Εχω επισκεφθεί πολλές φορές αυτό το ίδιο γραφείο, άλλοτε διασχίζοντας την υπέροχη αίθουσα του αναγνωστηρίου της Βαλλιανείου Βιβλιοθήκης με τις λιτές αλλά επιβλητικές πράσινες επιτραπέζιες λάμπες, άλλοτε μπαίνοντας από την πίσω πλευρά, διασχίζοντας το πολύπαθο παρκάκι, προς την πλευρά της οδού Ακαδημίας. Η κατεύθυνση ήταν πάντα η ίδια: το γραφείο του διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ). Εκεί συνάντησα και πάλι, για δεύτερη φορά, τον τελευταίο διευθυντή της, τον Φίλιππο Τσιμπόγλου, που έχει επωμιστεί την τεράστια ευθύνη της μετεγκατάστασης όλου αυτού του χάρτινου θησαυρού στο νέο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης που κοντεύει να ολοκληρωθεί στο Φαληρικό Δέλτα, με τη χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Για περίπου τρεις ώρες παρακολουθήσαμε τα βήματα που ονειρεύεται να κάνει αλλά και πρέπει να κάνει η ΕΒΕ για να υποδεχθεί τους νέους αναγνώστες, τους νέους επιστήμονες, τους νέους επισκέπτες της στο νέο λαμπρό κτίριο, στη νέα της εποχή. Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου μάς έκανε «δώρο» πολλές ειδήσεις και ένα ακόμη: μας ξενάγησε στα βιβλιοστάσια της ΕΒΕ, εκεί όπου τα χιλιάδες, εκατομμύρια βιβλία της, καθαρίζονται από ειδικά συνεργεία για να είναι έτοιμα, όταν έρθει η στιγμή, να κατηφορίσουν, σε ειδικές συσκευασίες, τη Λεωφόρο Συγγρού. Και μας εξήγησε αναλυτικά τα βήματα που γίνονται όλο αυτό το διάστημα, μερικά από τα οποία για πρώτη φορά, ώστε να είναι καθ’ όλα έτοιμη για την κατάβαση στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και το πέρασμά της στη νέα εποχή.
• Το χρονοδιάγραμμα της μετεγκατάστασης της Εθνικής Βιβλιοθήκης
«Η οριστική μετακόμιση, μετεγκατάσταση, μεταστέγαση θα κρατήσει έξι μήνες, γιατί αναφερόμαστε σε πάνω από 1,2 εκατ. τόμους, που δεν πρόκειται να μπουν σ’ ένα φορτωτήρα και σε μια καρότσα για να μετακινηθούν. Δεν πρόκειται να γίνει τίποτα μέχρι τον Οκτώβριο – Νοέμβριο του 2016. Από τότε και μετά, κι αν όλα πάνε καλά με την παραλαβή του κτιρίου, εμείς υπολογίζουμε να μπορούμε να βάλουμε στο νέο κτίριο το πρώτο χειρόγραφο. Από εκείνο το σημείο χρειαζόμαστε έξι μήνες να μεταφέρουμε».
• Το πρώτο βιβλίο που, συμβολικά, θα μεταφερθεί στο νέο κτίριο
«Φεύγουμε από το Βαλλιάνειο, ένα δημόσιο κτίριο, και πάμε σ’ ένα νέο κτίριο, επίσης δημόσιο. Τι να μεταφέρουμε; Σκεφτήκαμε να μεταφερθούν πρώτα 2.016 ενδεικτικά βιβλία και έγγραφα, που θα έχουμε βάλει σ’ ένα στικάκι –για να δηλωθεί η νέα εποχή– και να μεταφερθεί ο ελληνικός πολιτισμός έτσι όπως γράφτηκε και τυπώθηκε. Κι αυτό το στικάκι, ένας απόγονος των Βαλλιάνων, θα δοθεί στον πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου, τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, και από εκεί και πέρα, χέρι χέρι –σκεφτόμαστε μια τεράστια «στικοδρομία»– το στικάκι με τα σημαντικότερα έργα του ελληνικού και του παγκόσμιου πολιτισμού, θα φτάσει στη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου θα το παραλάβει ένα απόγονος του Σταύρου Νιάρχου. Υπολογίζουμε ότι θα χρειαστούν περίπου 7 χιλιάδες άνθρωποι για όλο το μήκος της διαδρομής. Θα τους βρούμε. Θέλουμε όμως οπωσδήποτε να μετέχουν και απλοί πολίτες, γιατί αυτό το ίδρυμα αναφέρεται στην κοινωνία και το διαφυλάττει η κοινωνία. Ανήκει σε όλους, αλλά τη μεγάλη ευθύνη την έχουμε εμείς για να διαφυλαχθεί. Και μέχρι τώρα δεν διαφυλασσόταν όπως έπρεπε».
