Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
«Φοβάμαι μήπως βγω μέσα στη νύχτα και δεν έχει φεγγάρι να φωτίζει. Το ραντάρ δεν μπορεί να εντοπίσει άνθρωπο στη θάλασσα. Φοβάμαι μήπως χτυπήσω κάποιον με τη μηχανή του σκάφους». Είχε συμπληρώσει ήδη ένα 24ωρο άυπνος διασώζοντας δεκάδες ανθρώπους, όταν μιλήσαμε το βράδυ της περασμένης Τετάρτης. Ο 30χρονος λιμενικός ετοιμαζόταν για την περιπολία στο στενό πέρασμα ανάμεσα στο Καστελλόριζο και στο Κας της Τουρκίας, και όπως έλεγε, από τη νηνεμία η θάλασσα για μία ακόμη βραδιά ήταν «καθρέπτης». Δεν περίμενε όμως ότι μέχρι το επόμενο ξημέρωμα θα μάζευε από τα νερά και από τα βράχια περισσότερους από 300 ανθρώπους – αριθμός μεγαλύτερος από κάθε άλλη φορά.
Σε αυτή την αθέατη πλευρά των προσφυγικών ροών τα τουρκικά παράλια είναι τόσο κοντά –απέχουν μόλις 2,2 χιλιόμετρα από το ακριτικό νησί– που κάποιοι πρόσφυγες επιχειρούν να διασχίσουν την απόσταση κολυμπώντας.
Πορτοκαλί σωσίβια διακρίνονται πάνω στα βράχια του νησιού.
Τους τελευταίους πέντε μήνες πάνω από 6.000 πρόσφυγες έφτασαν στο νησί των 250 μόνιμων κατοίκων. Σύμφωνα με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, οι περισσότερες αφίξεις καταγράφηκαν τον Νοέμβριο. Τότε 1.662 άνθρωποι έφτασαν στο νησί τη στιγμή που τον Ιανουάριο του 2015 δεν είχαν ξεπεράσει τους 15. Από τα στοιχεία του Φεβρουαρίου φαίνεται ότι θα καταγραφεί ένα ακόμη ρεκόρ αφίξεων, προκαλώντας ανησυχία σε λιμενικούς ότι οι διακινητές ανακαλύπτουν νέες διαδρομές και σημεία απόπλου. Οπως έχει γίνει γνωστό άλλωστε, οι περιπολίες του ΝΑΤΟ δεν θα φτάνουν στο ακριτικό νησί.
Υπό κανονικές συνθήκες ο γιατρός Γιάννης Ράντος δεν θα βρισκόταν σήμερα στο Καστελλόριζο. Η θητεία του αγροτικού του ολοκληρώθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, ζήτησε όμως παράταση. Η θέση του για ειδικότητα στη γενική χειρουργική είχε ανοίξει τρεις φορές στο Αττικό Νοσοκομείο, τώρα δεν γνωρίζει πού θα τοποθετηθεί. «Ενιωθα ότι δεν πρέπει να φύγω από το Καστελλόριζο τη στιγμή που φούντωνε το προσφυγικό. Δεν μπορούσα να δημιουργήσω κενό», λέει σε τηλεφωνική μας συνομιλία.
Ο αγροτικός γιατρός Γιάννης Ράντος μαζί με δύο οικογένειες προσφύγων.
Στο Καστελλόριζο κάνει το αγροτικό του και ένας ακόμη γιατρός, ο συριακής καταγωγής Μπασάρ Μουσά, ο οποίος συχνά αναλαμβάνει και ρόλο διερμηνέα.
Ο κ. Ράντος κοιμάται στο κτίριο που στεγάζει το ιατρείο του νησιού. Από τον περασμένο Οκτώβριο οι λιμενικοί του χτυπούν την πόρτα προτού χαράξει ζητώντας βοήθεια. Αρκετά συχνά οικογένειες προσφύγων κοιμούνται στο ιατρείο. Θυμάται ότι σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους, 27 άνθρωποι είχαν διανυκτερεύσει στο ιατρείο του. Το επόμενο πρωί τον βοήθησαν να καθαρίσει τον χώρο για να υποδεχτεί τους ασθενείς.
Κορίτσι από τη Συρία δέχεται τις πρώτες βοήθειες στο ιατρείο του νησιού.
«Ερχονται πρόσφυγες, δένεσαι μαζί τους, φεύγουν και μετά πρέπει να ξεκινήσεις πάλι από το μηδέν για να χτίσεις μια ανθρώπινη σχέση με τις νέες αφίξεις», λέει ο 26χρονος γιατρός. «Δεν μπορείς να βγάλεις τον πόλεμο από το μυαλό σου. Κάθε στιγμή η εικόνα αυτών των ανθρώπων που φθάνουν εδώ στο υπενθυμίζει».
