος να ζήσει μέσα σε έναν τέτοιο δυναμισμό; Η Ελλάδα είναι μια διαδικασία απάντησης στο ερώτημα για τα Βουνά και τη «Μαυρίλα» τους. Και η απάντηση δίνεται συνεχώς μέσα στους αιώνες. Την ακούμε;
Σάββας Σαββόπουλος
Ψυχαναλυτής
Ελλάδα είναι μια άνοιξη που παλεύει να ανθίσει.
Μάνος Ματσαγγάνης
Καθηγητής, Πολυτεχνείο του Μιλάνου, Παρατηρητήριο Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ
Είναι αυτό που αποφεύγουμε να δούμε στον καθρέφτη. Είναι συνηθισμένο το φαινόμενο μερικοί άνθρωποι να περιφέρουν μια εικόνα του εαυτού τους πολύ πιο κολακευτική από την εικόνα που έχουν οι άλλοι για εκείνους. Οταν κάποια ταπείνωση γεφυρώνει το χάσμα, κάνοντας σαφές ακόμη και στους ίδιους πόσο υπερφίαλη ήταν η προηγούμενη αντίληψή τους, βρίσκονται αντιμέτωποι με δύο επιλογές: είτε να αποδεχθούν τη δημόσια εικόνα τους (ακόμη καλύτερα: να εργαστούν για να τη βελτιώσουν) είτε να συνεχίσουν να αυταπατώνται, ρίχνοντας στους άλλους την ευθύνη για τις αναπόφευκτες αποτυχίες.
Ο,τι ισχύει για τα άτομα ενίοτε ισχύει και για τα έθνη. Η κρίση του Σουέζ (1956) έδειξε στους Βρετανούς ότι η εποχή της παντοκρατορίας είχε παρέλθει. Το ίδιο έδειξε και στους Γάλλους, όμως εκείνοι αποδείχθηκαν κάπως ανεπίδεκτοι, παρότι τους είχε προϊδεάσει η πανωλεθρία του Ντιεν Μπιεν Φου (1954): μόνο το 1962 αποσύρθηκαν από την Αλγερία. Ισως να μην είναι εντελώς τυχαίο ότι η έκφραση «illusion de grandeur» είναι γαλλική.
Είναι τα Τέμπη το ανάλογο του Σουέζ, και του Ντιεν Μπιεν Φου; Οχι ακριβώς: η Μικρασιατική Καταστροφή, μάλιστα – και, σε λιγότερο αιματηρή εκδοχή, η πτώχευση του 2010. Τι μάθαμε από την τελευταία; Οχι πολλά, αν αναλογιστούμε με πόση ευκολία όλοι (κυβέρνηση, αντιπολίτευση, τοπικά συμφέροντα, κοινή γνώμη) κύλησαν στην πεπατημένη.
Θα ήταν ωραίο να ελπίζει κανείς ότι τα Τέμπη θα μας ωθήσουν να αναθεωρήσουμε την παραδοσιακή μας αντίληψη για το ∆ημόσιο ως ξέφραγο αμπέλι – ιδεώδες για ρουσφέτι (αν είμαστε πολιτικοί προϊστάμενοι), για πλιάτσικο (αν είμαστε προμηθευτές, ή καμιά φορά και συνδικαλιστές), ή για λούφα (αν είμαστε απλοί εργαζόμενοι). Η πρόσληψη στον ΟΣΕ των συγγενών των θυμάτων δείχνει ότι απέχουμε πολύ.
Και η άλλη Ελλάδα, των ευσυνείδητων εργαζομένων, των έντιμων επιχειρηματιών, των ακέραιων πολιτικών; Ισως υπάρχει ακόμη. Εάν ναι, ας δώσει σήμα.
Χρήστος Λούλης
Ηθοποιός
Είναι… ο αδύναμος μπροστά στο δυνατό, ο νους μπροστά στο σκοτάδι, είναι η γλώσσα, η πίστη στο αδύνατο, το ταξίδι στον κόσμο, μια ελιά γαντζωμένη στον βράχο, η αλήθεια, το ψέμα, το γέλιο κι ο χορός. Είναι στην καρδιά μου γιατί είναι η πατρίδα μου.
Γιώργος Κουμεντάκης
Καλλιτεχνικός διευθυντής ΕΛΣ
Είναι οι καθημερινοί ήρωες που με τις πράξεις τους σώζουν τις ζωές μας.
Στάθης Καλύβας
Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
Είναι ένα εκκρεμές ανάμεσα σε καταστροφές και θριάμβους, με διαχρονικά ανοδική πορεία.
ChatGPT
Μηχανή τεχνητής νοημοσύνης
Η ελληνικότητα χαρακτηρίζεται από πλούσια κληρονομιά, βαθιά σύνδεση με την αρχαία ιστορία και μυθολογία, και ένα ισχυρό αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας. Συχνά εκφράζεται με μια πληθώρα πολιτισμικών παραδόσεων, όπως η μουσική, ο χορός, η κουζίνα και η τέχνη. Η ελληνική γλώσσα είναι επίσης πολύ σημαντικό συστατικό της ελληνικότητας. Αλλα στοιχεία της είναι η έμφαση στην οικογένεια και στην κοινότητα, η αγάπη για το καλό φαγητό και το κρασί και ένα ισχυρό εργασιακό ήθος. Οι Ελληνες είναι επίσης γνωστοί για τη φιλοξενία, τη γενναιοδωρία και το πάθος για τη ζωή.
Επιμέλεια: Σάκης Ιωαννίδης