«Υπάρχει ο καθημερινός ρατσισμός, στο λεωφορείο, στο σχολείο, στις κρατικές υπηρεσίες που δεν καταγγέλλεται καν, γιατί θεωρείται δεδομένος», λέει ο κ. Γιουνούς Μοχαμαντί, Αφγανός στην καταγωγή, πρόεδρος του ελληνικού φόρουμ προσφύγων-μεταναστών.
«Οταν πας να νοικιάσεις σπίτι και σε ρωτάνε από πού είσαι, όταν σε σταματάει η αστυνομία στον δρόμο συνέχεια και ακόμα κι όταν έχεις τα χαρτιά σου σωστά σε κρατάνε στο τμήμα για δύο ή τρεις ώρες και καταλήγεις να χάνεις τη δουλειά σου – κι αυτά είναι ρατσισμός», συνεχίζει ο ίδιος, ανατρέποντας μάλιστα έναν κλασικό ρατσιστικό μύθο, ότι οι μετανάστες παίρνουν τις δουλειές των Ελλήνων εργατών.
Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, το συνολικό ποσοστό της ανεργίας το 2013 ήταν 28%, αλλά επιμεριζόταν σε 24% για τους Ελληνες και σε 40,3% για τους αλλοδαπούς.
Οι αλλοδαποί υπέστησαν μεγαλύτερη ζημία ως προς την ανεργία σε σχέση με τους γηγενείς εργαζομένους, όμως μικρότερη σε σχέση με άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως για παράδειγμα οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, κάτι που μάλλον σχετίζεται με το θεσμικό καθεστώς στο οποίο διαβιούν οι μεν και οι δε.
Οι μετανάστες αμείβονται κατά συνθήκην λιγότερο έχοντας σημαντικά λιγότερες νομικές διασφαλίσεις. Στην ένδειξη ότι παρά τα αποτρόπαια περιστατικά ωμής βίας, όπως αυτό του Αιγύπτιου Γουαλίντ Ταλέμπ, ο οποίος βασανίστηκε από τον εργοδότη του στη Σαλαμίνα, ή την περίπτωση των Ρουμάνων εργατών στην Αχαΐα, ο φυλετικός ρατσισμός βρίσκεται σε υποχώρηση, συνηγορεί ένα πείραμα της οργάνωσης Action Aid που διεξήχθη στις 20 Φεβρουαρίου σε στάση λεωφορείου στην Αθήνα.
Δύο ηθοποιοί, ένας Ελληνας και ένας Πακιστανός, υποδύθηκαν μια λεκτική επίθεση του πρώτου προς τον δεύτερο, ενώ κρυφή κάμερα κατέγραφε τις αντιδράσεις των παρισταμένων. Προς έκπληξη όλων, ήταν σημαντικά περισσότερες οι αντιρατσιστικές αντιδράσεις από τις αντιδράσεις εκείνων που συμφωνούσαν με τον επιτιθέμενο.
Από την άλλη πλευρά, όλες οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και η αστυνομία συμφωνούν πως τα περισσότερα περιστατικά καθημερινού ρατσισμού δεν καταγγέλλονται καν.
«Η λεκτική βία, οι διακρίσεις και οι νόμοι προστασίας των μεταναστών που δεν εφαρμόζονται, θεωρούμε ότι είναι ο κανόνας», λέει ο κ. Μοαβία Αχμέντ, Σουδανός, εκπρόσωπος του ελληνικού φόρουμ μεταναστών. «Ομως τα περισσότερα δεν φτάνουν καν στις κοινότητες ως καταγγελίες. Ο λόγος είναι ο φόβος και η άγνοια των δικαιωμάτων από την πλευρά των μεταναστών», συνεχίζει ο ίδιος.
Η αστυνομία καλεί τα θύματα να μη φοβούνται να καταγγείλουν ρατσιστικές επιθέσεις, αφού ακόμα κι όταν δεν βρίσκονται οι δράστες, επιτρέπει στις αρχές να σχηματίζουν τη σωστή εικόνα για το μέγεθος του προβλήματος.
