Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης έχουν εγκλωβιστεί στη «θεσμική παγίδα μεσαίου εισοδήματος», σύμφωνα με τον οικονομολόγο του ΜΙΤ Ντάρον Ατζέμογλου, η οποία δυσχεραίνει την προσπάθειά τους να εξέλθουν από την κρίση που τις μαστίζει. Ο καθηγητής Ατζέμογλου μίλησε χθες το μεσημέρι στην τελευταία ημέρα του συνεδρίου του Human Development & Capabilities Association, δίνοντας τη διάλεξη προς τιμήν του Αμάρτια Σεν, που ήταν επίσης παρών στο πάνελ (συντονιστής του οποίου ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου).
Σύμφωνα με τον Αρμενικής καταγωγής Τούρκο οικονομολόγο, συγγραφέα (μαζί με τον Τζέιμς Ρόμπινσον) του εξαιρετικού βιβλίου «Γιατί αποτυγχάνουν τα εθνη», η πηγή της παγίδας αυτής είναι το γεγονός ότι πολλές από τις εν λόγω χώρες έχουν αναπτυχθεί εν μέρει χάρη σε μεταρρυθμίσεις, αλλά «κυρίως μέσω οικονομικών θεσμών εκμετάλλευσης». Οι θεσμοί αυτοί, σύμφωνα με τον Ατζέμογλου, ορίζονται από απουσία σταθερού νομικού πλαισίου, επισφαλή δικαιώματα ιδιοκτησίας, προβληματικές αγορές με υψηλούς φραγμούς εισόδου και άνισο ανταγωνισμό. Είναι θεσμοί που χαρακτηρίζουν οικονομίες «όπου η ελίτ ευημερεί, αλλά η ευημερία δεν εκτείνεται σε ευρεία στρώματα του πληθυσμού».
Στη Νότια Ευρώπη, όπως εξήγησε ο κ. Ατζέμογλου, δημιουργήθηκαν μεγάλες μονοπωλιακές εταιρείες σε κλάδους όπου η εκάστοτε χώρα είχε το συγκριτικό της πλεονέκτημα. Οι εταιρείες αυτές είχαν στενή σχέση με την πολιτική εξουσία και ανεπαρκή πίεση για να υιοθετήσουν νέες τεχνολογίες. Παράλληλα, σύμφωνα με την αφήγησή του, η αυξημένη ανισότητα που παρήγαγε το εκμεταλλευτικό (extractive) αυτό οικονομικό μοντέλο οδηγούσε σε όξυνση των κοινωνικών εντάσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η οικοδόμηση του κράτους πρόνοιας στις χώρες αυτές με τη λογική της «εδραίωσης πελατειακών σχέσεων» και της «αναδιανομής της προσόδου» – και όχι με σκοπό τη δημιουργία πραγματικής ισότητας ευκαιριών.
Ο καθηγητής του ΜΙΤ δεν θέλησε να μιλήσει απευθείας για την Ελλάδα – απέφυγε μάλιστα σχετικές ερωτήσεις. Ωστόσο, η σημασία της ανάλυσής του είναι δύσκολο να αγνοηθεί από οποιονδήποτε έχει στοιχειώδεις γνώσεις του ελληνικού προβλήματος. Ο τρόπος με τον οποίο εξελίχθηκαν οι οικονομίες της Νότιας Ευρώπης τις τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, συνέβαλε «στη δημιουργία ενός ιστού εξαρτημένων ομάδων, η καθεμία από τις οποίες φοβάται τις μεταρρυθμίσεις». Αυτό συνδέεται με το γεγονός ότι οι συμμετοχικοί (inclusive) οικονομικοί θεσμοί, που είναι, υποτίθεται, ο στόχος των μεταρρυθμίσεων, παράγουν «νικητές αλλά και χαμένους» μέσω των δυνάμεων «δημιουργικής καταστροφής» που απελευθερώνουν. Οι εν δυνάμει χαμένοι –οι ισχυροί του παλαιού καθεστώτος– θα δώσουν σκληρή μάχη για να διατηρήσουν τα προνόμιά τους, χρησιμοποιώντας και την πολιτική τους επιρροή (γι’ αυτό και θεωρεί ότι οι συμμετοχικοί πολιτικοί θεσμοί είναι απαραίτητοι, μακροπρόθεσμα, για να υπάρχουν συμμετοχικοί οικονομικοί θεσμοί).
Εύσημα
Ο Αμάρτια Σεν, στη δική του παρέμβαση, επαίνεσε το έργο των Ατζέμογλου – Ρόμπινσον και έθεσε μερικά ερωτήματα. Ενα εξ αυτών αφορούσε τη σχέση της δημοκρατίας με την πολιτική συμμετοχικότητα (ο Ατζέμογλου είχε αναφέρει νωρίτερα ότι οι εκλογές δεν αρκούν για να υπάρχουν πολιτικά συμμετοχικοί θεσμοί). Σε πιο πρακτικό επίπεδο, αναφέρθηκε στο πρόβλημα της συμμετοχικότητας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Ε.Ε., όπου «η χρηματοπιστωτική κοινότητα, η ΕΚΤ και η Γερμανία έχουν δυσανάλογα μεγαλύτερο λόγο» από άλλους συμμετέχοντες.
Στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα του ξενοδοχείου «President», εκτός από τους συμμετέχοντες στο συνέδριο, βρέθηκαν αρκετές προσωπικότητες του πολιτικού και ακαδημαϊκού κόσμου.