Με το βλέμμα στραμμένο στη διαχείριση της μνήμης, αλλά και της σιωπής που περιβάλλει διάφορες πτυχές της ζωής των εβραϊκών κοινοτήτων πριν και μετά τη Shoa (σ.σ. το Ολοκαύτωμα), πραγματοποιήθηκε στα τέλη του περασμένου μήνα στα Ιωάννινα το διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Εβραϊκές κοινότητες ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, 15ος-20ός αιώνας: οικονομία, κοινωνία, πολιτική, πολιτισμός», υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, ύστερα από πρωτοβουλία του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και της τοπικής Ισραηλιτικής Κοινότητας. Από τις 21 έως τις 23 Μαΐου συζητήθηκαν μερικές από τις πιο πρόσφατες ερευνητικές προσπάθειες που αφορούν την ιστορία των Εβραίων – ιστορία που συμβαδίζει με την ελληνική από τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας έως σήμερα.
Η επανεπίσκεψη των ιστορικών εκφάνσεων της ζωής των Ισραηλιτών αφορά ιδιαίτερα την πόλη των Ιωαννίνων. Πριν από το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα Γιάννενα φιλοξενούσαν μία ζωντανή κοινότητα Ρωμανιωτών, ελληνόφωνων Εβραίων που είχαν υιοθετήσει την τοπική πολιτισμική ταυτότητα παράλληλα με τα δικά τους έθιμα. Σήμερα η κοινότητα αποτελείται από μόλις πενήντα άτομα, αλλά τα σημάδια της παρουσίας των Εβραίων στην πόλη είναι ακόμη αισθητά. Οπως τόνισε ο δήμαρχος των Ιωαννίνων, Θωμάς Μπέγκας, στη χαιρετιστήρια ομιλία του προς τους συνέδρους κατά την υποδοχή τους στο κτίριο του δημαρχείου, είναι απαραίτητο να αναδειχθεί η πολυπολιτισμική ταυτότητα της πόλης, η οποία αναπτύχθηκε σε μία βάση ισχυρών δεσμών και αλληλοσεβασμού.
Το τριήμερο συνέδριο που στεγάσθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο «Κάρολος Παπούλιας» διοργανώθηκε χάρη στις προσπάθειες των διδασκόντων του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Λήδας Παπαστεφανάκη και Αννας Μαχαιρά, και του προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων και καθηγητή Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων, Μωυσή Ελισάφ, ο οποίος προλόγισε την έναρξη των εργασιών. Το «παρών» στο συνέδριο έδωσαν οι πρόεδροι των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Λάρισας. Χαιρετισμό απέστειλε και η πρέσβης του Ισραήλ στην Ελλάδα, Ιρίτ Μπεν-Αμπα.
Το εγχείρημα υποστηρίχθηκε από πολλούς Ελληνες και ξένους πανεπιστημιακούς και ερευνητές από ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού που παρουσίασαν τα αποτελέσματα των μελετών τους. Οι εβραϊκές κοινότητες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης βρέθηκαν μαζί με τα Ιωάννινα στο επίκεντρο, αλλά αρκετές ομιλίες αφιερώθηκαν σε άλλα μέρη της Ελλάδος, όπως και στους Εβραίους της Γαλλίας και της Ιταλίας. Από την πλούσια θεματολογία δεν θα μπορούσε να λείπει η σκοτεινή ενθύμηση του Ολοκαυτώματος, σε μία απόπειρα κατανόησης του φαινομένου του αντισημιτισμού και της κορύφωσής του, καθώς αναζητούνται τρόποι για να μιλήσουν οι ίδιοι οι Εβραίοι για τα βιώματά τους, αλλά και για να μεταφέρουν τις μνήμες της Shoa στις νεότερες γενιές. Ενα μεγάλο τμήμα του συνεδρίου αφιερώθηκε στη συμμετοχή των Ισραηλιτών στην ελληνική Αντίσταση, καθώς και στη μεταπολεμική ανασυγκρότηση των εβραϊκών κοινοτήτων.
Στο πλαίσιο της διοργάνωσης παρουσιάσθηκε και μία μουσειολογική μελέτη για τη δημιουργία έκθεσης στον χώρο της εβραϊκής Συναγωγής της πόλης, η οποία διεκπεραιώθηκε από τη λέκτορα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Ιωαννίνων, Εσθήρ Σολομών, και μία ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών. Στόχος της ενέργειας αυτής θα είναι αφενός η αφήγηση της ιστορίας του γιαννιώτικου εβραϊσμού και αφετέρου η ευαισθητοποίηση των επισκεπτών μέσα σε έναν αναγνωρίσιμο χώρο της πόλης με έμφαση στη διαφοροποίηση των Ιωαννιτών Εβραίων από του άλλους Εβραίους της Ελλάδας και στα δομικά, ηθικά και πολιτισμικά στοιχεία της κοινότητάς τους. Η υλοποίηση του σχεδίου, ωστόσο, «σκοντάφτει» προς το παρόν σε ζητήματα χρηματοδότησης.
Πάντως, η μεγάλη συμβολή του συνεδρίου εκτός από επιστημονική μπορεί να ερμηνευθεί και ως κοινωνική. Οπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Ελισάφ στην εισαγωγική του ομιλία, αντλώντας από τη δική του επιστήμη, «στην ιατρική ο λόγος που αναζητούμε τα συγκεκριμένα συμπτώματα κατά την επώαση μιας νόσου είναι επειδή γνωρίζουμε ότι αυτά μπορούν να επανεμφανιστούν σε πολύ χειρότερη, ακόμη και ανίατη μορφή. Ομοίως, τα κοινωνικά συμπτώματα του παρελθόντος που έπληξαν τη συνύπαρξή μας πρέπει να επισημανθούν με ακρίβεια, έτσι ώστε οι νεότερες γενιές να μπορούν να αποτρέψουν την επανεμφάνισή τους μέσω της σωστής διάγνωσης που θα οδηγήσει σε μια ακριβή πρόγνωση και στη σωστή πρόληψη».