Στους διαδρόμους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πλάι στους ηγέτες που τριγυρνούσαν κατάκοποι και εκνευρισμένοι έως τις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας, εργάζονταν άοκνα δεκάδες διερμηνείς. Πώς αλλιώς θα ήταν δυνατή η επικοινωνία πολιτικών από δεκαεννέα διαφορετικές χώρες, αν δεν υπήρχαν οι επαγγελματίες που επιμελώς αναζητούσαν τις «ισοδύναμες» λέξεις μεταξύ διαφορετικών γλωσσών;
«Το βάρος της ευθύνης είναι μεγάλο», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Βαγγέλης Παναγιωτάτος, τον οποίο γνωρίζουμε όλοι εξ ακοής, καθώς μεταφράζει για λογαριασμό της ΕΡΤ την Αγκελα Μέρκελ και τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. «Αντίπαλός μας ήταν μόνον η κόπωση», ομολογεί ο κ. Παναγιωτάτος, που κατά τη μαραθώνια 17ωρη διαπραγμάτευση παρέμεινε 30 συνεχόμενες ώρες στο στούντιο στην Αγία Παρασκευή αναμένοντας -μαζί με όλη τη χώρα- τη συμφωνία. Τις τελευταίες εβδομάδες διερμηνείς είχαν «στρατευθεί» σε όλα τα πεδία: τρεις ανά γλώσσα μέσα στις «καμπίνες» των ευρωπαϊκών οργάνων και άλλοι στα στούντιο που έκαναν «ταυτόχρονη» διερμηνεία, όπως και όσοι παρευρέθησαν στις τριμερείς ή τετραμερείς συζητήσεις κεκλεισμένων των θυρών, που πραγματοποιούσαν τη λεγόμενη «ψιθυριστή» διερμηνεία στο πλάι κάθε ηγέτη. Ιδιαίτερη περίπτωση είναι όσοι συμβάλλουν στην τηλεφωνική επικοινωνία ηγετών: «Ο διερμηνέας έχει ενημερωθεί και περιμένει σε ένα σταθερό τηλέφωνο σε γραφείο, ώστε να μπορεί να σημειώνει και να μεταφράζει διαδοχικά», εξηγεί επαγγελματίας. Η εχεμύθεια αποτελεί απαράβατο κανόνα.
Η έμφαση σε θέματα οικονομικής πολιτικής ανάγκασε τους διερμηνείς να εντρυφήσουν στην ορολογία της. «Αναζήτησα την ακριβή μετάφραση του ΕΚΑΣ, της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος και του EFSM», διηγείται ο κ. Αγγελος Κακλαμάνης, που μεταφράζει από αγγλικά και γαλλικά για λογαριασμό τηλεοπτικών σταθμών· «η μεγαλύτερη, βέβαια, πρόκληση είναι να μεταφράσουμε τη “Μεταπολίτευση”, καθώς δεν υπάρχει ανάλογη έννοια. Κατά συνέπεια, άλλοτε μεταφράζω ως “μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας” και άλλοτε ως “μετά την περίοδο της χούντας”».
Πέρα από τα οικονομικά, οι γνώστες του χώρου έχουν καταλήξει ότι κάθε είδους γνώση μπορεί να χρησιμεύσει. «Συνιστώ στις φοιτήτριές μου να ενημερώνονται περί των αθλητικών, ειδικά όταν διανύουμε περίοδο Μουντιάλ ή Εuro», επισημαίνει ο κ. Τσιφής, που διδάσκει διερμηνεία στο Πανεπιστήμιο Mainz/Germersheim: «Είναι κοινός τόπος η αναφορά στην έκβαση αγώνων κατά τις συναντήσεις των πολιτικών αρχηγών, οπότε είναι καλό να είναι ενημερωμένες».
