«Οταν παίρνετε έναν αριθμό, μη βιάζετε τον δίσκο να επανέλθη στη θέση του. Είναι η κυριότερη πηγή λαθών, διότι η επιλογή του νούμερου γίνεται με την επαναφορά του». Αυτό έγραφαν οι οδηγίες χρήσεως των τηλεφωνικών συσκευών. Σήμερα, οι μικροί επισκέπτες του Μουσείου Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ ξαφνιάζονται μπροστά στην προθήκη με τα τηλέφωνα που διαθέτουν καντράν. «Κάποια από αυτά δεν τα έχουν ξαναδεί ποτέ! Ενώ ορισμένα, τα γνωρίζουν από το σπίτι του παππού και της γιαγιάς», λέει ο Μανώλης Τσουπάκης, ο οποίος ξεναγεί την «Κ» στην πλουσιότατη συλλογή εκθεμάτων που στεγάζεται σε ένα παλαιό κτίριο του ΟΤΕ στην Κάτω Κηφισιά. Μέσα από τις προθήκες ιχνηλατείται μια διαδρομή στον χρόνο, από το δίκτυο των αρχαίων φρυκτωριών ώς τις οπτικές ίνες.
Το μουσείο είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση: τα περισσότερα από τα 4.500 εκθέματα διασώθηκαν χάρις στην ευαισθησία των τεχνικών του Οργανισμού, που έβαζαν στην άκρη συσκευές, τέλεξ, τηλεφωνικούς θαλάμους με τη διορατικότητα ότι οι απαρχαιωμένες υποδομές θα γίνουν μια ημέρα τεκμήρια μιας άλλης εποχής. Ετσι δημιουργήθηκε σταδιακά η συλλογή, η οποία εμπλουτίστηκε αργότερα από δωρεές συλλεκτών και έγινε προσβάσιμη στο κοινό το 1990. Και αν στην αρχή αντανακλούσε την αυτοσχέδια απόπειρα και το μεράκι μερικών ανθρώπων, τώρα αποκτά μια πιο οργανωμένη μορφή. Ορισμένες αίθουσές του –όπως αυτή της επικοινωνίας κατά την αρχαιότητα αλλά και εκείνη για την κινητή τηλεφωνία– έχουν ήδη αποκτήσει μια σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση. Χάρις στα εκπαιδευτικά του προγράμματα προσελκύει πολλά σχολεία, αλλά μπορούν να το επισκεφθούν και ιδιώτες ή και ομάδες κατόπιν συνεννόησης.
Τα sms των αρχαίων
Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει είναι οι επινοήσεις των αρχαίων Ελλήνων και των Βυζαντινών, οι οποίοι κατάφερναν να επικοινωνούν μεταξύ τους ακόμα και σε αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων. Mηνύματα νίκης, προειδοποιήσεις για επικείμενους κινδύνους, ενημερώσεις για φυσικές καταστροφές έφταναν από τη μια γωνιά της επικράτειας στην άλλη, μέσα από πρωτόλεια συστήματα επικοινωνίας που λειτουργούσαν κυρίως τη νύχτα, για να φαίνεται το φως του πυρσού. Ο Αισχύλος στον «Αγαμέμνονα» περιγράφει πώς μεταδόθηκε –διά των φρυκτωριών– η πτώση της Τροίας, από τη μικρασιατική ακτή ώς την Πελοπόννησο με όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς. Μπορεί να μην υπήρχαν κινητά τηλέφωνα, όμως οι αρχαίοι είχαν βρει δεκάδες τρόπους να στέλνουν τα δικά τους… sms.
Το μουσείο χωρίζεται στην προηλεκτρική και τη μεταηλεκτρική περίοδο. Μόλις αφήσει κανείς πίσω του τις δάδες συνεχίζει με τα πρώτα χειροκίνητα τηλέφωνα, τους ασύρματους μορσικούς τηλέγραφους (εκεί οι μαθητές μαθαίνουν για τον Μαρκόνι, τον Τιτανικό και το σύστημα του SOS), αλλά και για το πώς έγινε η πρώτη τηλεγραφική σύνδεση στη χώρα μας σε μια περίοδο όπου τα σύνορά μας ήταν πολύ διαφορετικά: το 1859 η Ερμούπολη της Σύρου συνδέθηκε με την Αθήνα, χάρις σε ένα ξένο πλοίο που πόντισε ένα υποβρύχιο καλώδιο, αλλά και με το εξωτερικό, δηλαδή τη νήσο… Χίο που ακόμα ανήκε σε εδάφη οθωμανικά, και από εκεί με την Κωνσταντινούπολη. Ενδιαφέρον έχει και το θέμα της διανομής των τηλεγραφημάτων που γινόταν με μουλάρια στις απομακρυσμένες περιοχές, και βέβαια με ποδήλατα. Οπως αφήνει κανείς πίσω του τις δεκάδες παλιές τηλεφωνικές συσκευές με τα καντράν, που θυμίζουν την εποχή όπου το «πάρε το μηδέν» ήταν μια συνηθισμένη, καθημερινή φράση, ανακαλύπτει τη γοητεία των πρώτων τηλεφωτογραφιών: τα ειδησεογραφικά πρακτορεία έστελναν στις εφημερίδες φωτογραφίες από το εξωτερικό. Ανοίγοντας τα συρτάρια όπου φυλάσσονται κάποιες, «ξεθάβει» κανείς τον Χρουστσόφ, την Κορίνα Τσοπέη, τον Σεφέρη με το Νομπέλ, τον Τίτο, το Ακρωτήριο Κανάβεραλ αλλά και τον Παναθηναϊκό στο Γουέμπλεϊ. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον τμήμα της συλλογής, το οποίο μελετούν και καταγράφουν ιστορικοί.