• Η δωρεά των 5 εκατ., ο ρόλος του κράτους και ο ευρωπαϊκός μέσος όρος
«Πήραμε θάρρος από πολλά πράγματα. Η εν πολλοίς ξεχασμένη και εγκαταλελειμμένη ΕΒΕ, παρά την προσπάθεια που έκανε το προσωπικό, όσο είχε μείνει, τελικά δεν είχε ξεχαστεί. Βγήκαμε προς τα έξω και βρήκαμε συγκινητική ανταπόκριση. Δεν είναι η δωρεά των 5 εκατ. ευρώ του Ιδρύματος που μας έκανε να κινηθούμε. Είναι η ανησυχία μήπως το κράτος –που έως τώρα έχει κάνει θετικές κινήσεις– μετά “ξεχάσει” ότι έχει μια Εθνική Βιβλιοθήκη… Το “Σταύρος Νιάρχος” κάποια στιγμή θα αυτοπεριορίσει τον ρόλο του. Αλλά το κράτος, που θα αναλάβει τη λειτουργία της μετά, θα πρέπει να φροντίσει ώστε να είναι η ΕΒΕ στον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Γιατί σήμερα σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ (που σημαίνει σε όρους αξίας της κοινωνίας), η ΕΒΕ είναι στο 42, τα Σκόπια στο 150, η Σλοβενία και η Σλοβακία στο 500… Ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι στο 520. Δηλαδή η κοινωνία μας δίνει 40 για την Εθνική της Βιβλιοθήκη, όταν σε άλλες χώρες, με μικρότερο μέσο εισόδημα, δίνεται το δεκαπλάσιο, το εικοσαπλάσιο…».
• Το προσωπικό και ο σχεδιασμός λειτουργίας
«Νιώθω χαρούμενος γιατί βλέπω μια συνεχή υποστήριξη, ανεξάρτητα από τα προβλήματα που υπάρχουν στη χώρα και την οικονομία. Είχε βγει το 2014 η προκήρυξη για πρόσληψη 40 ατόμων με ειδικότητες και προσόντα που ανταποκρίνονταν στις πραγματικές, μετρημένες, τεκμηριωμένες και χρόνιες ανάγκες της ΕΒΕ. Αυτοί οι άνθρωποι έρχονται τώρα. Εχω ορκίσει τους 16 πρώτους. Τα δύο χρόνια που πέρασαν από την ημέρα που ήρθα, έγινε η οργάνωση, ο σχεδιασμός, το χτίσιμο των θεμελίων, οργανώθηκαν οι στρατηγικές συμμαχίες με ιδρύματα εντός και εκτός της χώρας και ήδη υπάρχουν αποτελέσματα. Ετσι, την πρώτη εβδομάδα που έρχονται οι νέοι υπάλληλοι όλα είναι έτοιμα ώστε να πάρουν δουλειά και να προχωρήσουν».
Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου ευελπιστεί ότι πολύ σύντομα θα μπορεί να λειτουργεί η ομάδα συντηρητών και η ΕΒΕ. Και είναι πολύ περήφανος γιατί «έχουμε καταγράψει (για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση) τις συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας εδώ στη Βαλλιάνειο επί 1,5 χρόνο σε 18 σημεία του χώρου. Ετσι θα ξέρουμε ακριβώς πώς θα πρέπει να μεταφερθούν στο Κέντρο Πολιτισμού και πότε».
Τώρα οι ειδικοί εργάζονται για αποκατάσταση των αρχείων
• Τετρακόσιες αφίσες στην ΕΒΕ από το 1832!