…και ο θεσμικός ρατσισμός
Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει σοβαρή βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου προστασίας κατά των διακρίσεων. Ωστόσο φαίνεται ότι οι θεσμοί παραμένουν μια σημαντική πηγή του ρατσισμού.
Σε έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις διακρίσεις στην Ελλάδα, που δημοσιεύτηκε στα τέλη Φεβρουαρίου, καταγράφεται στη χώρα μας το υψηλότερο ποσοστό αντισημιτισμού «εκτός Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής» ανά τον κόσμο.
Η έκθεση θεωρεί ως βασική πηγή κύκλους της εκκλησίας.
«Το πρόβλημα είναι ότι ποτέ δεν τιμωρούνται αυτές οι ενέργειες. Ούτε καν επιπλήττει τους μητροπολίτες που κάνουν αντισημιτικές ή ρατσιστικές δηλώσεις η ηγεσία της εκκλησίας», λέει ο κ. Δημήτρης Χριστόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Αντίστοιχα, η δήλωση του πρώην υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Νίκου Δένδια, τον Αύγουστο του 2012, κατά την έναρξη της επιχείρησης «Ξένιος Δίας», ότι το μεταναστευτικό ρεύμα των τελευταίων ετών συγκρινόταν με την κάθοδο των Δωριέων, 4.000 χρόνια πριν, θεωρείται πως έριξε λάδι στη φωτιά.
Η έκθεση καταγράφει σειρά από θετικές πρωτοβουλίες των τελευταίων δύο ετών, όπως τη δημιουργία της υπηρεσίας ασύλου και τη σύλληψη της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής, όμως παροτρύνει την ελληνική πολιτεία να λάβει 46 επιπλέον μέτρα για τη βελτίωση της ισονομίας και της ισοπολιτείας στη χώρα, μεταξύ άλλων να επανεξετάσει το καθεστώς διοικητικής κράτησης και να σταματήσει πρακτικές διακριτικής μεταχείρισης από την αστυνομία.
Το χρονικό διάστημα 2004-2009 το ποσοστό αποδοχής αιτημάτων ασύλου ήταν σταθερά κάτω από το 1%, αν δε, συνυπολογιστούν και οι άλλες μορφές διεθνούς προστασίας (επικουρική προστασία, ανθρωπιστικό καθεστώς) μετά βίας έφθανε στο 1,5%.
Την ίδια περίοδο στην Ευρώπη τα ποσοστά έφθαναν κατά μέσο όρο στο 17%. Το 2013 (μετά τη δημιουργία της υπηρεσίας ασύλου) το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 18%, ενώ σημαντική βελτίωση σημειώθηκε στον χρόνο εξέτασης των αιτημάτων και την αιτιολόγηση των αποφάσεων.
Σε ό,τι αφορά τον «Ξένιο Δία», σύμφωνα με τον απολογισμό του προγράμματος, από τους 77.526 αλλοδαπούς που προσήχθησαν, μόνο οι 4.435 συνελήφθησαν γιατί δεν είχαν νόμιμη διαμονή στη χώρα. Από τις δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους δηλαδή που υπέστησαν τη διαδικασία της προσαγωγής λόγω εθνοτικής διάκρισης, λιγότερο από το 6% δεν έφερε τελικά νομιμοποιητικά έγγραφα.
Στο μέτωπο της εργασίας, ο νόμος που επιβάλλει στον ΟΑΕΔ να εξετάζει αν για οποιαδήποτε θέση υπάρχει Ελληνας υποψήφιος προτού δώσει την άδεια για την πρόσληψη αλλοδαπού, οδηγεί στη διόγκωση της μαύρης εργασίας και της ανασφάλειας και εκθέτει τους μετανάστες σε διακριτική μεταχείριση.