Τον κίνδυνο να αποτελέσει η Ελλάδα μια «καταθλιπτική μοναδικότητα» την ώρα που η Ευρωζώνη θα προχωρά προς την στενότερη οικονομική ενοποίηση επέσεισε ο Γιώργος Παγουλάτος, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ, παρουσιάζοντας σήμερα στα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα το «Νέο Σύμφωνο για την Ευρώπη». Στην ενδιαφέρουσα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ και τη θέση της Ελλάδας σε αυτό συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, οι πρώην υπουργοί Τάσος Γιαννίτσης, Αννα Διαμαντοπούλου, Μαριέτα Γιαννάκου και Φίλιππος Σαχινίδης, η πρώην αντιπρόεδρος του ευρωκοινοβουλίου και ευρωβουλευτής Αννυ Ποδηματά, ο βουλευτής του Ποταμιού, Σπύρος Δανέλλης, οι καθηγητές Πανεπιστημίου Λουκάς Τσούκαλης, Παν. Ιωακειμίδης, Πάνος Τσακλόγλου και Αχιλλέας Μητσός, ο πρέσβης ε.τ. Ιωάννης Ζέπος, και ο Γιώργος Ζανιάς, πρώην υπηρεσιακός υπουργός Οικονομικών και πρώην πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας.
Η ΕΕ έχει χάσει την δυνατότητά της να συνιστά «ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος» και να εμπνέει, αναγνώρισε ο κ. Παγουλάτος, έσπευσε όμως να υπογραμμίσει πως δεν πρέπει να υποτιμηθούν τα βήματα που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, στη διάρκεια της κρίσης. Απόδειξη οι μηχανισμοί όπως ο EFSF, ο ESM ή οι πρωτοβουλίες της ΕΚΤ που πριν μερικά χρόνια θα ήταν αδιανόητες. Πολλοί από τους παριστάμενους διατύπωσαν την ανησυχία ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε υπόθεση μίας κλειστής πολιτικής ελίτ, τους «ευρωμανείς», όπως απαξιωτικά τους χαρακτήρισε πρόσφατα Ελληνας βουλευτής.
Η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης με την διαφαινόμενη ανάπτυξη να αγγίζει φέτος στην Ευρωζώνη το 1,5% σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις και την αίσθηση ότι η πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ αρχίζει πλέον να αποδίδει θα μπορούσε να δημιουργήσει εφησυχασμό, ειπώθηκε στη διάρκεια της συζήτησης. Στο τραπέζι ρίχτηκαν πολλές προτάσεις αφενός για να γίνει δικαιότερη «η αμοιβαιοποίηση του ρίσκου» σε όλη την Ενωση και αφετέρου για να καταστεί η Ευρώπη εκ νέου μία ελκυστική οντότητα. «Πρέπει να θυμίσουμε στους πολίτες ότι η Ευρώπη παραμένει μία από τις πλέον ευημερούσες περιοχές του πλανήτη. Και να τους επισημάνουμε τι περιλαμβάνει ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, τι έχουμε αυτήν τη στιγμή και τι θα μπορούσαμε να χάσουμε», υπογράμμισε ένας από τους συμμετέχοντες.
Μέσα σε αυτό το τοπίο η Ελλάδα μοιάζει όλο και πιο απομονωμένη, καθώς έχει διαρραγεί το μέτωπο Βορρά-Νότου κι έχει αντικατασταθεί από τους 18 εναντίον της χώρας μας. Κι ο κίνδυνος είναι να βρεθούμε εκτός φεντεραλιστικής εφόδου, αν αυτή προχωρήσει τελικά, προειδοποίησε ο κύκλος των συζητητών. Ο πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) Λουκάς Τσούκαλης, ανέφερε την αφήγηση του Πασκάλ Λαμί, πρώην επίτροπου, τέως γενικού διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και στενού συνεργάτη του Ζακ Ντελόρ, ο οποίος είχε αναφερθεί πρόσφατα στις εντυπώσεις Κινέζου διπλωμάτη για την Ευρώπη: «Εμείς νομίζαμε ότι η ΕΕ είναι μια ομάδα κρατών σχεδόν ενιαία που μοιάζει με τη Γερμανία και τελικά βρεθήκαμε μπροστά σε ένα γκρουπ χωρών που τείνουν περισσότερο προς την εικόνα της Ελλάδας». Ενα από τα σοβαρά ζητήματα που τέθηκε είναι ποιος θα αναλάβει την πρωτοβουλία για μια νέα ώθηση προς την περαιτέρω ομοσπονδιοποίηση. «Η Γερμανία», απάντησε ένας από τους ακαδημαϊκούς του τραπεζιού, θυμίζοντας ότι είναι η μοναδική χώρα με τόσο βαθιά γνώση και αληθινή εμπειρία ομοσπονδίας. Ετσι το Βερολίνο θα μπορούσε να αναδειχθεί πραγματικά σε ηγεμονική δύναμη, με την Γκραμσιανή έννοια, ήταν η ελπίδα που διατυπώθηκε. Μένει φυσικά να πειστούν όλες οι χώρες να συμμετάσχουν στο εγχείρημα, να μη μείνει κανείς πίσω και κυρίως να αποδεχθούν όλοι την ανάγκη εκχώρηση ενός μέρους εθνικής κυριαρχίας.
Ποια είναι λοιπόν τα σενάρια για το μέλλον της ΕΕ, όπως περιγράφονται στη σχετική έκθεση;
1. Η Ενωση μπορεί να «επιστρέψει πίσω στα βασικά», η «λύση Κάμερον» όπως ονομάστηκε συνοπτικά, δηλαδή να εγκαταλείψει οποιαδήποτε πρωτοβουλία για την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Η επιλογή αυτή δεν θα συμβάλει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, καθώς η οπισθοχώρηση στις περισσότερες περιπτώσεις αποδυναμώνει αντί να ενισχύει την ικανότητα των κρατών να παρέχουν αποτελεσματικές πολιτικές απαντήσεις.
