Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης.
Είναι ένα γλυκό ανοιξιάτικο απόγευμα στην πλατεία Χρηματιστηρίου της Θεσσαλονίκης, την καρδιά του λεγόμενου Φραγκομαχαλά και της άλλοτε ακμάζουσας εμπορικής δραστηριότητας της πόλης. Μικρά σάρωθρα του δήμου «παραβγαίνουν» από νωρίς στο λευκό φρεσκοστρωμένο πέτρινο δάπεδο. Εργάτες καθαρίζουν μέχρι την τελευταία στιγμή τις οπές των σιντριβανιών και βάζουν μπροστά τους μεγάλους, εκ πρώτης όψεως παράταιρους με το τριγύρω αστικό τοπίο, ανεμιστήρες, οι οποίοι κρέμονται πάνω από τα κεφάλια των επισκεπτών, που αρχίζουν να πυκνώνουν. Σε λίγη ώρα θα τελεστούν τα εγκαίνια της αναπλασμένης ευρύτερης περιοχής της πλατείας Χρηματιστηρίου, η οποία σχεδιάστηκε εξαρχής με πρωτοποριακά βιοκλιματικά χαρακτηριστικά: Οι μηχανικοί και οι αρχιτέκτονες του έργου υπολογίζουν ότι τους θερινούς μήνες η θερμοκρασία θα είναι μειωμένη κατά μέσο όρο έως και 5 βαθμούς Κελσίου στο συγκεκριμένο σημείο. «Αν οι πολίτες δεν φροντίσουν να διώξουν τους κανίβαλους που βανδαλίζουν τον δημόσιο χώρο, τότε τα λεφτά θα πάνε χαμένα», έλεγε λίγο αργότερα ο Γιάννης Μπουτάρης, ανοίγοντας την τελετή των εγκαινίων.
Τα τελευταία δύο χρόνια, η περιοχή, που περικλείεται από τις οδούς Εγνατία, Ιωνος Δραγούμη, Τσιμισκή και Δωδεκανήσου, δηλαδή η πολεοδομική ζώνη που αναπλάστηκε, ήταν το δεύτερο σπίτι για τον φυσικό Σπύρο Κάνουρα και την αρχιτέκτονα-μηχανικό δρα Αγγελική Χατζηδημητρίου. Οι δύο εξωτερικοί συνεργάτες της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Θεσσαλονίκης εργάστηκαν ως σύμβουλοι σε θέματα βιοκλιματικής ανάπλασης κατά τη φάση υλοποίησης του έργου. Παραμονές των εγκαινίων, μελετούσαν ξανά πολεοδομικά σχέδια με σκιάσεις χρώματος από γαλάζιο έως βαθύ κόκκινο για να δηλωθεί το ψυχρό και το θερμό αντίστοιχα.
«Στόχος των βιοκλιματικών παρεμβάσεων είναι η μείωση της θερμοκρασίας περιβάλλοντος κατά τους θερινούς μήνες, η θερμοκρασία των επιφανειών και των δαπέδων, καθώς και η βελτίωση των συνθηκών θερμικής άνεσης, δηλαδή της αίσθησης των πεζών. Και επίσης η μείωση της ενέργειας που απαιτείται για τον κλιματισμό των κτιρίων της περιοχής», σημειώνει η κ. Χατζηδημητρίου. Ετσι, φυτεύτηκαν νέα δέντρα, τοποθετήθηκαν ψυχρά υλικά στο δάπεδο (ειδικός τύπος κυβόλιθων με βάση το τσιμέντο και υψηλό συντελεστή ανάκλασης και εκπομπής) και χρησιμοποιήθηκαν υδάτινα στοιχεία, δηλαδή σιντριβάνια δαπέδου, νεροκουρτίνες και καταιονιστήρες.
