Μπορούν οι Ελληνες μαθητές να επιστρέψουν τα σχολικά τους βιβλία ώστε να χρησιμοποιηθούν από εκείνους που έπονται; Αρκετά δύσκολο, εάν αναλογισθούμε ότι τα Ελληνόπουλα δεν είναι εξοικειωμένα με την επιστροφή των βιβλίων. Πόσο μάλλον που μόνο το ένα στα πέντε βιβλία που διανέμονται κάθε χρόνο σε μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου έχει τις προϋποθέσεις για να επιστραφεί (π.χ. δεν περιέχει ασκήσεις που πρέπει να λυθούν από τον πρώτο κάτοχό του). Για τον λόγο αυτό ο στόχος για εξοικονόμηση περίπου 10 εκατομμυρίων ευρώ που είχε τεθεί από την προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου Παιδείας δεν επετεύχθη, με αποτέλεσμα το υπουργείο Οικονομικών να διακρίνει «υποσχέσεις που έμειναν στα λόγια». Και όμως, οι αρμόδιοι του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος» (οργανισμός που αντικατέστησε τον ΟΕΔΒ) είχαν κάνει λόγο εγκαίρως προς το υπουργείο Παιδείας για δύσκολα επιτεύξιμο στόχο. Στην Ευρώπη το κυρίαρχο σύστημα που έχουν υιοθετήσει οι περισσότερες χώρες είναι της επιστροφής των βιβλίων, ενώ το τελευταίο διάστημα ενισχύεται η εφαρμογή του συστήματος ενοικίασης των βιβλίων από τους γονείς των παιδιών. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης του «Διόφαντου» που παρουσιάζει η«Κ», η κατάσταση των σχολικών εγχειριδίων είναι η ακόλουθη:
• Για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπάρχουν συνολικά 470 τίτλοι βιβλίων για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, χωρίς να υπολογίζονται οι τίτλοι που απαιτούνται για τους μαθητές της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Εξ αυτών των 470, για το Δημοτικό υπάρχουν 180 τίτλοι, για το Γυμνάσιο 152 και για το Λύκειο 138 τίτλοι.
• Συνολικά, το ετήσιο τιράζ βιβλίων είναι 28.707.020 αντίτυπα για μαθητές (27.930.320) και εκπαιδευτικούς (776.700). Από αυτά μόνο τα 6.718.970 μπορούν να επιστραφούν για να επαναχρησιμοποιηθούν, ενώ τα 21.988.050 όχι. Αρα, συνολικά (για μαθητές και εκπαιδευτικούς) μόνο το 23,4% των αντιτύπων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά.
• Από τα 6.718.970 αντίτυπα, τα 5.942.270 είναι βιβλία-τετράδια του μαθητή και τα 776.700 βιβλία που δίνονται για τους εκπαιδευτικούς. Ομως, καθώς τα βιβλία των εκπαιδευτικών επαναχρησιμοποιούνται ήδη και προβλέπεται η ανατύπωση και η διανομή τους ανά τριετία, εξοικονόμηση μπορεί να υπάρξει μόνο από τα 5.942.270 αντίτυπα που δίνονται στους μαθητές και τα οποία μπορούν να επιστραφούν, δηλαδή ποσοστό 21,2% επί του συνόλου των αντιτύπων που τυπώνονται κάθε χρόνο για τους μαθητές.
• Βασικοί λόγοι που καθιστούν κάποια βιβλία μη επαναχρησιμοποιήσιμα είναι τρεις και σχετίζονται με τη χρήση του βιβλίου. Ετσι, πρώτον, για κάποια προβλέπεται η χρήση τους από τους μαθητές για περισσότερες χρονιές πέραν αυτής που τους παρέχονται. Δεύτερον, κάποια χρήση τους επιτρέπει ή επιβάλλει την αναγραφή σημειώσεων. Τρίτον, υπάρχουν τετράδια εργασιών στα οποία οι μαθητές σημειώνουν (επιλύουν ασκήσεις κ.λπ.).
Βέβαια, όπως αναφέρει στην «Κ» ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Εκδόσεων Χρήστος Μανωλόπουλος, απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή συστήματος επιστροφής βιβλίων είναι ο καθορισμός του κύκλου ζωής των βιβλίων σε τουλάχιστον δύο χρόνια. Μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο δεν υφίσταται και έχουμε συχνές μεταβολές, καταργήσεις και αντικαταστάσεις βιβλίων από χρονιά σε χρονιά. Ενδεικτικά, φέτος, στα Επαγγελματικά Λύκεια μπήκαν 50 νέοι τίτλοι βιβλίων και στα Γενικά Λύκεια 15 τίτλοι (10 καταργήθηκαν και 5 για νέα μαθήματα).
Από την άλλη, θα πρέπει να ενισχυθεί και το εξώφυλλο και η βιβλιοδεσία για να μην καταστρέφονται εύκολα στα χέρια των παιδιών. Αντίθετα, ο «Διόφαντος» έχει κάνει σημαντική εξοικονόμηση κονδυλίων εκσυγχρονίζοντας το σύστημα παραγωγής, αποθήκευσης και διανομής των σχολικών βιβλίων.