«Η θάλασσα είναι γεμάτη κουφάρια. Περιουσίες που πήγαν στον πάτο». Ο 76χρονος Γιάννης Παπαδόπουλος, συνταξιούχος ναυτικός, κάθεται στο λιμανάκι της Ελευσίνας και ψαρεύει – δεν τολμώ να ρωτήσω αν θα φάει τα ψάρια που θα πιάσει μέσα στα πράσινα νερά, που γυαλίζουν από τα έλαια. Αν καθίσεις λίγο μαζί του, έχει πολλές ιστορίες να διηγηθεί για τα ναυάγια της περιοχής. Οι περισσότερες κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα. «Το πιο διάσημο ναυάγιο, αυτό που φαίνεται από τη στεριά κάτω από το “καρπουζάδικο” στα ναυπηγεία, είναι το “Mediterranean Sky”, που κάποτε όργωνε την Αδριατική. Ενα άλλο, το “Ιωάννης”, είχε πιάσει φωτιά, μετέφερε βενζίνη, και είχε μαζευτεί όλη η Ελευσίνα και το κοίταγε. Κάπου το ’80 κάηκε και βούλιαξε. Αλλά και τώρα ακόμα, κάθε τόσο κάποιος χάνει τη ζωή του με τα ναυάγια, πάει το ένα πλοίο και πέφτει στο άλλο».
Ο αβαθής κόλπος της Ελευσίνας παραμένει σπαρμένος με ναυάγια. Τουλάχιστον 25 μικρά και μεγάλα πλοία βρίσκονται βυθισμένα σε διάφορα σημεία, κάποια από τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Υπάρχουν και ορισμένα ακόμα παλιότερα – το λιμενικό έχει καταγράψει ένα αεροσκάφος σε βάθος 27 μέτρων, πιθανότατα από τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Το ναυάγια θεωρούνται από τον νόμο πρόβλημα σε δύο περιπτώσεις: Οταν παρεμποδίζουν τη ναυσιπλοΐα ή όταν έχουν επίδραση στο περιβάλλον» εξηγεί ο κ. Νίκος Βεντίκος, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Ναυπηγών Μηχανικών του ΕΜΠ. «Από περιβαλλοντική άποψη, τα ναυάγια λειτουργούν ως ωρολογιακή βόμβα. Το πετρέλαιο που τυχόν είχαν, τα υλικά από τα οποία κατασκευάστηκαν με το πέρασμα του χρόνου -καθώς το ναυάγιο διαβρώνεται- απελευθερώνονται στη θάλασσα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται».
Γιατί παραμένουν τόσα πολλά ναυάγια στον κόλπο της Ελευσίνας, ο οποίος μάλιστα είναι χαρακτηρισμένος ως «ευαίσθητος αποδέκτης»; «Το μεγάλο πρόβλημα είναι το κόστος ανέλκυσης», λέει ο κ. Θανάσης Πέππας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Λιμένα Ελευσίνας (ΟΛΕ). «Τα προηγούμενα χρόνια κάναμε δύο διαγωνισμούς που κηρύχθηκαν άγονοι. Ως αντάλλαγμα δίνουμε τα ίδια τα πλοία, για διάλυση και πώληση των υλικών τους. Ενώ θα τα απαλλάξουμε από τα χρέη (σ.σ. ο ιδιοκτήτης ενός βυθισμένου πλοίου πληρώνει ετησίως στο Δημόσιο “τέλη ναυαγίου”, ανάλογα με τη χωρητικότητα και την παλαιότητα του ναυαγίου). Το ζήτημα είναι ότι το κέρδος του ιδιώτη είναι μικρότερο από τα έξοδα ανέλκυσης».
Την προηγούμενη εβδομάδα επανασυστάθηκε η Επιτροπή Ναυαγίων στον ΟΛΕ στην οποία συμμετέχουν το λιμεναρχείο, ο δήμος Ελευσίνας και η Περιφέρεια Αττικής. «Τους προηγούμενους μήνες κινήσαμε και πάλι τη διαδικασία, ενημερώσαμε τους ιδιοκτήτες και τους ζητήσαμε να απομακρύνουν τα ναυάγια, όπως ορίζει ο νόμος αλλά δεν είχαμε ανταπόκριση. Ετσι θα προχωρήσουμε σε νέο μειοδοτικό διαγωνισμό. Σκεφτόμαστε να “ομαδοποιήσουμε” μεγάλα με μικρά ναυάγια, ώστε να έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους ιδιώτες».
Ενα ζήτημα που έχει εν τω μεταξύ προκύψει, όμως, είναι το πού θα διαλυθεί το πλοίο. Στην Ελευσίνα υπήρχαν δύο χώροι: στον ένα έχει αφαιρεθεί πρόσφατα η άδεια λειτουργίας λόγω χρεών προς τον ΟΛΕ και ο δεύτερος παραμένει ανενεργός, επειδή «χήρεψε» η επιχείρηση. Τον χώρο αυτό ο ΟΛΕ επιθυμεί να επαναλειτουργήσει, υποβάλλοντας μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ομως ο δήμος Ελευσίνας και η Περιφέρεια έχουν αντίθετη άποψη. «Το να “νεκραναστήσεις” ένα διαλυτήριο σε παράκτια περιοχή, την οποία θέλουμε να αναπλάσουμε, δεν είναι η ενδεδειγμένη λύση», λέει ο αντιπεριφερειάρχης Δυτικής Αττικής, Γιάννης Βασιλείου. «Η πρότασή μας είναι να αδειοδοτηθούν ως διαλυτήρια τα Ναυπηγεία Ελευσίνας. Σήμερα δεν υπάρχουν διαλυτήρια πλοίων στην Ελλάδα (σ.σ. στέλνονται στην Τουρκία), τα Ναυπηγεία Ελευσίνας έχουν τεχνογνωσία και προδιαγραφές. Ενώ θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση της τεράστιας ανεργίας στην περιοχή». Με την πρόταση αυτή συμφωνεί και ο κ. Βεντίκος. «Συνήθως η “βιομηχανία” διάλυσης πλοίων ανθεί εκεί όπου υπάρχει μεγάλη ανάγκη για τις πρώτες ύλες, κάτι που δεν είμαι σίγουρος ότι συμβαίνει στην Ελλάδα. Ωστόσο, τα ναυπηγεία Ελευσίνας είναι σίγουρα ο πιο ενδεδειγμένος χώρος».