Παράλληλα ασχολούνται και με τα πρώτα τηλεγραφήματα, μέσα από τα οποία μπορεί κανείς να «ταξιδέψει» ακόμα και στην κατάρρευση της γραμμής των Ελλήνων στο μέτωπο της Μικρασίας το 1922 αλλά και στη λογοκρισία των Γερμανών στην περίοδο της Κατοχής. Υπάρχει ακόμα και ένα τηλεγράφημα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ως βουλευτή Χανίων που συμπαρίσταται στην Ενωση Παντοπωλών το 1959: οι επαγγελματίες του κλάδου είχαν ζητήσει τη στήριξη του πολιτικού κόσμου μετά την έλευση του πρώτου σούπερ μάρκετ που απειλούσε να φέρει νέους όρους στην αγορά τροφίμων. Οταν προχωρήσει η μελέτη αυτού του υλικού, θα γίνει προσβάσιμο και στους ειδικούς που θέλουν να το χρησιμοποιήσουν ως πηγή. Η επικεφαλής του Μουσείου, Νικολέττα Λιακοσταύρου, και η υποδιευθύντρια εταιρικής υπευθυνότητας του ΟΤΕ, Σταυρούλα Αγγελοπούλου, μας εξηγούν ότι σε λίγο καιρό θα είναι έτοιμος και ο ανανεωμένος ιστότοπος.
Η βόλτα στο μουσείο φτάνει ώς τα εξελιγμένα τηλεφωνικά δίκτυα, τους δορυφόρους, τις οπτικές ίνες και την κινητή τηλεφωνία. Οι μικροί επισκέπτες ανακαλύπτουν ότι πριν από (όχι και τόσο πολλά) χρόνια υπήρχαν κινητά τηλέφωνα που είχαν μέγεθος τόμου και ζύγιζαν 2,5 κιλά. Αλλά και οι λίγο μεγαλύτεροι συνειδητοποιούν ότι η πρόοδος είναι αμείλικτη, καθώς αναγνωρίζουν στις βιτρίνες μερικά από τα μοντέλα που χρησιμοποιούσαν και οι ίδιοι και τώρα μοιάζουν να ανήκουν σε άλλον αιώνα.
Φώτα, κάμερες, πάμε!
Την παράσταση κλέβει το τηλεοπτικό στούντιο που δημιουργήθηκε στη χώρα μας απ’ όπου εξέπεμψε για πρώτη φορά, τον Φεβρουάριο του 1966, το παρθενικό σήμα της ελληνικής τηλεόρασης προτού δημιουργηθεί η ΕΡΤ. Εχει όλα τα αρχικά μηχανήματα που είχαν έρθει από το εξωτερικό και τους τελευταίους μήνες δέχεται τις περιποιήσεις των ειδικών που κατάφεραν με πολύ κόπο να το κάνουν να ξαναλειτουργήσει. Ο ηλεκτρολόγος μηχανικός Δημήτρης Φραγκούλης, που ασχολήθηκε εντατικά, υπογράμμισε στην «Κ» ότι οι παλαιοί τεχνικοί που το χειρίστηκαν, επιδιόρθωναν μόνοι τους με αυτοσχέδιες πατέντες όλες τις βλάβες και έτσι ήταν μια τρομερή σπαζοκεφαλιά να μπορέσει κανείς να το κάνει να δουλέψει εκ νέου μιας και το αρχικό manual είχε καταργηθεί!
Το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ: Πρωτέως 25 στην Κηφισιά, 210-62.01.899. Το Σαββατοκύριακο υπάρχουν ειδικά προγράμματα και για οικογένειες.