Στα τέλη του χειμώνα του 1944 η γερμανική κατοχή στην Ελλάδα συνεχίζεται, αν και είναι φανερό πλέον ότι η τελική ήττα των δυνάμεων του Αξονα πλησιάζει. Η Εθνική Αντίσταση έχει ήδη γράψει το δικό της έπος. Τότε, μια μονάδα καταδρομέων του αμερικανικού στρατού αποβιβάζεται κάπου στην Πάργα με σκοπό να διεισδύσει στο ελληνικό έδαφος και να προσβάλει με κάθε μέσο τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Δεν είναι όμως μια τυχαία ομάδα. Αποτελείται από 615 στρατιώτες, στην πλειονότητά τους Ελληνοαμερικανοί δεύτερης γενιάς, οι οποίοι κλήθηκαν να πολεμήσουν για μια πατρίδα την οποία οι περισσότεροι δεν είχαν επισκεφθεί ποτέ. Παρέμειναν στην Ελλάδα κάτι παραπάνω από επτά μήνες διεξάγοντας αρκετές επιχειρήσεις, κυρίως σαμποτάζ, παρενοχλώντας τις ναζιστικές μετακινήσεις και τις μεταφορές υλικών. Είχαν μόλις ένα νεκρό.
Αυτή είναι η ιστορία του 122ου ή αλλιώς του Ελληνικού Τάγματος, όπως ονομάστηκε η ειδική μονάδα, η δράση της οποίας αγνοείται παντελώς από όλες τις συγκεντρωτικές ιστορικές καταγραφές της Κατοχής και της Αντίστασης στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο δεν είναι παράλογο αν σκεφθεί κανείς ότι τα στοιχεία για την όλη επιχείρηση παρέμειναν κλειδωμένα στα αρχεία της CIA μέχρι το 1988. Μόλις το 2005 η τότε ελληνική κυβέρνηση έφερε στο φως το γεγονός και απέτισε φόρο τιμής στο Ελληνικό Τάγμα με την κατασκευή ενός μνημείου για τους Ελληνοαμερικανούς στρατιώτες.
Παράλληλα, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού δημιούργησε μια έκδοση η οποία περιλαμβάνει όλες τις διαθέσιμες λεπτομέρειες της επιχείρησης. Περίπου πέντε χρόνια αργότερα, η υπόθεση προεβλήθη εκ νέου από την εκπομπή «Νέοι Φάκελοι» του Αλέξη Παπαχελά.
Αυτή η εκπομπή και ο πρωταγωνιστής της Τζον Γιάνναρης, εκ των συμμετασχόντων στο τάγμα, αποτέλεσαν και τον πυρήνα της παρουσίασης που μας έγινε τις προάλλες στο «Αρχείο Πολέμου». Εκεί ο κ. Σκοτ Χάθαγουεϊ, πρώην υπάλληλος της αμερικανικής πρεσβείας στην Ελλάδα αλλά και λάτρης της χώρας μας στην οποία κατοικεί μόνιμα από το 1985, παρουσίασε την ιστορία του Ελληνικού Τάγματος μπροστά σε ένα αρκετά μεγάλο και (κυρίως) φιλοπερίεργο κοινό.
Το τάγμα έλαβε τον αριθμό 122 συμβολικά (τόσα ήταν τα χρόνια από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης), ενώ οι στρατιώτες εκπαιδεύτηκαν σε συνθήκες ανορθόδοξου πολέμου στο Κολοράντο προκειμένου να προετοιμαστούν για τις ειδικές συνθήκες των ελληνικών βουνών. Οι τρεις λόχοι τους αποβιβάστηκαν τελικά στην Πάργα και από εκεί προωθήθηκαν στις περιοχές όπου ήδη δρούσαν οι Ελληνες αντάρτες, οι οποίοι μάλλον τους εξέπληξαν. «Μου φαίνεται απίθανο ότι οι δύο κύριες αντιστασιακές ομάδες (ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ προφανώς) είχαν κανονικά σύνορα μεταξύ των περιοχών τους, ενώ φαίνεται μόλις να ανέχονταν ο ένας τον άλλο», ανέφερε ο επίσης παρών στην εκδήλωση βετεράνος πολέμου Τζον Μπάκος.
Οι Ελληνοαμερικανοί έκαναν αυτό για το οποίο στάλθηκαν. Εφεραν μάλιστα μαζί τους και καινοτομίες όσον αφορά τον εξοπλισμό -νέου τύπου αυτόματο μπράουνινγκ (BAR) και ασύρματο μικρής εμβέλειας- οι οποίες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο ευρωπαϊκό μέτωπο πριν και από την απόβαση στη Νορμανδία. Οπως επεσήμανε και ο κ. Χάθαγουεϊ, «εκείνο που αποκόμισα μιλώντας με αυτούς τους άντρες είναι η αίσθηση του χρέους που τους διακατείχε, χρέος που ένιωθαν απέναντι στους γονείς και τους παππούδες τους».
Το Αρχείο Πολέμου
Το Αρχείο Πολέμου στεγάζει (και ταυτόχρονα ανοίγει στο κοινό) την ιδιωτική συλλογή βιβλίων, περιοδικών και άλλου έντυπου και ακουστικού υλικού, ντοκιμαντέρ, φωτογραφιών και στρατιωτικών μοντέλων του Ανδρέα και της Αναμπέλλας Φρέρη. Η κύρια εστίαση της συλλογής είναι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ειδικά το κινηματογραφικό υλικό είναι ιδιαίτερα πλούσιο και σπάνιο. Βρίσκεται στην οδό Μηθύμνης 36, στην πλατεία Αμερικής.