Ηταν Νοέμβριος του 2013 όταν ομάδα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών βρέθηκε για τελευταία φορά στην Αρμπίλ, την πρωτεύουσα του αυτόνομου ιρακινού Κουρδιστάν, προκειμένου να συνεχίσει τις ανασκαφές της. Οι εχθροπραξίες και οι επιδρομές τζιχαντιστών μαχητών του Ισλαμικού Κράτους δεν είχαν πλησιάσει τότε σε αυτή την περιοχή, ανατολικά του ποταμού Τίγρη. Υπό την καθοδήγηση του επίκουρου καθηγητή Αρχαιολογίας Ανατολικής Μεσογείου, Κωνσταντίνου Κοπανιά, η έρευνα εστίασε κυρίως στη θέση Τελ Νάντερ που χρονολογείται τουλάχιστον από την 5η χιλιετία π.Χ. Μεταξύ των φοιτητών που συμμετείχαν σε εκείνη την αποστολή βρισκόταν και ένας Ελληνας αστυνομικός.
Επί 35 ημέρες ο αρχιφύλακας Ορφέας-Κωνσταντίνος Σωτηρίου εργάστηκε τότε στο πλευρό του κ. Κοπανιά στο Τελ Νάντερ, αλλά και στη θέση Τελ Μπάκρτα, περίπου 30 χιλιόμετρα νότια της Αρμπίλ. «Καταγράφαμε σε καταλόγους όλα τα ευρήματα και σε συνεργασία με έναν Κούρδο αρχαιολόγο τα παραδίδαμε στο μουσείο», λέει στην «Κ».
Ο Ορφέας- Κωνσταντίνος Σωτηρίου (δεξιά) με τον καθηγητή του Κωνσταντίνο Κοπανιά σε ανασκαφή το 2013.
Τρία χρόνια έπειτα από εκείνη την αποστολή, αναμένεται να ταξιδέψει ξανά στο Βόρειο Ιράκ μαζί με τον κ. Κοπανιά για προληπτική φωτογράφιση και καταγραφή όλων των αντικειμένων που φυλάσσονται στο Μουσείο Πολιτισμού της Αρμπίλ. «Πρόκειται για μια σημαντική ενέργεια της χώρας μας στον αγώνα για τη διαφύλαξη της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς», αναφέρει ο κ. Σωτηρίου για τη νέα αποστολή που θα πραγματοποιηθεί υπό την αιγίδα του ελληνικού τμήματος της UNESCO και των υπουργείων Πολιτισμού και Εξωτερικών.
Ο κ. Σωτηρίου είναι σήμερα ο μοναδικός αστυνομικός με πτυχίο Αρχαιολογίας που υπηρετεί στο Τμήμα Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αττικής (προτού αποφοιτήσει υπηρετούσε στη Διεύθυνση Διαβατηρίων), ενώ διανύει το δεύτερο έτος μεταπτυχιακών σπουδών Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Εστιάζει το ενδιαφέρον του στη Μέση Ανατολή λόγω των σημαντικών ευρημάτων της αλλά και των ερευνών του κ. Κοπανιά.
Οι συριακές αρχαιότητες
Η ειδίκευση του Ελληνα αστυνομικού σε αυτή την περιοχή ενδεχομένως να αποδειχθεί σημαντική και για την υπηρεσία του, καθώς τα τελευταία χρόνια η διεθνής επιστημονική κοινότητα και το FBI ανησυχούν για παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων από τη Συρία και το Ιράκ. Αλλωστε σε συνέδριο που έγινε στις 18-19 Απριλίου στο Μουσείο της Ακρόπολης με συμμετοχή αντιπροσώπων της Ιnterpol, τελωνειακών από την Ελλάδα και τις ΗΠΑ και εκπροσώπων των αμερικανικών εισαγγελικών αρχών, της ελληνικής αστυνομίας και του τμήματος τεκμηρίωσης του υπουργείου Πολιτισμού, μεταξύ άλλων συζητήθηκε και το ζήτημα των συριακών αρχαιοτήτων.
«Είναι η κληρονομιά της ανθρωπότητας, γι’ αυτό υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον και ευαισθητοποίηση», σημειώνει στην «Κ» ο επικεφαλής του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας, αστυνομικός υποδιευθυντής, Κώστας Χριστόλογλου.