Η συγκεκριμένη περιοχή της Θεσσαλονίκης ήταν για πολλά χρόνια σκοτεινή και λειτουργούσε ως ένα αχανές πάρκινγκ αυτοκινήτων. Σήμερα είναι καλοφωτισμένη, καθαρή και με συγκεκριμένες θέσεις στάθμευσης. Οικογένειες με παιδικά καροτσάκια και παρέες νεαρών σταματούν για να φωτογραφίσουν τους έξι ανεμιστήρες, τοποθετημένους σε μεταλλικές βάσεις στο επάνω μέρος της πλατείας Χρηματιστηρίου, που φαίνεται να αποτελούν το νέο τρεντ στη Θεσσαλονίκη. Δύο τετράγωνα μακριά, στην πλατεία Εμπορίου, ξεχωρίζει η μεγάλη ξύλινη αψίδα, στο εσωτερικό της οποίας έχει επίσης τοποθετηθεί ένας κρεμαστός ανεμιστήρας. Οι έλικες λειτουργούν με ηλεκτρικό ρεύμα, δεν κάνουν θόρυβο και τη νύχτα σταματούν. Στην περιοχή έχει διαμορφωθεί ένα εκτεταμένο δίκτυο καλοστοιχισμένων πεζοδρόμων, το οποίο περιλαμβάνει τις οδούς Αγίου Μηνά, Εδέσσης, Ηρώδου Αττικού, Ερνέστ Εμπράρ, Συγγρού, Πάικου και Καποδιστρίου, καθώς και τμήματα της Ολυμπίου Διαμαντή και της Βηλαρά.
Η «πράσινη» ανάπλαση καλύπτει μια πολεοδομική ζώνη 110 στρεμμάτων. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανήλθε στα 5,5 εκατ. ευρώ και εκτελέστηκε μέσω του ΕΣΠΑ, έπειτα από ουκ λίγα προβλήματα στην εκταμίευση των χρημάτων. Ωστόσο, το αποτέλεσμα φαίνεται να ξεπερνά τις αρχικές προσδοκίες. «Με βάση τις προσομοιώσεις μας, σε πλήρη λειτουργία των βιοκλιματικών παρεμβάσεων, η θερμοκρασία των δαπέδων υπολογίστηκε ότι μπορεί να μειωθεί έως και 9 βαθμούς Κελσίου, ενώ η θερμοκρασία του αέρα έως και 2 βαθμούς», περιγράφουν οι επιστήμονες Κάνουρας και Χατζηδημητρίου.
Εμπορικό ενδιαφέρον
Η ανάπλαση τάραξε τα νερά στη γειτονιά. Καταστηματάρχες συζητούν έξω από τα μαγαζιά τους για το έργο και καμαρώνουν για τη νέα φρεσκαρισμένη «αυλή» τους, που τώρα αποπνέει μια κάποια αίσθηση κοσμοπολιτισμού και βορειοευρωπαϊκού σεβασμού στον δημόσιο χώρο. Περιεργάζονται με το βλέμμα τις νέες κατασκευές και υπόσχονται ότι θα τις διαφυλάξουν από βανδαλισμούς. Υπάρχουν και αστοχίες. Για παράδειγμα, το πράσινο, προς το παρόν, υπάρχει κυρίως σε γλάστρες. Κι επίσης αρνητικά σχολιάστηκαν οι μεγάλοι πίνακες ηλεκτρικού ρεύματος καταμεσής της πλατείας Χρηματιστηρίου, όπως και ένα συρμάτινο κουβούκλιο γύρω από τον μετεωρολογικό σταθμό στο ίδιο σημείο.
Ο Γιώργος Κουκουβίτης είναι ιδιοκτήτης ενός από τα παλαιότερα καταστήματα «εδώδιμων και αποικιακών» στην πλατεία Εμπορίου, το οποίο λειτουργεί από το 1960. Δεν υπάρχει καλοφαγάς και σεφ που να μην περνάει από εδώ. Κατσικίσια τυριά, δυσεύρετα σπιτικά αλλαντικά, μπαχαρικά, πρώτες ύλες για παραδοσιακές και εξωτικές συνταγές μοσχοβολούν στην οδό Εδέσσης. «Η ανάπλαση είναι σίγουρα θετικό βήμα, όμως το εμπόριο είχε εκδιωχθεί από καιρό και τη θέση του πήραν ως επί το πλείστον καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Δεν υπάρχουν φθηνά πάρκινγκ ή καλή συγκοινωνία για να κατέβει ο κόσμος για ψώνια στο κέντρο. Με την ανάπλαση δεν θα γίνουμε βέβαια Ντουμπάι, αλλά είμαι αισιόδοξος ότι κάτι θα αλλάξει», σημειώνει. Ο πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, Παντελής Φιλιππίδης, συνηγορεί: «Ζητήσαμε να υπάρξει ποσόστωση στον αριθμό των εμπορικών καταστημάτων και των εστιατορίων ή μπαρ, αλλά ποτέ δεν έγινε».
