Ενα από τα λίγα θέματα για τα οποία οι Ελληνες ομοθυμαδόν συμφωνούν είναι πως η δημόσια παιδεία έχει σοβαρά προβλήματα. Με υψηλές, λοιπόν, προσδοκίες αναμέναμε τις εξαγγελίες της νέας κυβέρνησης, διά στόματος του υπουργού Αριστείδη Μπαλτά, πανεπιστημιακού δασκάλου και διανοουμένου. Εξίσου όμως μεγάλη ήταν η έκπληξή μας όταν είδαμε πως οι πρώτες του δηλώσεις αφορούσαν την κατάργηση του θεσμού των προτύπων σχολείων και των εισαγωγικών εξετάσεων, λες κι αυτά ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Εντυπωσιακό και το σκεπτικό της απόφασης: «Η αριστεία υπό όρους μπορεί να μοιάζει με ρετσινιά», αφού ο μαθητής είναι αναγκασμένος να είναι διαρκώς αντάξιος αυτής της έννοιας.
Από εκεί και πέρα ο δημόσιος διάλογος τροφοδοτήθηκε από μια σειρά ερωτημάτων. Είναι η αριστεία επιθυμητή στην παιδεία; Πόσο σημαντική είναι η ύπαρξη σχολείων αριστείας; Τα σχολεία αυτά έχουν δημοκρατική φύση ή αποτελούν θεσμούς χιτλερικής εμπνεύσεως; (ακούστηκε κι αυτό) Οι απόφοιτοί τους είναι φυσιολογικά παιδιά ή ψυχικά ράκη;
Η παρέμβαση του γράφοντος δεν σκοπεύει (ούτε μπορεί άλλωστε) να προσεγγίσει επιστημονικά το θέμα. Αλλοι είναι αρμόδιοι για αυτό. Ο γράφων επιθυμεί απλώς να καταθέσει την προσωπική του μαρτυρία και άποψη, μια και είχε την τύχη να φοιτήσει στο Βαρβάκειο την εξαετία 1974-1980. Την εποχή εκείνη η χώρα έβγαινε από τη σκοτεινή επταετία της δικτατορίας κι έκανε τα πρώτα της βήματα προς την Ευρώπη, ενώ οι έννοιες της ελευθερίας και της δημοκρατίας ήταν μάλλον άγνωστες στη μέση εκπαίδευση.
Επειτα από δύσκολες εισαγωγικές εξετάσεις βρεθήκαμε στην Πρώτη Γυμνασίου 160 παιδιά από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, από τα τέσσερα σημεία της Αθήνας. Το σχολείο ήταν ιδιαίτερα απαιτητικό και το διάβασμα πολύ, διαπνεόταν όμως από το πνεύμα του Διαφωτισμού, πράγμα διόλου αυτονόητο για την Ελλάδα της εποχής (ούτε και της σημερινής φοβάμαι). Εξω από την πόρτα έμεναν η οικογενειακή καταγωγή και τα ονόματα των μαθητών, ενώ στις σχολικές αίθουσες υπήρχαν μόνον οι ικανότητες κι η προσπάθεια του καθενός. Αυτά επιβραβεύονταν μέσα σε κλίμα άμιλλας και συναγωνισμού και όχι αρρωστημένου ανταγωνισμού. Το σχολείο συστηματικά καλλιεργούσε την αγάπη για τη γνώση και την κριτική σκέψη.
Στο Βαρβάκειο εκείνης της εποχής δεν μάθαμε μόνο να μιλάμε και να γράφουμε ελληνικά ή να λύνουμε ασκήσεις Μαθηματικών και Φυσικής. Μάθαμε να βλέπουμε (και να κάνουμε) θέατρο, να ακούμε (και να παίζουμε) μουσική, να ψάχνουμε σε βιβλιοθήκες, να κάνουμε εργασίες. Το σχολείο ζητούσε να καταθέτουμε τη νεανική μας άποψη, αρκεί να ήταν τεκμηριωμένη, κι απαιτούσε από εμάς να ακούμε και να σεβόμαστε τη γνώμη των άλλων. Διδαχθήκαμε πως ο δρόμος προς την ελευθερία περνά μέσα από την άσκηση και την πειθαρχία και ότι η δημοκρατία έχει κανόνες που ισχύουν για όλους.
Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτή, βιώσαμε την αριστεία όχι σαν άχθος και ρετσινιά, αλλά σαν πάθος για γνώση και διαρκή προσπάθεια για την προσωπική μας βελτίωση. Η αριστεία είναι μια έννοια εντελώς διαφορετική από τον στείρο ανταγωνισμό και τη βαθμοθηρία. Δεν διαμορφώνει συμπλεγματικές κι αγχώδεις προσωπικότητες αλλά ολοκληρωμένα άτομα που αποστρέφονται την ήσσονα προσπάθεια και την ευκολία και μπορούν να εκτιμούν ή να επιβραβεύουν την αξία των επιτευγμάτων άλλων. Και είναι βέβαιο πως μέρος αυτής της αξίας επιστρέφει στην ίδια την κοινωνία.
Τα πρότυπα σχολεία καταργήθηκαν από τη «σοσιαλιστική» κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Δεν υπήρχε πιο αντιδημοκρατική και ταξική επιλογή από αυτήν, αφού παιδιά με μεγάλες δυνατότητες από αδύναμες οικονομικά οικογένειες δεν είχαν πια πρόσβαση σε σχολεία υψηλών προδιαγραφών. Το προνόμιο αυτό έμεινε αποκλειστικά σε εύπορες οικογένειες που μπορούσαν να ανταποκριθούν στο κόστος ενός καλού ιδιωτικού σχολείου.
Θα επαναλάβει το ίδιο εγκληματικό λάθος και μια αριστερή κυβέρνηση;
Αντί επιλόγου, μια μικρή ιστορία που αλιεύσαμε από τον Τύπο. Ο Αρμάντο Κουρί, δεκαεννέα χρόνων, ανακηρύχθηκε ο καλύτερος μαθητευόμενος ξυλουργός της Γαλλίας. Κλήθηκε, μαζί με άλλους, από τη γαλλική Γερουσία να παραλάβει ένα από τα 388 χρυσά μετάλλια που αθλοθετήθηκαν για παιδιά που πρώτευσαν σε διάφορες κατηγορίες. Στην πορεία όμως ανέκυψε σοβαρό πρόβλημα, καθώς ο Αρμάντο είναι Αλβανός, χωρίς άδεια παραμονής, και η Γερουσία δεν μπορεί να υποδεχθεί έναν παράνομο μετανάστη. Ο πρόεδρος όμως της Γερουσίας, έπειτα από συνεννόηση με το υπουργείο Εσωτερικών, ανακάλεσε τον αποκλεισμό του νεαρού με το ακόλουθο σκεπτικό: «Σε επίπεδο αρχών η Γερουσία, έχοντας νομοπαρασκευαστικό ρόλο, οφείλει να σέβεται τον νόμο. Σε επίπεδο πραγματικότητας, η μαθητεία είναι ένας δρόμος προς την αριστεία που η Γερουσία οφείλει να προάγει».
* Ο κ. Γιώργος Κούνης είναι χειρουργός-οδοντίατρος.