Γράφοντας τη ζωή μας σαν μυθιστόρημα
«Αυτή είναι μια συνταγή που έγραψε η γιαγιά μου για εμένα. Τη βρήκα πριν από λίγα χρόνια μέσα σε ένα βιβλίο μαγειρικής. Η γιαγιά μου πέθανε όταν ήμουν μικρή, αλλά διαβάζοντας τη συνταγή κάτι μου θύμισε. Σαν να μου ήρθε μια γεύση στο στόμα. Την έφτιαξα λοιπόν και τη δοκίμασα. Ηταν πολύ συγκινητικό. Σαν να είχα μια μικρή επαφή μαζί της ύστερα από τόσα χρόνια…».
«Από μικρός έκανα συλλογή γραμματοσήμων και έχω πολλά που κληρονόμησα από τον πατέρα μου, που ήταν ταχυδρόμος. Αυτό είναι ένα γράμμα συστημένο, το οποίο στάλθηκε το 1945 από τη Συκάμινο της Αλεξανδρούπολης στη Νάουσα. Εχει επάνω ελληνικό γραμματόσημο το οποίο γράφει με στάμπα από πάνω ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, Αυτοδιοίκηση Εβρου, λέβα 5 (η λέβα ήταν το βουλγαρικό νόμισμα). Είχε πάει στη Θεσσαλονίκη, πέρασε τη λογοκρισία και έφτασε στη Νάουσα, έχοντας όλες τις σφραγίδες και τις σφραγίδες της λογοκρισίας».
«Να η μητέρα μου στα νιάτα της την εποχή που γνώρισε τον πατέρα μου στη Μυτιλήνη, το 1945, όταν τελείωνε ο πόλεμος. Πολύ μοντέρνα για την εποχή της. Τα καλοκαίρια στην παραλία φορούσε μπικίνι για να φανταστείς! Τα μαλλιά της, μου έλεγε, τα έλουζε με χαμομήλι για να παίρνουν χρυσές ανταύγειες και με ευκάλυπτο. Πολύ ζωηρή, χορευταρού, κοσμική, με φιλενάδες πολλές, με το πιάνο της και τα γαλλικά της. Μια γυναίκα ζουμερή και αισιόδοξη».
Δεν έχουν μόνο τα βιβλία μας ήρωες και ηρωίδες και ιστορίες που έχουν λόγο να ειπωθούν. Από τα οικογενειακά κειμήλια και τις ξεθωριασμένες φωτογραφίες που φυλάμε στο συρτάρι μέχρι τα σημειώματα των φιλενάδων μας από το σχολείο και τα παιδικά παιχνίδια που σκουριάζουν στην αποθήκη, τα πάντα έχουν κάτι να διηγηθούν. Ποιος θα μπορούσε ποτέ να επινοήσει το δράμα ή την κωμωδία της δικής μας ζωής; Αυτή είναι η ιδέα πίσω από το ολοκαίνουργιο εγχείρημα της προσωπικής ιστοριογράφου Αννας Νομικού, με τίτλο Life Stories (lifestories.gr). Η πρωτοποριακή για τα εγχώρια δεδομένα υπηρεσία μάς δίνει τη δυνατότητα να αφηγηθούμε τις αναμνήσεις και τις ιστορίες μας, δημιουργώντας με τη βοήθεια των ειδικών το προσωπικό μας ντοκιμαντέρ ή βιβλίο, διανθισμένο με φωτογραφίες και κάθε είδους αναμνηστικά, όπως αυτά που αναφέρθηκαν στην αρχή, για δική μας χρήση, για δώρο ή για το οικογενειακό αρχείο.
«Η ιδέα προέκυψε όταν έφτιαξα για τα γενέθλια των 60 χρόνων του πατέρα μου μαζί με τον αδελφό μου ένα βίντεο από μαρτυρίες φίλων και γνωστών και πολύ αρχειακό υλικό, ένα μικρό ντοκιμαντέρ της ζωής του. Ο ίδιος ενθουσιάστηκε και πολλοί άρχισαν τότε να με παρακινούν να το κάνω και επαγγελματικά», λέει η Αννα στην «Κ». Με την προφορική ιστορία ασχολείται ήδη ακαδημαϊκά εδώ και χρόνια, ενώ αυτόν τον καιρό συνεργάζεται με το Μουσείο Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ, καταγράφοντας με τη μέθοδο των συνεντεύξεων μαρτυρίες για εγκλήματα κατά των Εβραίων στην Ελλάδα. «Το τελευταίο διάστημα ασχολούμαι κυρίως με τους τρόπους χρήσης των ιστοριών ζωής ως μέσου προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής εξέλιξης και με το πώς οι ιστορίες αυτές μεταμορφώνονται σε εργαλεία εκπαίδευσης και διατήρησης της σχέσης ανάμεσα σε παρελθόν, παρόν και μέλλον», εξηγεί.
Εχει βρεθεί άλλωστε ότι η ίδια η αφήγηση και η καταγραφή των αναμνήσεων λειτουργούν θεραπευτικά, σαν άσκηση αυτογνωσίας, βοηθώντας μας να δούμε και να κατανοήσουμε το παρελθόν μέσα από τη γνώση και την πείρα που διαθέτουμε σήμερα.
Η προφορική ιστορία, ο κλάδος της ιστορίας που δεν βασίζεται τόσο σε τεκμήρια αλλά σε προσωπικές αφηγήσεις και μαρτυρίες, έβρισκε πάντα στην Ελλάδα, με το «βαρύ» της παρελθόν, εύφορο έδαφος. Τη νεότερη ιστορία η γενιά μας τη μάθαινε κυρίως γύρω από το οικογενειακό τραπέζι, από διηγήσεις φίλων και συγγενών. Η κρίση έδωσε νέα ώθηση στον κλάδο. Στόχος, άλλωστε, της προφορικής ιστορίας είναι να φέρνει στο προσκήνιο τους αφανείς ήρωες, που ενδεχομένως μένουν έξω από τα επίσημα αρχεία. Εθελοντικές ομάδες προφορικής ιστορίας αναπτύχθηκαν σε όλη τη χώρα, αρχής γενομένης από τα Χανιά το 2009 και αργότερα στην Αθήνα (Καισαριανή, Κολωνάκι, Κυψέλη κ.ά.), τον Βόλο και αλλού, με στόχο την καταγραφή της ιστορίας των περιοχών αυτών μέσα από τη μνήμη. Εθελοντές ιστοριογράφοι καταγράφουν μαρτυρίες.
Ανάλογη προσπάθεια γίνεται και από την Τράπεζα Αναμνήσεων (memoro.org/gr) όπου συλλέγονται αναμνήσεις ανθρώπων γεννημένων πριν από το 1950, με στόχο τη διατήρηση της ιστορίας και του πολιτισμού μέσω της ατομικής και συλλογικής μνήμης.