Πάντως, οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται στην περιοχή προσδοκούν ότι μετά την ανάπλαση θα γεφυρωθούν οι δύο «κόσμοι» που την κατοικούν, αλλά μέχρι σήμερα δεν συναντιούνταν. Οι πρωινοί άνθρωποι, δηλαδή οι δικηγόροι των γύρω γραφείων και οι πελάτες των καταστημάτων λευκών ειδών, των σιδηρικών και των φυτωρίων, με τους νυχτερινούς θαμώνες των μπαρ.
Λίγη ιστορία
Η περιοχή έχει συμπυκνωμένη ιστορία και επίδραση στο θυμικό των κατοίκων της Θεσσαλονίκης. Ο λεγόμενος Φραγκομαχαλάς (η πλούσια, «φράγκικη», συνοικία των Ευρωπαίων κατοίκων στις αρχές του 20ού αι.) εκτείνεται πάνω από τα Λαδάδικα και την οδό Τσιμισκή. Το σημερινό Κρατικό Ωδείο στην οδό Φράγκων χτίστηκε στη σημερινή του μορφή το 1903. Στην αυλή του βρίσκονται τα αρχαιότερα υπαίθρια γλυπτά της νεότερης Θεσσαλονίκης, δύο γυναικείες μορφές, η Οικονομία και η Πίστις. Πιο κάτω συναντάμε την Καθολική Εκκλησία, κτίριο χτισμένο το 1900 από τον Βιταλιάνο Ποζέλι. Το κέντρο του Φραγκομαχαλά ήταν η σημερινή πλατεία Χρηματιστηρίου, στο επάνω μέρος της οποίας δεσπόζει το κτίριο της Τράπεζας της Θεσσαλονίκης, γνωστό και ως Στοά Μαλακοπής, επίσης έργο του Ποζέλι.
Η καρδιά της πλατείας Εμπορίου βρίσκεται δύο τετράγωνα από εκεί, στη συμβολή των οδών Κατούνη και Αγίου Μηνά. «Πλάζα ντι σιέτε καλέντζος» αποκαλούσαν το σημείο οι Εβραίοι έμποροι, γιατί σε αυτό κατέληγαν επτά δρόμοι. Ηδη πριν από την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό και μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούσαν υποκαταστήματα μεγάλων τραπεζών και χρηματιστηριακά γραφεία.
Στα νεότερα χρόνια και έως τη δεκαετία του ’90, η περιοχή ήταν γνωστή για τα καταστήματα λευκών ειδών και υφασμάτων. Οι βιοτεχνίες, όμως, σταδιακά έκλεισαν ή μεταφέρθηκαν στη Βουλγαρία. Ωσπου, μετά το 2008, ξεκίνησε αίφνης η οργιώδης και άναρχη ανάπτυξη μπαρ σε άδεια καταστήματα με σχεδόν μηδενικό ενοίκιο. Κατέφθασαν τυχοδιώκτες επιχειρηματίες, που ήθελαν να πλουτίσουν σε μία νύχτα, η περιοχή απέκτησε χαρακτηριστικά «γκέτο» νυχτερινής διασκέδασης και έπειτα επήλθε ο κορεσμός.
Ανάπτυξη νέου τύπου
«Σήμερα, λόγω και της κρίσης, φαίνεται να επέρχεται μια πιο ήπια και λελογισμένη ανάπτυξη. Η περιοχή ελάχιστα κατοικείται, ωστόσο μετά και τη ριζική ανάπλαση έχουν ανοίξει πολλές νέες επιχειρήσεις από ανθρώπους με γούστο και καλώς νοούμενη επιχειρηματική σκέψη: γκαλερί, έδρες start up, hostels, μοντέρνα συνεταιριστικά εστιατόρια, σχολές χορού», σημειώνει ο Κώστας Γεωργάκος, από τους πλέον έμπειρους κτηματομεσίτες της Θεσσαλονίκης, που έζησε από κοντά τη μετάλλαξη της περιοχής.