Η προφορά, τα σαρδάμ και η ευγλωττία κάθε ηγέτη ανεβάζουν τον βαθμό δυσκολίας. Ο Λεττονός επίτροπος Ντομπρόβσκις «δεν μιλάει καλά αγγλικά με συνέπεια να εγείρονται ερωτήματα για το νόημα όσων λέει», ενώ ο Ντάισελμπλουμ «κατέχει πολύ καλά τα αγγλικά αλλά χρησιμοποιεί πολύ σύνθετους οικονομικούς όρους». Από Ελληνες, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία δεν μπορούν να ξεχάσουν την ιδιαίτερη άρθρωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Η δουλειά τους δεν περιορίζεται μόνον στη μεταφορά του νοήματος. «Υπάρχουν δύο σχολές», σημειώνει ο κ. Ανδρέας Ακρατος, «η μία συνιστά να μεταφράζουμε “αχρωμάτιστα” και η άλλη να μεταφέρουμε και το πάθος του ομιλητή». Οι νεότεροι ακολουθούν τη δεύτερη σχολή. «Στην ορκωμοσία του Ομπάμα, δεν γινόταν να μη μεταφέρω τον παλμό», σχολιάζει ο κ. Κακλαμάνης. «Μια από τις αρετές του διερμηνέα είναι η υποκριτική, πρέπει να εκφέρει πειστικά τον λόγο στο ακροατήριο», προσθέτει ο κ. Τσιφής, «την ώρα, μάλιστα, που μεταφράζει δεν έχει άποψη, γίνεται το στόμα του ομιλητή». Ο επαγγελματισμός επιβάλλει «αν διαφωνείς κάθετα με όσα εικάζεις ότι θα ειπωθούν σε κάποια συζήτηση, να αρνηθείς τη δουλειά». Αυτή τη στάση έχουν κρατήσει πολλοί διερμηνείς όταν κλήθηκαν να συνεργαστούν με τη Χ.Α. Παράλληλα, «πρέπει να γινόμαστε ακόμα και αόρατοι, το ζητούμενο δεν είναι να γίνουμε εμείς πρωταγωνιστές».
Στα καθήκοντά τους και ο ρόλος του διαμεσολαβητή. «Συχνά καλείσαι να γεφυρώσεις το μορφωτικό χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών», σχολιάζει η κ. Μιράντα Παπαδοπούλου, «διαφοροποιείς το λεξιλόγιο, όταν το κοινό είναι ανήλικοι ή αλλάζεις τον τρόπο εκφοράς του λόγου όταν το κοινό… έχει εξαγριωθεί». Στις διμερείς επαφές, ιδίως οι επιχειρηματίες ζητούν τη γνώμη των διερμηνέων. «Με ρωτούν αν θεωρώ ότι η άλλη πλευρά έχει πειστεί ή μου ζητούν να επικαλεστώ ότι έκανα λάθος στη μετάφραση, ώστε να τροποποιήσουν μια δήλωσή τους», θυμάται διερμηνέας.
«Η δουλειά μας έχει μια λαμπερή πλευρά», ομολογεί ο κ. Παναγιωτάτος, καθώς κοιτάζει πλήθος φωτογραφιών στο πλάι μεγάλων ηγετών. Οι εμπειρίες ποικίλες, «αλησμόνητη η συμμετοχή μου στην άσκηση των ειδικών δυνάμεων για την αντιμετώπιση τρομοκρατικού χτυπήματος το 2004», συμπληρώνει η κ. Παπαδοπούλου. Στον αντίποδα, όμως, υπάρχει πολύ άγχος και πίεση. «Παλέψαμε πολύ για να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας μέσα στην καμπίνα», σχολιάζει ο κ. Ακρατος, ένα από τα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου του ΣΥΔΙΣΕ, «παλιά δεν μας έφερναν ούτε νερό». Η πολύωρη συνύπαρξη μέσα στην καμπίνα «θυμίζει λίγο τον στρατό, πρέπει με τον συνάδελφο να έχεις καλή σχέση για να επιβιώσετε».