Το 2000, επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη, συστάθηκε μια ειδική υπηρεσία αρχείων πρωθυπουργού. Σκοπός ήταν να παραδίδονται εκεί τα αρχεία των πρωθυπουργών, όλων των στελεχών της κυβέρνησης και να τηρείται ένα ενιαίο αρχείο. Σε αυτή την υπηρεσία περιήλθε μόνο το αρχείο του κ. Σημίτη όταν αποχώρησε από την πρωθυπουργία.
Το 2005 η υπηρεσία απορροφήθηκε από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), των οποίων πλέον αποτελεί τμήμα. Από τότε οι μόνοι που έχουν παραδώσει μέρος των αρχείων τους είναι οι πρωθυπουργοί Γιώργος Παπανδρέου, Λουκάς Παπαδήμος και Παναγιώτης Πικραμμένος.
Αν πάμε πίσω στον χρόνο, τα στοιχεία είναι άκρως απογοητευτικά: από το σύνολο των πρωθυπουργών που έχουν περάσει από το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος ζήτημα είναι αν σώζονται τα αρχεία δέκα πρωθυπουργών, και όχι ολόκληρα. Και ας μη μιλήσουμε για τα αρχεία υπουργών.
Μεγάλη έκθεση
Φέτος τα ΓΑΚ γιορτάζουν έναν αιώνα από την ίδρυσή τους, το 1914, και μία από τις δράσεις τους είναι η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση που παρουσιάζεται από τις 3 έως τις 30 Νοεμβρίου στο Ιδρυμα Ευγενίδου, με υλικό από τα αρχεία και τις συλλογές τους που συγκεντρώθηκε και διαφυλάχθηκε στον ένα αιώνα της λειτουργίας τους. Την επιμέλεια έχει η Αμαλία Παππά, αναπληρώτρια διευθύντρια των ΓΑΚ, μαζί με τις Μαρία Βακαλοπούλου και Μαρία Γιαννακά. Γιατί η αρχειακή συνείδηση του κράτους και του πολίτη είναι τόσο προβληματική; Ρωτήσαμε την Αμαλία Παππά.
«Υπάρχουν άνθρωποι που δεν γνωρίζουν τι είναι τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Εχουν την αίσθηση ότι είμαστε κάτι σαν τη ΣΤΑΖΙ. Με ρωτάνε συχνά “μας έχετε όλους φακελωμένους εκεί μέσα;”. Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλο έλλειμμα αρχειακής παιδείας. Λίγοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τι θα πει αρχείο και αν είναι σημαντικό ή όχι να το διασώσουμε. Το ίδιο το κράτος έχει παντελή έλλειψη αρχειακής συνείδησης και παιδείας. Παρότι από το 1976 υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που υποχρεώνει τις δημόσιες υπηρεσίες να παραδίδουν τα ανενεργά αρχεία τους στα ΓΑΚ, δεν ακολουθείται παρά μόνο από μερικές σοβαρές περιπτώσεις. Φυσικά, πρόκειται για πολύ μικρό ποσοστό σε σχέση με τον όγκο που λέμε ελληνική δημόσια διοίκηση. Εχουμε κάνει φιλότιμες προσπάθειες χαρτογράφησης της παραγωγής των αρχείων των πολιτικών προσώπων αλλά δεν είχαμε μεγάλη ανταπόκριση. Δεν είναι ιδιωτικά αυτά τα αρχεία. Ενα μέρος τους μπορεί να είναι ιδιωτικό, από τη στιγμή όμως που έχουμε παραγωγή αρχειακού υλικού στο πλαίσιο άσκησης ενός λειτουργήματος, αυτό αποτελεί σαφέστατα δημόσιο αρχείο».
«Στην Ελλάδα δυστυχώς συχνά η Ιστορία είναι μόνο συμβολικό πράγμα», συμπληρώνει ο Νίκος Καραπιδάκης, πρόεδρος των ΓΑΚ. «Υπερτονίζεται η αρχαιότητα, υπερτονίζονται τα μνημεία, αλλά περιφρονείται η πραγματική ιστορία, που είναι αυτή των αρχείων. Τα αρχεία δεν είναι μια εξιδανικευμένη εικόνα του παρελθόντος. Είναι δυστυχώς ή ευτυχώς η καθημερινή μας ζωή σε όλες της τις πλευρές. Από τις πιο ανυπόφορες μέχρι τις θριαμβευτικές. Ο μεγαλύτερος καταστροφέας αρχείων υπήρξε το ίδιο το κράτος. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια η κατάσταση, πλην ατυχημάτων, ελέγχεται. Αλλά υπάρχει δρόμος μπροστά μας».
Η έκθεση έχει τίτλο «100 χρόνια Γενικά Αρχεία του Κράτους, 500 χρόνια ιστορίας», διαρθρώνεται σε εννέα ενότητες και περιλαμβάνει αρχειακό υλικό που καλύπτει την περίοδο πέντε αιώνων, από τον 17ο αι. έως και τις αρχές του 21ου. Ξεχωριστή ενότητα είναι αφιερωμένη στην παρουσίαση του περιεχομένου της συλλογής του Γιάννη Βλαχογιάννη, ιδρυτή των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
«Ολα ξεκίνησαν πριν από εκατό χρόνια, υπό δραματικές συνθήκες, διότι διαπιστώθηκε ότι πολλά έγγραφα του Αγώνα του ’21 καταστρέφονταν αδιακρίτως από τις ίδιες τις υπηρεσίες που τα φύλασσαν», εξηγεί ο Νίκος Καραπιδάκης. «Αυτό αναστάτωσε τον Γιάννη Βλαχογιάννη, γνώστη των θεμάτων νεότερης ιστορίας, ο οποίος κινητοποιήθηκε για να φτιαχθούν τα ΓΑΚ».
Για τον πολίτη
Περγαμηνοί κώδικες, αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφίες, μπομπίνες κινηματογραφικών ταινιών, έργα τέχνης συνθέτουν, μαζί με τα επίσημα έγγραφα του ελληνικού κράτους, των ξένων διοικήσεων και των ιδιωτικών συλλογών, το εύρος των υποστρωμάτων και την πολυμορφία του αρχειακού πλούτου τους.
«Θέλουμε να δείξουμε τι σημαίνουν, τι περιέχουν, γιατί υπάρχουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους», τονίζει η Αμαλία Παππά. «Τα αρχεία είναι πληροφόρηση, χρησιμοποιούνται για τη συγγραφή της Ιστορίας, αλλά η πρωταρχική τους αξία δεν παύει να είναι η αποδεικτική. Μέσα στα αρχεία υπάρχουν ντοκουμέντα τα οποία υποστηρίζουν και ατομικά δικαιώματα πολιτών. Μπορεί λ.χ. κάποιος να βρει έναν κτηματολογικό χάρτη και να στηρίξει τα δικαιώματά του. Είναι μια έκθεση για το ευρύ κοινό και για όλες τις ηλικίες».
Iδρυμα Ευγενίδου, 3-30 Νοεμβρίου.