«Η ΕΒΕ πρέπει να μαζεύει κάθε τι που δημοσιεύεται στη χώρα ή δημοσιεύεται στο εξωτερικό, αλλά αφορά ή ενδιαφέρει τη χώρα. Οπως είναι οι αφίσες. Που θα πρέπει να οργανώνονται, να φυλάσσονται, να διατίθενται όπως σε κάθε Εθνική Βιβλιοθήκη, κάθε χώρας. Ξέρετε, το Μαυροβούνιο, που πιθανότατα διαθέτει Εθνική Βιβλιοθήκη το πολύ τα τελευταία 20 χρόνια, είχε 20 χιλιάδες αφίσες. Εμείς όλα αυτά τα χρόνια είχαμε 200-400 αφίσες, από το 1832 μέχρι σήμερα. Σε έξι μήνες συγκεντρώσαμε 5.000 αφίσες από 500 οργανισμούς. Με τεράστια ανταπόκριση».
• Οι στόχοι, οι κατακτήσεις
«Μία από τις 100 δουλειές που κάνουμε είναι η αποκατάσταση του αρχείου της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Τώρα πλέον έχω ειδικούς που μπορούν να κοιτάξουν τα αρχεία. Το θετικότατο είναι ότι ενώ εδώ είναι στους διαδρόμους των κτιρίων, εκεί θα πάνε στα θησαυροφυλάκια. Θα έχουμε τέσσερα θησαυροφυλάκια: το ένα για τα χειρόγραφα, το άλλο για τα αρχεία, το τρίτο για τα παλαίτυπα-αρχέτυπα και το τέταρτο για τους χάρτες. Τα αρχεία όμως θα μεγαλώσουν πολύ περισσότερο απ’ όλα τ’ άλλα. Χειρόγραφα θα βρούμε ελάχιστα. Παλαίτυπα περισσότερα. Αλλά αρχεία θα έρχονται διαρκώς».
Για όλα αυτά τα σχέδια, τις δράσεις και τους στόχους έγινε πρώτα μια μεγάλη καταγραφή των δυνατοτήτων, των ελλείψεων και των αναγκών, έγινε ένα πρόγραμμα αναγκών κι ένα πρόγραμμα υλοποίησης, που εγκρίθηκε από το Ιδρυμα. Τι έχει προχωρήσει;
«Εχουμε αγοράσει βιβλία και προχωρούμε να αγοράσουμε και ψηφιακές πηγές. Σε λίγες εβδομάδες παραλαμβάνουμε τα πρώτα 4 χιλιάδες ξενόγλωσσα βιβλία εδώ και 20 χρόνια. Για πρώτη φορά επίσης γίνεται ο εντοπισμός πολύτιμων παλαίτυπων μέσα από τη συλλογή της ΕΒΕ. Ολα τα πολύτιμα ήταν ενσωματωμένα στη γενική συλλογή, σε συνθήκες που δεν συνάδουν με την αξία του βιβλίου.
10 χιλιάδες πολύτιμα βιβλία
Τώρα εντοπίζονται και θα μεταφερθούν στο θησαυροφυλάκιο του νέου χώρου. Ξέραμε ότι υπήρχαν, αλλά τώρα απέκτησαν ξανά την ταυτότητα της διαδρομής και της ιστορίας τους. Με τη δωρεά, το πρώτο που κάναμε ήταν να εντοπίσουμε τα πολύτιμα. Εχουμε διαλέξει περίπου 10 χιλιάδες πολύτιμα που θα πάνε στα θησαυροφυλάκια, τα οποία δεν θα είναι επισκέψιμα. Ηδη, στο πλαίσιο της δωρεάς, περνούν συντηρητές και καθαρίζουν όλα τα βιβλία της συλλογής.
Εχουν ήδη καθαριστεί 220-230 χιλιάδες βιβλία και η διαδικασία θα ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο. Το τρίτο συνεργείο θα βάλει το RFID, δηλαδή μια ειδική ετικέτα. Είναι δουλειά 20 χρόνων, που γίνεται σε έξι μήνες από 20 άτομα. Και μ’ αυτή τη διαδικασία μπαίνουν σε κιβώτια. Και αυτή τη στιγμή επιλέγουμε πώς και πού θα τοποθετηθούν στη νέα τους θέση».