2. Μπορεί να «προχωρήσει δυναμικά μπροστά», δηλαδή να κινηθεί ταχύτατα προς μια οικονομική, δημοσιονομική, κοινωνική και πολιτική ένωση. Πρόκειται, όμως, για ένα μη βιώσιμο εγχείρημα τουλάχιστον επι του παρόντος, δεδομένης της απροθυμίας της πλειονότητας των εθνικών πολιτικών ελίτ και των ευρωπαίων πολιτών να μεταβιβάσουν μεγάλο μέρος της εθνικής κυριαρχίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
3. Μια άλλη επιλογή, που απολαμβάνει, αυτή τη στιγμή, την υποστήριξη των περισσότερων φορέων χάραξης πολιτικής στα κράτη-μέλη της ΕΕ αλλά και στις Βρυξέλλες, είναι η σταθεροποίηση που κωδικοποιήθηκε ως «λύση Μέρκελ». Σύμφωνα με αυτή τη λογική, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και οι καινοτομίες διακυβέρνησης που αναλήφθηκαν τα τελευταία έτη θα πρέπει να λάβουν περισσότερο χρόνο για να αποδώσουν τα προσδοκόμενα. Οι υποστηρικτές αυτής της προσέγγισης διατείνονται ότι είναι η μόνη ρεαλιστική επιλογή στο υφιστάμενο οικονομικό και πολιτικό κλίμα. Εκτιμούν ότι η ΕΕ πρέπει να πάρει ανάσα, αντί να είναι υπερβολικά φιλόδοξη. «Το να κάνουμε λιγότερα, αλλά να τα κάνουμε καλύτερα» είναι η κυρίαρχη αντίληψη στις Βρυξέλλες και σε πολλές εθνικές κυβερνήσεις, ενώ οι άμεσες απειλές της κρίσης και οι πιέσεις της αγοράς έχουν υποχωρήσει, κάνοντας εμφανή την έλλειψη φιλοδοξίας και τη μεταρρυθμιστική κόπωση.
Η εδραίωση απλώς των επιτευγμάτων του παρελθόντος δεν θα είναι επαρκής για να αντιστρέψει την κατάσταση. Η ΕΕ πρέπει να προχωρήσει πέρα από την προσέγγιση του χαμηλότερου κοινού παρονομαστή. Η στενότερη συνεργασία θα είναι απαραίτητη, εάν η Ευρώπη θέλει όχι μόνο να ξεπεράσει την άμεση κρίση, αλλά και να δημιουργήσει μια νέα δυναμική που θα της επιτρέψει να αξιοποιήσει περισσότερο τις δυνατότητές της και να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις προσδοκίες των πολιτών. Απαιτείται μια ρεαλιστική, αλλά και φιλόδοξη προσέγγιση, προκειμένου να διαμορφωθεί μια νέα κατάσταση επωφελής για όλα τα μέρη, όπου η ΕΕ θα γίνει πάλι αντιληπτή ως ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος για όλα τα μέλη της, στο πλαίσιο ενός «νέου συμφώνου για την Ευρώπη» μεταξύ των κρατών-μελών και μεταξύ της ΕΕ και των πολιτών της.
Οι μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών υποκινούνται πρωτίστως από τον φόβο της κατάρρευσης ή της ακούσιας εξόδου από το ευρώ. Για να επιτευχθεί η ενεργός υποστήριξη, οι μελλοντικές εξελίξεις θα πρέπει να καθοδηγούνται πλέον από την εμπιστοσύνη και την ανανεωμένη φιλοδοξία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επεξεργασία ενός νέου Συμφώνου θα πρέπει να αποτελεί βασικό στρατηγικό καθήκον για την νέα ηγεσία της ΕΕ: ένα σύμφωνο βασιζόμενο σε τρεις κύριους πυλώνες – μια «ικανή Ένωση», μια «υποστηρικτική Ένωση» και μια «συμμετοχική Ένωση» – καθώς και ένα νέο «μεγάλο πρόγραμμα» ως μέρος μιας συμφωνίας-πακέτου που εξισορροπεί τα συμφέροντα των κρατών-μελών και των εγχώριων ομάδων.
Το «Νέο Σύμφωνο για την Ευρώπη» φιλοδοξεί να θέσει τα θεμέλια για την ανάληψη δράσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η ΕΕ. Έχει διαμορφωθεί από μια κοινοπραξία γνωστών ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του βελγικού ιδρύματος King Baudouin και του γερμανικού ιδρύματος Bertelsmann. Αναπόσπαστο μέρος αυτής της διαδικασίας είναι η ενεργός συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων δρώντων, προκειμένου οι κατευθυντήριες γραμμές μιας μελλοντικής μεταρρυθμιστικής διαδικασίας να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτικών και των εγχώριων ομάδων. Οι απόψεις, οι προτάσεις και οι προβληματισμοί που εκφράστηκαν πριν ένα χρόνο στις 45 συναντήσεις διαλόγου που διεξήχθησαν σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ για το «Νέο Σύμφωνο για την Ευρώπη» αποτέλεσαν τη βάση για τη σύνταξη της έκθεσης που παρουσιάστηκε σήμερα από τον κ. Παγουλάτο, που ήταν ο μόνος Έλληνας μέλος της Ομάδας Προβληματισμού που συνέταξε την έκθεση.