Τον τελευταίο χρόνο έχουν πραγματοποιηθεί και άλλες συναντήσεις στελεχών της ΕΛ.ΑΣ. και του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού για το ίδιο θέμα. Ωστόσο ο κ. Χριστόλογλου ξεκαθαρίζει ότι ακόμη δεν έχει διαπιστωθεί ανάμειξη της Ελλάδας σε παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων από τη Μέση Ανατολή. «Δεν έχει γίνει κάποια σύλληψη, ούτε υπάρχουν υπόνοιες ή πληροφορίες ότι η Ελλάδα αποτελεί δίαυλο διακίνησης».
Κανείς δεν είναι ακόμη σε θέση να εκτιμήσει την πλήρη έκταση της καταστροφής και του πλιάτσικου στις περιοχές που έχουν περάσει στον έλεγχο του ISIS στο Ιράκ και στη Συρία. Τον περασμένο Σεπτέμβριο σε συνάντηση ειδικών στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης ο Αντριου Κέλερ, αξιωματούχος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, ανέφερε ότι 5.000 αρχαιολογικά σημεία βρίσκονταν στα χέρια του ISIS.
Στην ίδια συνάντηση είχε ανακοινωθεί ότι κατά την εισβολή στο κρησφύγετο του «υπουργού» Οικονομικών του Ισλαμικού Κράτους Abu Sayyaf κατασχέθηκαν έγγραφα που αποδεικνύουν την εμπλοκή τζιχαντιστών στην αρχαιοκαπηλία. Μεταξύ αυτών βρίσκονταν και 11 αποδείξεις για την πώληση αρχαιοτήτων την περίοδο μεταξύ 6 Δεκεμβρίου 2014 και 26 Μαρτίου 2015.
Μια από τις αποδείξεις που βρέθηκαν στο κρησφύγετο του Abu Sayyaf.
Σε εκείνη τη συνάντηση στη Νέα Υόρκη συμμετείχε και ο Αμερικανός αρχαιολόγος Μάικλ Ντάντι, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής. Σε e-mail του στην «Κ» ο κ. Ντάντι αναφέρει ότι οι διαδρομές διακίνησης αρχαιοτήτων είναι παρόμοιες με αυτές της διακίνησης προσφύγων και μεταναστών. Εξηγεί ωστόσο ότι οι δίοδοι που χρησιμοποιούσαν οι αρχαιοκάπηλοι προϋπήρχαν της έναρξης των συγκρούσεων στη Συρία το 2011 και του προσφυγικού ρεύματος που ακολούθησε.
Οι Ελληνες αρχαιοκάπηλοι
Στην Αθήνα, παράλληλα με το ενδιαφέρον του για τη Μ. Ανατολή, ο κ. Σωτηρίου έχει ξεκινήσει μια έρευνα στα αρχεία της ΕΛ.ΑΣ. για να συνθέσει το προφίλ των αρχαιοκαπήλων στην Ελλάδα και να διαπιστώσει τη σχέση τους με το οργανωμένο έγκλημα. Μέχρι στιγμής έχει μελετήσει 363 υποθέσεις της περιόδου 1999-2004, στις οποίες είχαν κατασχεθεί περισσότερα από 14.000 αντικείμενα. Εννιά στα δέκα ήταν μικρής κλίμακας (νομίσματα, αγαλματίδια, αμφορείς) για να μεταφέρονται πιο εύκολα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις σχεδιαζόταν η πώλησή τους στο εξωτερικό.
Η πλειονότητα των συλληφθέντων τότε (σε ποσοστό 22%) ήταν ευκατάστατοι (ενδεικτικά ορισμένοι εξ αυτών ήταν ιδιοκτήτες εστιατορίων, ξενοδοχείων ή μεγαλέμποροι), ενώ στο 26% των υποθέσεων μαζί με αρχαιότητες η αστυνομία ανακάλυψε και όπλα. «Εκρυβαν τα αρχαία σε σπίτια, αποθήκες και αυτοκίνητα, αλλά θυμάμαι ότι είχαν βρεθεί νομίσματα ακόμη και σε πατάρι παλιού θερμοσίφωνα», λέει ο κ. Σωτηρίου.
Τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης του κ. Σωτηρίου παρουσιάστηκαν την προηγούμενη εβδομάδα στην Αυστρία, στο 10ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαιολογίας της Εγγύς Ανατολής (ICAANE). Η ανάλυση των στοιχείων θα συνεχιστεί και, όπως αναφέρει ο κ. Χριστόλογλου, θα μπορούσε όταν ολοκληρωθεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στις μελλοντικές έρευνες και για την κατανομή των δυνάμεων του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας.