Οδός Μαυρομιχάλη. Αιγάλεω. Τρία παιδιά, 14 και 13 ετών, πλησιάζουν τρεις συνομηλίκους τους και αρχίζουν να τους βρίζουν άσχημα και να τους απειλούν. Τα παιδιά σαστίζουν και στη συνέχεια σοκάρονται καθώς οι ανήλικοι δράστες «τραβούν» μαχαίρι και ζητούν επιτακτικά τα κινητά τους τηλέφωνα. Τελικά η ληστεία δεν πραγματοποιείται, καθώς τα θύματα το βάζουν στα πόδια έντρομα.
Σέρρες. Η ιστορία επαναλαμβάνεται με διαφορετικούς πρωταγωνιστές. Δύο παιδιά, 15 και 16 ετών, φορώντας κουκούλες full face, πλησιάζουν έναν 15χρονο την ώρα που επιστρέφει από το σχολείο του με σκοπό να τον ληστέψουν. Οι ανήλικοι δράστες, και σε αυτή την περίπτωση, απειλούν το θύμα τους με μαχαίρι. Τελικά ο νεαρός υποκύπτει στις απειλές και τους παραδίδει το πορτοφόλι του.
Ημαθία. Ενας 12χρονος, συνοδεία της μητέρας του, απευθύνεται στις Αρχές και καταγγέλλει πως έπεσε θύμα βιασμού από έναν 13χρονο. Σύμφωνα με την καταγγελία, ο ανήλικος δράστης τον οδηγούσε σε διάφορα σημεία της περιοχής και τον βίαζε, αφού πρώτα τον χτυπούσε και τον απειλούσε.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πρόσφατες ειδήσεις του αστυνομικού δελτίου στις οποίες εμφανίζονται παιδιά να εμπλέκονται σε σοβαρά αδικήματα που αφορούν από ληστείες μέχρι και βιασμούς. Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί προκαλεί προβληματισμό, καθώς το φαινόμενο της παραβατικότητας των ανηλίκων συνεχώς αυξάνεται, με τις Αρχές να έχουν τεθεί σε συναγερμό και να έχουν αποδυθεί σε έναν αγώνα συλλογής στοιχείων με σκοπό την ανάλυση και, τελικά, την αντιμετώπισή του.
Τα περιστατικά είναι πολλά, και σε κάποιες περιπτώσεις, όπως αυτή της Ημαθίας, αποτροπιαστικά. Μικρά παιδιά, πριν ακόμη τελειώσουν το σχολείο, πρωταγωνιστούν σε βίαιους ξυλοδαρμούς, ληστείες, απειλές, επιθέσεις με μαχαίρια, ακόμη και ανθρωποκτονίες.
Ποιο είναι όμως το προφίλ αυτών των παιδιών και τι είναι τελικά αυτό που συμβάλλει στην αύξηση του φαινομένου της παιδικής παραβατικότητας; Από τα στοιχεία που έχει συλλέξει η ΕΛ.ΑΣ. προκύπτει ότι συνήθως η παραβατική συμπεριφορά των παιδιών αρχίζει να εμφανίζεται στην προεφηβεία, από το 12ο έως το 14ο έτος της ηλικίας τους, και, σε περίπτωση μη έγκαιρης παρέμβασης ή αποτυχίας αυτής, δύναται να εξελιχθεί σε επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά με ακόμη πιο βίαια χαρακτηριστικά.
Τρία στοιχεία
Στην Ελλάδα, όπου η νεανική παραβατικότητα φαίνεται ότι κινείται στο πλαίσιο της χαμηλής και μεσαίας βαρύτητας, τρία στοιχεία προκαλούν έντονο προβληματισμό:
• Η αύξηση των αδικημάτων βίας στους νέους.
• Η μείωση του ορίου ηλικίας κατά το οποίο ξεκινάει η εμπλοκή των ανηλίκων με τον ποινικό νόμο.
• Τα πολλαπλά και πολύ σοβαρά προβλήματα στον πυρήνα των οικογενειών των παραβατικών ανηλίκων και νέων (προβλήματα ψυχικής υγείας, εξαρτήσεις, εμπλοκή των ίδιων των γονέων στο ποινικό σύστημα).
Στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. μιλώντας στην «Κ» εξήγησαν πως στις περισσότερες περιπτώσεις βίαιων περιστατικών εμπλέκονται αγόρια τα οποία είναι 14-15 ετών, προσθέτοντας πως τις περισσότερες φορές το πρόβλημα εντοπίζεται στην οικογένεια και δεν είναι θέμα μόρφωσης ή κοινωνικής τάξης. Επίσης, σε αντίθεση με την επαρχία, όπου οι ανήλικοι είναι πιθανό να γνωρίζονται μεταξύ τους καθότι σε μικρούς πληθυσμούς υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή, στο περιβάλλον της πρωτεύουσας οι συγκρούσεις μεταξύ ομάδων ανηλίκων αφορούν άγνωστα μεταξύ τους άτομα, οπότε και η αποπροσωποποίηση ευνοεί επιθέσεις με μεγαλύτερη σφοδρότητα. Ο τρόπος μάλιστα με τον οποίο δραστηριοποιούνται είναι ανάλογος του νεαρού της ηλικίας τους, δηλαδή παρορμητικός, γι’ αυτό οι ενέργειές τους γίνονται ως επί το πλείστον δημόσια σε ανοιχτούς χώρους, όπως πλατείες, σχολικά προαύλια ή συνοικιακοί δρόμοι.
Ποια είναι όμως τα εγκλήματα στα οποία εμπλέκονται ανήλικοι και εμφανίζουν αυξητική τάση και, τελικά, ποιοι είναι οι λόγοι για την αύξηση του φαινομένου;
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αστυνομίας, τα αδικήματα που εμφανίζουν αυξητική τάση είναι αυτά που αφορούν την ιδιοκτησία, τα ναρκωτικά αλλά και παραβάσεις του κοινού Ποινικού Δικαίου (σωματικές βλάβες, αδικήματα κατά της τιμής, της προσωπικής και της γενετήσιας ελευθερίας κ.ά.). Οσον αφορά άλλα αδικήματα, όπως αυτά της ληστείας ή της κλοπής, από το 2018 έως το 2019 γνώρισαν αύξηση, σημειώνοντας μικρή πτώση μέσα στην πανδημία. Τέλος, σχετικά με το αδίκημα της ανθρωποκτονίας, το 2022 υπήρξε μία υπόθεση με θύτη έναν ανήλικο και μία απόπειρα ανθρωποκτονίας με θύτες δύο παιδιά.
Αντιδραστική έκφραση
Αναφορικά με τους λόγους, οι αναλυτές της Αστυνομίας εκτιμούν πως οι δομικές αλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στις κοινωνίες, η τεχνολογική επανάσταση και η ανάδειξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν διαμορφώσει ένα πλήρως διαφορετικό περιβάλλον, το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις ευνοεί τέτοιου είδους συμπεριφορές. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια η βία και η μισαλλόδοξη ρητορική αποτελούν συστατικά στοιχεία μιας αντιδραστικής εναλλακτικής έκφρασης που περιλαμβάνει βίντεο, βιντεοπαιχνίδια, γκράφιτι, κόμικ, αλλά και διάφορα είδη μουσικής. Αυτή η κουλτούρα, σύμφωνα με την ΕΛ.ΑΣ., είναι θελκτική για τους νέους και για κάποιους αποτελεί τρόπο έκφρασης.
Οι αριθμοί
12-14 ετών, στην προεφηβεία, εμφανίζεται συνήθως η παραβατική συμπεριφορά.
14-15 ετών αγόρια εμπλέκονται στις περισσότερες περιπτώσεις βίαιων περιστατικών.
2018-2019 σημειώθηκε αύξηση σε ληστείες και κλοπές, με μικρή πτώση μέσα στην πανδημία.
2022 μία υπόθεση ανθρωποκτονίας με θύτη ανήλικο και μία απόπειρα ανθρωποκτονίας με θύτες δύο παιδιά.