Μεγάλη πίεση
Η υποστελέχωση του νησιού δυσχεραίνει τη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Ο Λιμενικός Σταθμός δεν ξεπερνά τα δέκα άτομα προσωπικό, ενώ θα χρειαζόταν τουλάχιστον τα διπλάσια. Δεν διαθέτει καν κελί σε περίπτωση που συλληφθεί κάποιος διακινητής. Μέσα στην εβδομάδα δύο λιμενικοί με ένα φουσκωτό σκάφος διέσωσαν περισσότερους από 100 πρόσφυγες. Συχνά ζητούν και τη συνδρομή ψαράδων. Τα ρεπό είναι ελάχιστα και η κούραση συσσωρευμένη. Ανάλογα προβλήματα αντιμετωπίζει και η αστυνομία στο νησί. Συνήθως ανά μία εβδομάδα μεταβαίνουν το Καστελλόριζο από τη Ρόδο δύο μέλη της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες για να βοηθήσουν στη διαχείριση και στην ενημέρωση των νεοαφιχθέντων.
Μετά και τις διασώσεις τα ξημερώματα της Πέμπτης περισσότεροι από 600 πρόσφυγες και μετανάστες παρέμεναν στο νησί μέχρι να ολοκληρωθεί η καταγραφή τους. Στην πλειονότητά τους ήταν γυναίκες και παιδιά. Η διαδικασία της ταυτοποίησης συνήθως διαρκεί πάνω από δύο ημέρες. Δύο φορές την εβδομάδα υπάρχει ακτοπλοϊκή σύνδεση με τη Ρόδο και από εκεί οι πρόσφυγες μεταβαίνουν στον Πειραιά. Μέχρι την αναχώρησή τους κάποιοι κοιμούνται σε ενοικιαζόμενα δωμάτια. Συχνά όμως και αυτά δεν επαρκούν για να τους φιλοξενήσουν.
Το τελευταίο διάστημα ο δήμος παραχώρησε την αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου για τη διανυκτέρευση των προσφύγων.
Παράλληλα από τον Οκτώβριο, υπό την καθοδήγηση και της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, η εθελοντική ομάδα «Shanti Refugees» βοηθάει τις τοπικές αρχές στη διαχείριση των προσφύγων. Εκείνο τον μήνα παρείχαν 3.000 μερίδες φαγητού. Μέχρι σήμερα έχουν συγκεντρώσει περίπου 90.000 ευρώ σε δωρεές που προέρχονται από την Αγγλία, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και άλλες χώρες.
Αυτή τη στιγμή διαθέτουν δύο εθελοντές στο νησί, έναν Ελληνα και έναν Ιταλό. Μέσω των δωρεών τους έχουν ενισχύσει το Λιμενικό με σωσίβια και φακούς για τις νυχτερινές διασώσεις. Προσφέρουν ρούχα, παπούτσια και στρώματα για τους πρόσφυγες. Ακόμη, μέσα στις επόμενες ημέρες αναμένεται να φτάσει στο νησί με έξοδα της εθελοντικής οργάνωσης ειδικό ψυγείο για τις σορούς που ανασύρονται από τη θάλασσα.
Οι αφίξεις
Οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες αποβιβάζονται στις νησίδες Ρω και Στρογγύλη. Σε κάποιες περιπτώσεις, από τις μαρτυρίες διασωθέντων προκύπτει ότι οι διακινητές οδηγούν τις βάρκες για λίγα μέτρα και μετά βουτούν στο νερό για να επιστρέψουν στα τουρκικά παράλια κολυμπώντας. Τη νύχτα της 17ης Φεβρουαρίου φουσκωτό του Λιμενικού έπλεε έχοντας σβήσει μηχανή και φώτα κοντά στη Ρω, περιμένοντας κάποια κίνηση των διακινητών.
«Είδαμε να τους αποβιβάζει στη νησίδα και μετά να προσπαθεί να επιστρέψει στην Τουρκία. Πέρασε δέκα μέτρα από μπροστά μας και προλάβαμε να τον πιάσουμε», λέει στην «Κ» λιμενικός που μίλησε με τον όρο της ανωνυμίας.
Στο σκάφος του Λιμενικού έχει κληθεί να ανέβει και ο κ. Ράντος όταν εντοπίστηκαν έγκυοι σε βραχονησίδα. Λόγω της μορφολογίας του Καστελλόριζου οι επιχειρήσεις διάσωσης συνήθως διεξάγονται με μεγάλη δυσκολία. Οι φουσκωτές λέμβοι των προσφύγων σκίζονται μόλις ακουμπούν στα βράχια και το σκάφος του λιμενικού πρέπει να πλησιάσει τη στεριά σε απόσταση λίγων πόντων για να τους επιβιβάσει.
Τον περασμένο Δεκέμβριο ο αγροτικός γιατρός είχε φέρει στο νησί φίλους του από το πανεπιστήμιο για να τον βοηθήσουν στο απαιτητικό του έργο. «Είναι στιγμές που αδειάζεις εντελώς από την κούραση», λέει. «Σου ρουφάει όλη την ενέργεια αυτή η κατάσταση».
Βίντεο: Επιχείρηση διάσωσης στο Καστελλόριζο