Σοβαρό, διαρκώς επιδεινούμενο πρόβλημα στη λειτουργία πολλών δεκάδων υποθηκοφυλακείων σε όλη τη χώρα έχει δημιουργήσει η κατακόρυφη πτώση των δικαιοπραξιών, σε συνδυασμό με την επί σειρά ετών απροθυμία ή αδυναμία του υπουργείου Δικαιοσύνης να παρέμβει. Τα προβλήματα επιτείνονται όσο προχωρά η κτηματογράφηση της χώρας -βάσει της οποίας τα υποθηκοφυλακεία έως το 2020 θα μετατραπούν σε κτηματολογικά γραφεία- καθώς δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για την αναδιοργάνωση του νέου συστήματος. Βασικό θέμα παραμένει η τύχη υποθηκοφυλάκων και υπαλλήλων, καθώς ο διορισμός τους στο Δημόσιο την περίοδο αυτή μοιάζει δυσκολότερος από ποτέ.
Σε όλη τη χώρα λειτουργούν περί τα 300 υποθηκοφυλακεία. Μόλις 17 από αυτά (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Χανιά, Ηράκλειο, Ναύπλιο κ.α.) είναι «έμμισθα», δηλαδή το προσωπικό τους ανήκει στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Τα υπόλοιπα είναι τα λεγόμενα «άμισθα», στα οποία ο υποθηκοφύλακας είναι ιδιώτης και αποδίδει τα έσοδα στο Δημόσιο, παρακρατώντας ένα ποσοστό των εισπράξεων για τα λειτουργικά έξοδα του υποθηκοφυλακείου και το κέρδος του. Πιο συγκεκριμένα, σε όσες πράξεις έχουν «αναλογικά δικαιώματα» (όπως οι μεταβιβάσεις, οι γονικές παροχές κ.ά.), ο υποθηκοφύλακας υποχρεούται να αποδίδει στο Δημόσιο το 4,75‰ (επί της αναφερόμενης στην πράξη αξίας). Ενώ παρακρατά επιπλέον ένα 3‰, από το οποίο ένα μέρος καταλήγει και πάλι στο Δημόσιο και ένα μέρος στον ίδιο.
Το πρόβλημα στη βιωσιμότητα των υποθηκοφυλακείων φάνηκε από το ξεκίνημα της κρίσης, με την κατακόρυφη πτώση των αγοραπωλησιών ακινήτων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του υποθηκοφυλακείου Μαραθώνα, που καλύπτει τις περιοχές Μαραθώνα, Αγίου Στεφάνου, Διονύσου, Ροδόπολης, Σταμάτας, Ανοιξης, Καπανδριτίου, Καλάμου, Αφιδνών και Πολυδενδρίου. «Το 2010 είχαμε 7.200 πράξεις και το 2015 μόλις 1.987 και από αυτές οι μισές ήταν αποδοχές κληρονομιάς, στις οποίες ο υποθηκοφύλακας δεν εισπράττει “αναλογικό δικαίωμα” αλλά ένα πάγιο ποσό 9 ευρώ», εξηγεί ο υποθηκοφύλακας Μαραθώνα, Χρήστος Χριστόπουλος. «Ετσι, λοιπόν, τα έσοδα είναι πλέον πολύ λιγότερα από τα έξοδα και ο υποθηκοφύλακας είναι αναγκασμένος να καλύπτει ιδίοις πόροις τη λειτουργία του γραφείου. Το φαινόμενο αυτό είναι γενικό: η πτώση στα περισσότερα γραφεία ξεπερνά το 80%».
Το πρόβλημα αυτό δεν είναι το μόνο. Οταν ένας υποθηκοφύλακας συνταξιοδοτείται, τότε το υπουργείο Δικαιοσύνης πραγματοποιεί διαγωνισμό (μια φορά τον χρόνο για όσες περιπτώσεις έχει) για την πλήρωση της θέσης. Μόνο που ο διαγωνισμός αυτός δεν έχει πραγματοποιηθεί… εδώ και μια πενταετία. Ετσι ο αρχαιότερος συμβολαιογράφος κάθε περιοχής, που ορίζονταν από το κράτος μεταβατικά στη θέση του υποθηκοφύλακα μέχρι την πραγματοποίηση του διαγωνισμού μετατρέπεται… σε μόνιμος. Και έρχεται αντιμέτωπος με τα δεινά οικονομικά του υποθηκοφυλακείου (ενδεχομένως και τα χρέη), τα οποία καλείται να καλύψει από την τσέπη του. «Εχω σταματήσει να αποδίδω στο Δημόσιο το ποσοστό του από το 3‰, προκειμένου να πληρώνω το προσωπικό. Και πάλι, δεν επαρκεί ώστε να καλύψω τα έσοδα του γραφείου. “Μπαίνω μέσα” περίπου 30.000 ευρώ κάθε τρίμηνο, έχω καταστραφεί», λέει στην «Κ» συμβολαιογράφος που εκτελεί τα τελευταία χρόνια χρέη υποθηκοφύλακα σε μεγάλο γραφείο, υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Δεν θα είχα πρόβλημα να εκτελώ χρέη υποθηκοφύλακα εντελώς δωρεάν για ένα διάστημα, αν το Δημόσιο κάλυπτε τα έσοδα λειτουργίας του γραφείου. Εγώ βρίσκομαι σε αυτή τη θέση προσωρινά, πώς μπορώ να απολύσω το προσωπικό του γραφείου;».
Σύμφωνα με πηγές του υπουργείου Δικαιοσύνης, η αιτία για τη μη προκήρυξη διαγωνισμών πλήρωσης θέσεων υποθηκοφυλάκων, τουλάχιστον για φέτος, είναι η αναγκαστική μετατροπή τους σε κτηματολογικά γραφεία το 2020. «Δεν μπορούμε να προκηρύξουμε έναν διαγωνισμό για θέσεις με άμεση ημερομηνία λήξης. Είναι δώρο άδωρο», αναφέρει πηγή του υπουργείου. Αναφορικά με τα χρέη των υποθηκοφυλακείων, πρόσφατα, στο νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα και να μην επιβαρύνονται οι συμβολαιογράφοι που τελικά αναλαμβάνουν, ορίστηκε ότι ο «νέος» επικεφαλής δεν αναλαμβάνει τα χρέη του απερχόμενου υποθηκοφύλακα.