Ούτε θυμάμαι πόσα χρόνια είχα να δω τους γονείς μου να κλαίνε. Ταυτόχρονα εννοώ. Τους είδα εκείνο το απόγευμα στις αρχές Δεκεμβρίου. Εδώ και ένα χρόνο προετοιμάζονταν για την αναχώρηση της κ. Ελενας για τη Ρουμανία –τα είχαν πει και τα είχαν συμφωνήσει, ήταν καιρός να πάει στα παιδιά και τα εγγόνια της–, αλλά όταν ήρθε η ώρα «πέσανε» και οι άμυνες και όλα. Δεκατέσσερα έτη ήταν κοντά μας η κ. Ελενα, μια ολόκληρη ζωή, φροντίζοντας την ηλικιωμένη μας θεία με τη νοητική στέρηση, κάνοντας ίσως την πιο απαιτητική δουλειά που ξέρω, πάντα με το χαμόγελο ακόμα και στα πιο δύσκολα. Είχε γίνει οικογένεια, αληθινή συγγενής. Τώρα μιλάμε μέσω facebook και την καμαρώνουμε στις φωτογραφίες με τα εγγονάκια της. Θα έρθει να μας δει, λέει, σε δύο μήνες.
Η αναζήτηση αντικαταστάτριας είχε ξεκινήσει ήδη από το καλοκαίρι, απρόθυμα και απαισιόδοξα: «μία ήταν η Ελενα». Εχοντας πιάσει το νόημα, μας είχε πει πριν φύγει: «Αν δεν βρείτε άνθρωπο, μην έχετε πρόβλημα, εγώ θα επιστρέψω. Γιατί σας αγαπώ και σας νοιάζομαι». Δεν χρειάστηκε. Η Βερόνικα, επίσης από τη Ρουμανία, προσπαθεί φιλότιμα σήμερα να αναπληρώσει το κενό.
Είναι πολύτιμες οι σχέσεις που αναπτύσσονται με τους ανθρώπους που εργάζονται στα σπίτια μας, αυτούς που φροντίζουν τους ηλικιωμένους μας. Και όσοι επιζητούν τις υπηρεσίες τους αυξάνονται συνεχώς.
Μολονότι το «ταμπού» του γηροκομείου έχει σπάσει και στην Ελλάδα, οι περισσότερες οικογένειες προτιμούν ακόμα να έχουν τους δικούς τους κοντά.
Κινήσεις που συγκινούν
Δεκατέσσερα χρόνια είχε μείνει συμπτωματικά και η Γιορντάνα από τη Βουλγαρία στην οικογένεια του ιατρού, κ. Αρκάδιου Ρουσάκη. Τον Δεκέμβριο του ’15, όταν «έφυγε» ο πατέρας του, έφυγε και εκείνη από το σπίτι, να μείνει με την κόρη της που επίσης ζει κι εργάζεται στην Αθήνα. «Οταν πέθανε ο πατέρας μου, πήγαινε για 40 μέρες και του άναβε το καντήλι» λέει ο κ. Ρουσάκης. «Την ίδια συμπεριφορά που είχε όλα αυτά τα χρόνια, διατήρησε και μετά τον θάνατό του. Θυμάμαι ένα χαρακτηριστικό περιστατικό. Κάποια στιγμή ο πατέρας μου είχε χρειαστεί να νοσηλευτεί για καιρό. Είχε έρθει τότε η Γιορντάνα με ένα πάκο χρήματα που είχε μαζέψει για να βοηθήσει στα έξοδα της νοσηλείας. Φυσικά δεν τα πήραμε, αν και επέμενε. Η κίνηση όμως ήταν πολύ συγκινητική». Τα τελευταία χρόνια, λόγω κρίσης, ο κ. Ρουσάκης μετά βίας κατάφερνε να συγκεντρώσει τα χρήματα για τα επιδόματα αδείας και Χριστουγέννων της γυναίκας, τα οποία από την αρχή χορηγούσε κανονικά. «Εβλεπε ότι ζοριζόμουν και δεν ήθελε να τα πάρει. Ελεγε θυμάμαι “τα ’χουν χάσει τόσοι Ελληνες, γιατί να τα παίρνω εγώ”. Ηταν σπάνια. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν προσφέρει σε εμάς που μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στο κόστος του να έχουμε την πολυτέλεια να κρατάμε τους γονείς μας στο σπίτι τους. Αυτό δεν αποτιμάται σε χρήματα».
Και ο κ. Ρουσάκης και η Γιορντάνα ήταν από τους τυχερούς. Λόγω και της οικονομικής κρίσης, αλλά και της έλλειψης ελεγκτικών μηχανισμών, πάρα πολλές γυναίκες εργάζονται σε σπίτια έναντι εξευτελιστικών μισθών, χωρίς ασφάλιση και ρεπό. Την ίδια στιγμή, αυξάνονται συνεχώς οι καταγγελίες στη «Γραμμή Ζωής» για κακοποίηση ηλικιωμένων από τους γηροκόμους τους. «Σχεδόν καθημερινά, μας τηλεφωνούν είτε οι ίδιοι οι γέροντες είτε οι οικογένειές τους για να καταγγείλουν κάποιου είδους εκμετάλλευση από τις γυναίκες που τους φροντίζουν», λέει ο ιδρυτής της οργάνωσης, Γεράσιμος Κουρκούλης. «Βλέπουμε τα πάντα, από οικονομική εκμετάλλευση μέχρι σωματική και ψυχολογική βία. Δεν περιγράφονται κάποια από τα περιστατικά. Το πλέον σύνηθες είναι η λεκτική βία επειδή δεν έφαγε το φαγητό του, επειδή λερώθηκε, σκόνταψε, οτιδήποτε. Και δυστυχώς όταν η καταγγελία γίνεται από τον ίδιο τον ηλικιωμένο στην αστυνομία, σπάνια γίνεται πιστευτή».
Στα γηροκομεία
Η αύξηση του ΦΠΑ στα γηροκομεία από 13% σε 23% ενδέχεται να οδηγήσει σε «μαζική έξοδο» των ηλικιωμένων. Μολονότι οι τιμές έχουν πέσει στην κρίση, η επιπλέον επιβάρυνση της τάξης των 100 ευρώ τον μήνα είναι δυσβάσταχτη για πολλές οικογένειες. Σύμφωνα με την Πανελλήνια Ενωση Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωμένων, στα περίπου 100 νόμιμα γηροκομεία της χώρας φιλοξενούνται σήμερα 10.000 ηλικιωμένοι, στην πλειονότητά τους άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας, που εξαρτώνται αποκλειστικά από τη σύνταξή τους. «Το μέγιστο προσδοκώμενο όφελος για το κράτος δεν ξεπερνά το 1,5 εκατ. ευρώ, δεν θα σώσει τη χώρα δηλαδή» αναφέρει στην «Κ» ο πρόεδρος της Ενωσης, Στέλιος Προσαλίκας. Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, αναμένεται ραγδαία αύξηση της φοροδιαφυγής, μέσω της διαμονής ηλικιωμένων σε παράνομα και άρα φθηνότερα γηροκομεία, καθώς και έξαρση της αδήλωτης εργασίας στο σπίτι. Ηδη, όπως λέει στην «Κ» η ιδιοκτήτρια του γραφείου «Φροντίδα», κ. Νίκη Νασοπούλου, η ζήτηση για «εσωτερικές» γηροκόμους έχει αυξηθεί. Συνεργάζεται κυρίως με γυναίκες από τη Βουλγαρία, τη Γεωργία, την Ουκρανία. «Αρκετοί μας λένε ότι βγάζουν τους ανθρώπους τους από τα γηροκομεία γιατί δεν μπορούν να σηκώσουν το κόστος». Η σχέση που αναπτύσσεται είναι συνήθως σταθερή, μακροχρόνια. «Οι περισσότερες κοπέλες μένουν πολλά χρόνια στα σπίτια. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν κληρονομήσει τους γέροντες. Οταν έχουν καλή συμπεριφορά, όλα είναι δυνατά».
Μόνοι υπερήλικες βρίσκουν την ελπίδα στη «Γραμμή Ζωής»
Στις 800.000 υπολογίζονται οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι, αναφέρει ο Γεράσιμος Κουρούκλης της «Γραμμής Ζωής». «Ανθρωποι που είτε δεν έχουν καθόλου οικογένεια είτε οι οικείοι τους ζουν μακριά, ακόμα και στο εξωτερικό. Είναι δίπλα μας, είναι μόνοι και μέρα με τη μέρα μεγαλώνουν και οι ίδιοι και οι ανάγκες τους». Σύμφωνα με τον ίδιο, ο πληθυσμός των αστέγων έχει αυξηθεί και από ηλικιωμένους που έχουν υποστεί έξωση – από το σπίτι ή το γηροκομείο. «Βλέπουμε ανθρώπους 80-85 ετών να μένουν στον δρόμο ξαφνικά. Με την κατώτατη σύνταξη του ΙΚΑ κάποτε στα 718 ευρώ και σήμερα στα 524, πώς να πληρώσουν και νοίκι και φάρμακα και εισφορές. Εχουμε δει και ανθρώπους να πετιούνται νύχτα στον δρόμο από μη διαπιστευμένα γηροκομεία, στα οποία παραχωρούσαν τη σύνταξή τους. Οταν αυτή μειώθηκε, τους έδιωξαν». Οταν εντοπίζονται στον δρόμο από την αστυνομία, ειδοποιείται η «Γραμμή Ζωής» για να εντοπίσει με τη σειρά της τους συγγενείς τους. «Εκεί είναι το μεγάλο δράμα. Να τους βρίσκουμε και να μη θέλουν καμία δουλειά μαζί τους». Ομως για τον κ. Κουρούκλη το σοβαρότερο φαινόμενο της κρίσης είναι η δυστυχία. «Το μαράζωμα και η μοναξιά δημιουργούν σκηνικό κατάθλιψης. Δυστυχώς η κοινωνία μας, ενώ ορθώς έφτιαξε νόμο για την κακοποίηση των παιδιών, δεν έχει καμία πρόβλεψη για την εγκατάλειψη των ηλικιωμένων. Είναι σαν να μην υπάρχουν».