Αναθέτουσες αρχές που «ξέχασαν» να δημοσιεύσουν τους διαγωνισμούς και τώρα ζητούν να γίνουν απευθείας αναθέσεις. Δήμοι που προέβησαν σε «φωτογραφικές» διατάξεις για την προμήθεια φωτιστικών σωμάτων, προέλευσης μόνο από μία συγκεκριμένη χώρα, έτσι ώστε ο κανονικός διαγωνισμός να θεωρηθεί πλημμελής και να ζητήσουν μετά την απευθείας ανάθεση, επικαλούμενοι τον κατεπείγοντα χαρακτήρα της υπόθεσης. Νοσοκομεία που χαρακτήρισαν απρόβλεπτο γεγονός την παραλαβή μιας νέας πτέρυγας το 2014 -αντί αρχικής προθεσμίας το 2008- και έτσι έπρεπε χωρίς διαγωνισμό να αναθέσουν τις υπηρεσίες καθαριότητας.
Είναι μερικά μόνο από τα πολλά παραδείγματα που δείχνουν ότι, παρά τις βελτιώσεις στο θεσμικό πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων, τη δημιουργία του κεντρικού ηλεκτρονικού μητρώου δημοσίων συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) και την εκπαίδευση του προσωπικού των αναθετουσών αρχών, η πρακτική των απευθείας αναθέσεων για τους λάθος λόγους συνεχίζεται ή τουλάχιστον επιχειρείται να συνεχισθεί.
Καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό του φαινομένου διαδραματίζει η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ), στην οποία οι αναθέτουσες αρχές που θέλουν να προβούν σε απευθείας ανάθεση προμηθειών, υπηρεσιών ή έργων υποχρεούνται να υποβάλουν αίτημα προκειμένου να λάβουν έγκριση. Σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, η κατάσταση φαίνεται να έχει βελτιωθεί, καθώς όλο και περισσότερα αιτήματα που κατατίθενται στην ΕΑΑΔΗΣΥ λαμβάνουν τη σύμφωνη γνώμη της, όμως τα νοσοκομεία και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης α΄ βαθμού, οι δήμοι δηλαδή, παραμένουν οι συνήθεις ύποπτοι.
Η πρακτική που εφαρμόζεται έτσι ώστε μια κανονική διαγωνιστική διαδικασία να επιχειρηθεί να μετατραπεί σε απευθείας ανάθεση είναι περίπου η ίδια, απλώς εμφανίζεται με διάφορες παραλλαγές: λάθη και παραλείψεις κατά την προκήρυξη του ανοιχτού ή κλειστού διαγωνισμού, έτσι ώστε αυτός να κηρυχθεί άγονος ή κάποιοι εκ των συμμετεχόντων να υποβάλουν ενστάσεις. Με άλλα λόγια, οι εμπλεκόμενοι -αναθέτουσες αρχές ή συμμετέχουσες εταιρείες ή και οι δύο- «παίζουν καθυστέρηση» στον ανοιχτό διαγωνισμό, με αποτέλεσμα μετά να μπορεί να γίνει επίκληση της κατεπείγουσας ανάγκης και να μετατραπεί η διαδικασία σε απευθείας ανάθεση.
Ασφαλιστικό ταμείο για σύμβαση αξίας 675.000 ευρώ που αφορούσε τη στελέχωση και τροφοδοσία παιδικού σταθμού έπρεπε να δημοσιεύσει την περίληψη της διακήρυξης του διαγωνισμού σε τρεις εφημερίδες, καθώς και στο Τεύχος Διακηρύξεων Δημοσίων Συμβάσεων της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Η περίληψη της διακήρυξης είχε δημοσιευθεί μόνο σε μία εφημερίδα, κάτι που αφενός θεωρείται τουλάχιστον παιδαριώδες «λάθος» και αφετέρου συνιστά ουσιώδη παράβαση. Επιπλέον, οι υποψήφιες εταιρείες είχαν «ξεχάσει», επίσης, τα στοιχειώδη, δηλαδή να υποβάλουν υπεύθυνες δηλώσεις και στοιχεία.
Δήμος της Αττικής ήθελε να προμηθευτεί φωτιστικά σώματα. Στον πρώτο διαγωνισμό εμφανίστηκαν δύο εταιρείες, εκ των οποίων η μία απορρίφθηκε διότι δεν είχε υποβάλει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, ενώ στη συνέχεια απορρίφθηκε και η δεύτερη, καθώς δεν πληρούσε τα τεχνικά κριτήρια. Κριτήρια, όμως, που σύμφωνα με το πόρισμα της ΕΑΑΔΗΣΥ είχαν τεθεί έτσι ώστε να μην μπορούν να ερμηνευθούν σωστά από τους συμμετέχοντες στους διαγωνισμούς. Επειτα από όλα αυτά, ο εν λόγω δήμος ζήτησε να υλοποιηθεί η προμήθεια με τη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης.
Η δαιδαλώδης νομοθεσία ευνοεί κατά κύριο λόγο τους επιτήδειους
Σε διαγωνισμό περιφέρειας της Βόρειας Ελλάδας για την προμήθεια καυσίμων αξίας 310.000 ευρώ δεν τηρήθηκαν ούτε οι όροι δημοσιότητας ούτε οι ελάχιστες προθεσμίες παραλαβής των προσφορών, ενώ οι προδιαγραφές ήταν ασαφείς, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να μην προσέλθει καμία επιχείρηση και ο διαγωνισμός να κηρυχθεί άγονος.
Αλλη συνήθης πρακτική είναι αυτή της εμφάνισης έργων ως συμπληρωματικών –προκειμένου να ανατεθούν απευθείας– ενώ στην πραγματικότητα είναι καινούργια.
Η διάκριση της αιτίας σε κάθε περίπτωση, εάν δηλαδή οφείλεται σε σκοπιμότητα ή σε άγνοια, είναι αναμφίβολα εξαιρετικά δύσκολη και αυτό που μπορεί να κριθεί εν τέλει είναι μόνο το αποτέλεσμα. Την κατάσταση επιδεινώνει η δαιδαλώδης νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις, μια νομοθεσία η οποία άλλαξε πέρυσι, αλλά που τελικά η κυβέρνηση αποφάσισε την αναστολή της εφαρμογής της έως τα τέλη του τρέχοντος έτους, με στόχο να θεσπίσει νέα νομοθεσία που θα ενσωματώνει τις πιο πρόσφατες κοινοτικές οδηγίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσίαση σχεδίου για τις δημόσιες συμβάσεις αποτελούσε προαπαιτούμενο για την εκταμίευση της υποδόσης των 2 δισ. ευρώ. Το αρχικό χρονοδιάγραμμα του υπουργείου Οικονομίας προέβλεπε ότι το σχέδιο θα ήταν έτοιμο έως τις 20 Οκτωβρίου, κάτι που δεν κατέστη δυνατό και τώρα έχει οριστεί νέα καταληκτική ημερομηνία η 2α Νοεμβρίου 2015.