Η κάρτα που μου έδωσαν τα παιδιά της μονάδας «Εξέλιξις» του ΚΕΘΕΑ είναι σχεδόν μαύρη. Μια νυχτερινή φωτογραφία με μόνο (λιγοστό) φως αυτό που βγαίνει από τα παράθυρα του βαν, το οποίο χρησιμοποιούν στις εξορμήσεις τους στα στέκια των ναρκωτικών. Εξάλλου, με αυτό μοιάζει η αποστολή τους. Να ρίξουν φως στο σκοτάδι της εξάρτησης από τις ουσίες, στην άβυσσο του κοινωνικού αποκλεισμού, που επεκτείνεται στις μέρες μας.
«Οι εξαρτημένοι χρήστες που συναντάμε στον δρόμο είναι πολύ επιβαρυμένοι. Η κοινωνική τους κατάσταση έχει χειροτερεύσει, ιδίως τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Πάντα οι πιο αδύναμοι πλήττονται περισσότερο στις δύσκολες καταστάσεις και οι άνθρωποι που συναντούμε εμείς είναι οι πιο αδύναμοι των αδυνάμων», μας λέει η Ελένη Μαρίνη, υπεύθυνη της μονάδας street-work. Πρόκειται για τη μονάδα που επισκέπτεται πιάτσες χρηστών ναρκωτικών, κάθε ώρα του 24ώρου και υποστηρίζει εξαρτημένα άτομα.
Η εικόνα είναι τραγική. Ανθρωποι που δεν έχουν πού να κοιμηθούν και μένουν κυριολεκτικά στον δρόμο. Γυναίκες χρήστριες που δεν έχουν σχεδόν τίποτα, αλλά έχουν μικρά παιδιά να μεγαλώσουν. «Η οικογένεια που βοηθούσε ώς ένα βαθμό δεν μπορεί πλέον να στηρίξει τον χρήστη. Οι περισσότεροι χρήστες είναι άστεγοι», συνεχίζει η κυρία Μαρίνη, η οποία συμμετέχει 14 χρόνια στα προγράμματα δρόμου του ΚΕΘΕΑ με την 20ετή πλέον ιστορία. Περισσότερους από 250 χρήστες την ημέρα στηρίζουν οι λειτουργοί του «Εξέλιξις» και η εικόνα είναι πραγματικά ένα κοινωνικό σοκ. Το 42% δηλώνει ότι διαθέτει προσωρινή ή καθόλου στέγη, έναντι 24,5% το 2010.
Η έλλειψη χρημάτων ωθεί στη χρήση ακόμα πιο επικίνδυνων ουσιών, όπως το thai (κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη) και νέων συνθετικών ναρκωτικών άγνωστης σύστασης και προέλευσης, που αυξάνουν τον κίνδυνο για τη ζωή των εξαρτημένων.
Δραματική είναι η εικόνα των εξαρτημένων γυναικών στον δρόμο. Σήμερα το 84% δηλώνει πως εκδίδεται, συχνά χωρίς καμία προφύλαξη. Το αντίστοιχο ποσοστό προ δεκαετίας ήταν περίπου 50%. Τέσσερις στις δέκα έχουν ηπατίτιδα και τρεις στις δέκα HIV/AIDS, αλλά οι μισές δεν έχουν ιατρική παρακολούθηση, ενώ 4 στις 10 δεν λαμβάνουν ειδική αγωγή. Σε ποσοστό 30% είναι άστεγες, ενώ οι μισές είναι μητέρες. Απ’ αυτές, 6 στις 10 έχουν χάσει την επιμέλεια των παιδιών τους.
Στο περιβάλλον της κρίσης όλα καταρρέουν γύρω από τους χρήστες. Ακόμη και η γειτονιά, η πλατεία, που μπορούσε να βοηθήσει. Η πείνα απειλεί όλο και περισσότερους χρήστες, η ασιτία είναι ολοφάνερη. Στη διάρκεια της χρονιάς το πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ μοίρασε 29.937 μερίδες φαγητού, ενώ πραγματοποιήθηκαν 1.768 ιατρικές πράξεις, εντός και εκτός δομής, που αφορούσαν κυρίως δερματικές παθήσεις, λοιμώξεις του αναπνευστικού και την περιποίηση τραυμάτων. Μέχρι τώρα, εντός του 2015 έχουν διανεμηθεί 54.000 καθαρές σύριγγες (και περίπου άλλες τόσες έχουν συλλεχθεί) για την αποφυγή μολύνσεων.
Και για το αύριο, ποιοι είναι οι στόχοι του ΚΕΘΕΑ; Κατ’ αρχάς, η συνέχιση λειτουργίας του Δικτύου Φροντίδας Εξαρτημένων στον Δρόμο και μετά την ολοκλήρωση της χρηματοδότησής του, τον Σεπτέμβριο του 2016, οπότε λήγει η τριετής συνεργασία με το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Η δημιουργία δύο ξενώνων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη για άστεγους χρήστες (που δεν μπορούν να φιλοξενηθούν σε γενικούς ξενώνες για αστέγους), δυναμικότητας 30 ατόμων ο κάθε ένας, καθώς κι ενός εξειδικευμένου ξενώνα για εξαρτημένες με παιδιά προσχολικής ηλικίας ή εγκυμονούσες. Ακούει άραγε κανείς στην Πολιτεία;
«Αυτό που νιώθουμε πολύ συχνά στον δρόμο είναι ματαίωση. Οι χρήστες που συναντούμε εκεί βρίσκονται σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Για να κάνουν ακόμα και το πιο μικρό βήμα απαιτείται τεράστια προσπάθεια», επισημαίνει η κυρία Μαρίνη. Οι ιστορίες του street-work συχνά δεν έχουν χάπι εντ. Και όμως, είναι το χάδι της ανθρωπιάς μέσα στο σκοτάδι. Από ανθρώπους που, όπως έγραφε ο Ναζίμ Χικμέτ, δεν καταριούνται το σκοτάδι, αλλά ανάβουν ένα κερί.