Στη Σωσάνα Δελήμπαση του Ευαγγελισμού
Τα σημαντικότερα πολιτιστικά ιδρύματα μιας χώρας είναι τα νοσοκομεία της, δεν είναι τα μουσεία, τα θέατρα, οι βιβλιοθήκες και τα παρόμοια. Στον τρόπο που αντιμετωπίζει μια κοινωνία και ένα κράτος τον άρρωστο, τον ανάπηρο, τον ανήμπορο γέροντα, εκεί φαίνεται ο πολιτισμός. Ολα τα άλλα έρχονται δεύτερα και τρίτα. Στην αντιμετώπιση των αρρώστων δοκιμάζονται οι ηθικές αξίες της κοινωνίας συλλογικά και του καθενός μας ατομικά.
Η ιατρική ασκείται σήμερα κυρίως στα νοσοκομεία, στο πλαίσιο τεράστιων και πολύπλοκων υγειονομικών συστημάτων, στο κέντρο της όμως εξακολουθεί να βρίσκεται πάντα το πρόσωπο του γιατρού. Η ιατρική είναι επιστήμη και τέχνη. Οπως σοφά και λιτά έγραψε ο Χανς Γιόνας «η ιατρική είναι επιστήμη· το ιατρικό επάγγελμα είναι η άσκηση μιας τέχνης, θεμελιωμένης πάνω σε αυτή την επιστήμη». Καρδιά της ιατρικής τέχνης είναι η διάγνωση και κυρίως η θεραπεία. Η ιατρική, ειδικά η σύγχρονη, δεν εξαντλείται βεβαίως στη θεραπεία. Οταν αυτή είναι πια αδύνατη, τότε τη θέση της παίρνει η προσπάθεια για ανακούφιση του πόνου και για ανώδυνο και ειρηνικό τέλος ή, στην περίπτωση της χρόνιας ανίατης νόσου, για τη βελτίωση, όσο γίνεται, των συνθηκών της ζωής του πάσχοντος. Υπάρχουν και άλλες δραστηριότητες του γιατρού, πάντα στην υπηρεσία της ζωής, όπως η παρακολούθηση της κύησης μιας γυναίκας και η γέννα ενός παιδιού ή το ευρύτατο πεδίο της πρόληψης. Πρωτίστως όμως ο γιατρός είναι θεράπων. Αυτό που περιμένει ο ασθενής από αυτόν είναι να τον θεραπεύσει, να τον γιάνει. Κεντρικό στοιχείο της θεραπευτικής του συνείδησης είναι η ικανότητά του να ακούει τον άρρωστο, από σωστή απόσταση, χωρίς να ταυτίζεται μαζί του, να ακούει τη σιωπή του και την κραυγή του, να ακούει το αφήγημα της αρρώστιας του αλλά και το αφήγημα της ζωής του. Συνεκτιμώντας τα δεδομένα, ο γιατρός θα λάβει στο τέλος, σε συνομιλία με τον ασθενή, τη θεραπευτική απόφασή του και θα αναλάβει την ευθύνη της.
Η θεραπευτική συνείδηση και αποστολή του γιατρού απειλείται σήμερα πολλαπλώς, και όχι μόνο, όπως νομίζεται, από το νεοφιλελεύθερο πνεύμα, που απειλεί να υποτάξει τη θεραπευτική απόφαση σε οικονομικά κριτήρια, αντιφερόμενα προς το ιατρικώς ορθό. Απειλείται, αίφνης, σοβαρά από την ποινικοποίηση της ιατρικής, μέσω κυρίως των ασφαλιστικών εταιρειών, όπως μαρτυρεί το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οταν ο γιατρός εργάζεται υπό την απειλή της ποινικής δίωξης και της καταβολής τεράστιων αποζημιώσεων, τότε παύει να είναι θεράπων. Οχυρώνεται πίσω από πρωτόκολλα, στατιστικές και προγνώσεις, συνήθως τις δυσμενέστερες για να είναι καλυμμένος, και αποποιείται τη θεραπευτική ευθύνη του. Μα δεν πάμε στον γιατρό για να μας πετροβολήσει με στατιστικές, τις οποίες άλλωστε βρίσκουμε και εμείς οι ίδιοι στο Διαδίκτυο, αλλά για να μας κάνει καλά, όσο περνάει από το χέρι του.
Η Ελλάδα είχε και έχει καλούς γιατρούς, με γνώση, τέχνη και έγνοια για τον άρρωστο. Στις Ιατρικές Σχολές της χώρας μπαίνουν οι καλύτεροι μαθητές των σχολείων μας, μαθητές δηλαδή που ήταν όλα τα σχολικά χρόνια σταθερά καλοί, επιμελείς, εργατικοί, με σωματικές και ψυχικές αντοχές, πειθαρχημένοι. Οσοι από αυτούς φοιτούν με συνέπεια και ενδιαφέρον, αποφοιτούν με όλες τις προϋποθέσεις να γίνουν καλοί γιατροί. Και ένας ικανός αριθμός από αυτούς πράγματι γίνονται.
Αυτοί οι καλοί και, ανάμεσά τους, αρκετοί πολύ σπουδαίοι γιατροί έρχονται να ασκήσουν την τέχνη τους σε ένα σύστημα υγείας που πάσχει θεσμικά. Αυτό ήταν και εξακολουθεί να είναι το πρόβλημα της χώρας, το θεσμικό έλλειμμά της, το οποίο εμποδίζει ικανούς και ταλαντούχους ανθρώπους, εν προκειμένω τους γιατρούς, να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους. Αυτό το έλλειμμα έπρεπε να θεραπεύσουμε, πηγή ταλαιπωρίας για τους ασθενείς μα και για τους ίδιους τους γιατρούς, αλλά όχι λιγότερο και πηγή διαφθοράς, αντί να κατηγορούμε αναιδώς το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό μας.
Εχω την εντύπωση πως η σημερινή δεινή κρίση έχει οξύνει την ηθική συνείδηση των γιατρών. Βλέποντας οι περισσότεροι το όραμα του πλουτισμού να χάνεται στο ορατό μέλλον έρχονται όλο και πιο κοντά στον πάσχοντα συνάνθρωπο που καταφεύγει στη βοήθειά τους. Εχω δει κορυφαίους γιατρούς να εργάζονται στα νοσοκομεία μας, κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες, με αυταπάρνηση, χωρίς να παίρνουν ανάσα, κάνοντας ταυτόχρονα χρέη γραμματέα και νοσηλευτή.
Οταν η κρίση περάσει και γραφτεί με ψυχραιμία η ιστορία αυτών των χρόνων, πρέπει κάποιος να φροντίσει να γράψει λίγες σελίδες για τους γιατρούς και τους νοσηλευτές των νοσοκομείων μας, που πάλεψαν όλο αυτό το διάστημα για να κρατήσουν τη χώρα ζωντανή – κυριολεκτικά.