«Η εγχείρηση επέτυχε, ο ασθενής απεβίωσε». Αυτή η φράση συνοψίζει αυτό που έχουν βιώσει χιλιάδες ασθενείς και οι οικογένειές τους στα ελληνικά νοσοκομεία τα τελευταία χρόνια. Ανθρωποι που νοσηλεύονται ακόμα και για μια επέμβαση ρουτίνας είναι εκτεθειμένοι σε επικίνδυνες –και σε πολλές περιπτώσεις θανατηφόρες– ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις. Οπως η περίπτωση της 54χρονης γυναίκας που μπήκε πριν από περίπου ένα χρόνο σε νοσοκομείο της Αθήνας για αφαίρεση κύστης από το ήπαρ. Ο γιατρός της ήταν απόλυτα ικανοποιημένος από την έκβαση της επέμβασης. Λόγω της ήδη επιβαρυμένης υγείας της, η γυναίκα μπήκε στην εντατική για προληπτικούς κυρίως λόγους. Λίγες ημέρες αργότερα ήταν εμφανές πως κάτι δεν πήγαινε καλά: όλα τα συμπτώματα έδειχναν πως υπήρχε λοίμωξη. Υπεβλήθη σε δεύτερο χειρουργείο για να «καθαρίσει» από τα μικρόβια, αλλά μάταια. Επειτα από πέντε μήνες απίστευτης ταλαιπωρίας και ακόμη ένα χειρουργείο, η γυναίκα πέθανε. Το μικρόβιο της κλεψιέλας kpc, που είχε «κολλήσει» στη διάρκεια της νοσηλείας της, είχε περάσει στο αίμα της οδηγώντας σε σήψη.
Το συγκεκριμένο είναι ένα από τα δεκάδες πολυανθεκτικά μικρόβια που έχουν εντοπιστεί στα ελληνικά νοσοκομεία. Με λίγα λόγια, δεν τα πιάνει η αντιβίωση. «Είναι σαν πολεμάς τέρατα με ένα τόσο δα σπαθάκι» εξηγούν στην «Κ» οι γιατροί που αντιμετωπίζουν καθημερινά τέτοιες δύσκολες περιπτώσεις. «Τι μπορεί δηλαδή να κάνει κάποιος που έχει “κολλήσει” ένα από αυτά τα μικρόβια;» ρωτάμε έναν από τους επιστήμονες που συμμετείχαν σε σχετικό συνέδριο Δημόσιας Υγείας πριν από λίγες εβδομάδες. «Να κάνει τον σταυρό του» μας απαντά.
Τρομακτικά νούμερα
Οι στατιστικές και τα νούμερα για τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις είναι τρομακτικά. Μπαίνοντας σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αν προσβληθείς από ένα πολυανθεκτικό μικρόβιο το ποσοστό θνησιμότητας είναι 40%. Αν είσαι ανοσοανεπαρκής (έχεις δηλαδή ήδη πολύ επιβαρυμένη υγεία) το ποσοστό ανεβαίνει αυτόματα στο 60%, ενώ μπορεί να φτάσει και το 80%. Μετριοπαθείς εκτιμήσεις αυτών που ασχολούνται εδώ και χρόνια με την καταγραφή αναφέρονται σε 3.000 θανάτους τον χρόνο. Ενώ το νούμερο διπλασιάζεται αν υπολογίσουμε όλες τις περιπτώσεις ασθενών που προσβάλλονται και ναι μεν επιβιώνουν, αντιμετωπίζουν όμως χρόνια προβλήματα υγείας ακόμη και ακρωτηριασμό. Χωρίς καινούργια φάρμακα στον ορίζοντα για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων αυτών, επιστήμονες φοβούνται για τα χειρότερα: Ηδη κάποια από τα μικρόβια αυτά έχουν δειλά κάνει την εμφάνισή τους στη χώρα μας ακόμη και σε ανθρώπους που δεν έχουν καμία επαφή με νοσοκομείο.
Για πολλά χρόνια η πραγματική διάσταση του προβλήματος ήταν θέμα ταμπού για το υπουργείο Υγείας. Οταν το 2012 είχαν βγει τα αποτελέσματα από πανευρωπαϊκή μελέτη όπου για πρώτη φορά συμμετείχε και η Ελλάδα, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων είχε προσκαλέσει τον καθηγητή Μαρκ Σπρένγκερ, επικεφαλής του αντίστοιχου Ευρωπαϊκού Κέντρου (ECDC) για να τους συμβουλέψει. Τα ευρήματα ήταν ανησυχητικά: πρωτιά της Ελλάδας στη χρήση των αντιβιοτικών και αισθητή διαφορά στα ποσοστά των νοσοκομειακών λοιμώξεων στα ελληνικά νοσοκομεία σε σχέση με αυτά άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ο καθηγητής προέτρεψε τους Ελληνες συναδέλφους του να προβάλλουν τα ευρήματα και εκτός ακαδημαϊκών κύκλων ώστε να ευαισθητοποιούν οι αρμόδιοι φορείς. Αυτοί ήταν όμως διστακτικοί.
Συμμετέχοντες σε εκείνη την κλειστή συνάντηση παραδέχονται σήμερα πως η πολιτική ηγεσία δεν ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει επικοινωνιακά το πρόβλημα. Οταν την επόμενη ημέρα ο δρ Σπρένγκερ επισκέφτηκε ένα δημόσιο νοσοκομείο στο κέντρο της Αθήνας έκανε δηλώσεις για την κρισιμότητα της κατάστασης σε σχέση με τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις. Ενας από τους γιατρούς που τον ξενάγησε, ομολογεί πως «και λίγα είπε…». Θυμάται χαρακτηριστικά πως ο καθηγητής είχε πραγματικά σοκαριστεί βλέποντας φυματικούς να νοσηλεύονται όχι σε δωμάτια πίεσης αλλά σε απλά μονόκλινα ή ακούγοντας ιστορίες για την έλλειψη σε αναλώσιμα πρώτης ανάγκης, όπως γάντια και οινόπνευμα – απολύτως απαραίτητα στη μάχη με τα θανατηφόρα μικρόβια. Ο τότε υπουργός Υγείας είχε αντιδράσει άμεσα. Οχι όμως παίρνοντας κάποιο μέτρο ή κάνοντας κάποια έκτακτη σύσκεψη, αλλά εκφράζοντας σε δελτίο Τύπου την έντονη δυσαρέσκειά του για τις δηλώσεις του Ευρωπαίου αξιωματούχου…
Το ίδιο διάστημα, οι Ελληνες γιατροί, απελπισμένοι, ζήτησαν συμβουλές και από έναν Ισραηλινό συνάδελφό τους, διάσημο για τα θεαματικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση των νοσοκομειακών λοιμώξεων στο Τελ Αβίβ. «Βγήκα στο δελτίο των 9 και τους κατατρόμαξα» τους είπε. Αυτό που ακολούθησε ήταν κάτι κοντά σε στρατιωτικό νόμο: για δύο ολόκληρα χρόνια όποιος έμπαινε στο νοσοκομείο εξεταζόταν για αυτά τα μικρόβια και αν ήταν αποικισμένος, έμπαινε σε καραντίνα, με αποκλειστική φροντίδα και καθημερινή στενή επιτήρηση…
Γιατρός χρησιμοποίησε βαμβάκι από το πάτωμα
Λοιμωξιολόγοι επιμένουν πως τουλάχιστον το 50% των λοιμώξεων μπορούν να προληφθούν με ελάχιστο κόστος, τηρώντας βασικούς κανόνες υγιεινής. Η εμπειρία (αλλά και η βιβλιογραφία) δείχνει βέβαια πως στην Ελλάδα ακόμα και αυτά τα αυτονόητα μέτρα πολλές φορές παραβλέπονται στη δύσκολη καθημερινότητα των νοσοκομείων. «Εχω δει γιατρό να κάνει ενδοφλέβια παρέμβαση χωρίς να έχει πλύνει τα χέρια του ή να παίρνει βαμβάκι που έχει πέσει στο πάτωμα και να καθαρίζει χειρουργικό τραύμα» περιγράφει νοσηλεύτρια, η οποία ομολογεί πως δεν βρίσκει ποτέ το θάρρος να παρέμβει παρόλο που γνωρίζει πως έτσι μπαίνει σε κίνδυνο η ζωή του ασθενούς. Από την άλλη οι διοικήσεις των νοσοκομείων, απορροφημένες από τις σκληρές περικοπές που έχουν κληθεί να πραγματοποιήσουν, βλέπουν τις λοιμώξεις σαν ένα ακόμη πρόβλημα χωρίς λύση.
Η πρόσφατη νομοθετική παρέμβαση του υπουργείου Υγείας είναι ακόμη άγνωστο σε ποιο βαθμό θα μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Αλλά όλοι όσοι μίλησαν στην «Κ» –λοιμωξιολόγοι, θεράποντες ιατροί και νοσηλευτές– συμφωνούν ότι πρόκειται ουσιαστικά για αποδοχή της πολιτικής ηγεσίας πως υπάρχει μείζον θέμα δημόσιας υγείας και αυτό είναι το πρώτο και απαραίτητο βήμα στη σωστή κατεύθυνση, «τουλάχιστον δεν είμαστε πια ένα λόμπι γραφικών τρελογιατρών που φωνάζει για τα θανατηφόρα μικρόβια…».