Ο Παντελής Ζάρκος και η Αννα Χλιούρα είναι οι δημιουργοί της start up εταιρείας χειροποίητων ηλεκτρικών ποδηλάτων Elektronio, στην οδό Βεροίας. Εχοντας αποσπάσει βραβεία καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, εγκαταστάθηκαν το καλοκαίρι στην περιοχή και αγάπησαν τον μποέμ χαρακτήρα της. «Η περιοχή ανεβαίνει, περνάει κόσμος και ρωτάει για ξενοίκιαστα μαγαζιά. Ηταν μια οικονομική λύση, όμως τώρα μετά την ανάπλαση ανεβαίνει», σημειώνουν. Ενδεικτικά, η τιμή ενοικίασης γραφείου κυμαίνεται στα 2-3 ευρώ/τ.μ. και καταστήματος στα 7-10 ευρώ/τ.μ. Αντίστοιχα, η αγορά γραφείου ξεκινά από τα 400 ευρώ/τ.μ. και καταστήματος από 1.000 ευρώ/τ.μ.
Τον δικό του χώρο στην οδό Συγγρού ετοιμάζει και ο Γιώργος Μαυρίδης, tattoo artist. Τον συναντήσαμε πάνω στον οργασμό των εργασιών για το νέο τατού στούντιο, στο οποίο θα λειτουργεί παράλληλα καφέ, χώρος σχεδίου και ανάγνωσης. «Πολλά κτίρια είναι διατηρητέα ή παρατημένα από τους ιδιοκτήτες τους. Χρειάζεται έγκριση από δέκα υπηρεσίες για να επιδιορθώσεις ένα περβάζι, όχι να κατασκευάσεις καινούργιο. Μετά την ανάπλαση και τον νέο κόσμο που ενδιαφέρεται να έρθει στην περιοχή, ελπίζω τουλάχιστον να γλυκάνει η γειτονιά την ημέρα», λέει.
Τα αδέρφια Φώτης και Χριστίνα Δρακοπούλου και η Μυρτώ Γλεούδη είναι ιδιοκτήτες του μοντέρνου ξενοδοχείου Colors στη Βαλαωρίτου από το 2012, επομένως έχουν ζήσει την περιοχή λίγο πριν και μετά την ανάπλαση. «Εχουμε ανοίξει και δεύτερο στα Λαδάδικα, που είναι πιο σικάτη περιοχή, όμως πολλοί πελάτες ζητούν δωμάτιο στη Βαλαωρίτου, γιατί, όπως λένε, η περιοχή έχει χαρακτήρα», σημειώνουν. «Η ανάπλαση είναι καλή προσπάθεια, αρκεί να συντηρείται σωστά και να κρατήσει, κι επίσης να τη σεβαστούν οι επιχειρηματίες και οι επισκέπτες. Ηδη έχουν ξηλωθεί κολονάκια και έχουν γραφτεί συνθήματα στους τοίχους. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε τις ίδιες προτεραιότητες και ανάγκες, για παράδειγμα, με τους ιδιοκτήτες των μπαρ. Θα μπορούσαν, πάντως, να γίνουν πολύ περισσότερα πράγματα, όπως παζάρια και ανοιχτά γκαλά μόδας, να παραχωρηθούν άδεια κτίρια σε νέες δημιουργικές ομάδες και μικροντιζάινερ», λένε.
Επειτα από μία εβδομάδα πέριξ της πλατείας Χρηματιστηρίου, και μέχρι τον πρώτο καύσωνα του καλοκαιριού, διαπιστώνουμε ότι πιο σημαντικό και από τη βιοκλιματική ανάπλαση είναι η δεύτερη ευκαιρία που δίνεται σε μια περιοχή με τόσο πυκνή ιστορική διαδρομή και συνάφεια με την οικονομική ζωή της Θεσσαλονίκης.