Ηταν μια τυπική διαδικασία που κράτησε λίγα λεπτά. Την περασμένη Δευτέρα στη Λευκωσία εκπρόσωπος του προγράμματος εκταφών και αναγνώρισης λειψάνων της Κυπριακής Δημοκρατίας παρέδωσε σε απεσταλμένο της Ελλάδας ένα κασελάκι με οστά και φάκελο με ιατροδικαστικά ευρήματα και αναλύσεις DNA. Ο Αθανάσιος Σπηλιωτόπουλος τους παρακολουθούσε. Περίμενε αυτή τη στιγμή εδώ και δεκαετίες. Από το 1974 ο ίδιος και η οικογένειά του προσπαθούν να μάθουν τι ακριβώς συνέβη με τον αδερφό του που βρέθηκε νεκρός με μια σφαίρα στο κεφάλι την ημέρα του πραξικοπήματος στην Κύπρο. Τόσα χρόνια συνέλεγαν αντικρουόμενες μαρτυρίες, είχαν παραλάβει, θάψει και ξεθάψει λάθος λείψανα, ήλπιζαν κατά καιρούς ότι ο συγγενής τους είναι ακόμη ζωντανός.
Ο Ηλίας Σπηλιωτόπουλος γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1953 στο χωριό Αγρίδι Γορτυνίας, 75 χιλιόμετρα μακριά από την Τρίπολη. Ο Ιούλιος του 1974 τον βρήκε στην Κύπρο, λίγο προτού ολοκληρώσει τη στρατιωτική του θητεία. Εφερε τον βαθμό του λοχία στην 21 ΕΑΝ της Εθνικής Φρουράς. Στις 15 εκείνου του μήνα, κατά τη διάρκεια του χουντικού πραξικοπήματος εναντίον της κυβέρνησης του προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς, συμπεριλαμβανομένου και τμήματος της 21 ΕΑΝ, επιτέθηκαν κατά του Αρχηγείου της Αστυνομίας και του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου. Την ίδια ημέρα, σύμφωνα με στοιχεία που παρείχαν στην «Κ» οι κυπριακές αρχές, η σορός του Ηλία Σπηλιωτόπουλου μεταφέρθηκε στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Νωρίς το απόγευμα της επομένης τοποθετήθηκε σε ομαδικό τάφο στο κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Ο αδερφός του, Αθανάσιος Σπηλιωτόπουλος, θυμάται ότι η οικογένεια ενημερώθηκε για τον θάνατο στις 6 Αυγούστου 1974. «Ηρθε στο χωριό αντιπροσωπεία του στρατού και μας ανήγγειλαν ότι σκοτώθηκε από τους Τούρκους», λέει στην «Κ». Ωστόσο, η τουρκική εισβολή ακολούθησε του πραξικοπήματος και δεν συμπίπτει με την ημέρα θανάτου του λοχία.
Στο κοιμητήριο της Λευκωσίας είχε τοποθετηθεί πλάκα με το όνομα του Σπηλιωτόπουλου. Τον Μάιο του 1980 πραγματοποιήθηκε εκταφή και τα οστά που εντοπίστηκαν παραδόθηκαν στην οικογένεια. Πέρασαν δύο δεκαετίες μέχρι να βρεθεί το λάθος. Το 2007, μέρος των οστών που είχε δοθεί στην οικογένεια, επεστράφη στην Κύπρο. Με ανάλυση DNA διαπιστώθηκε ότι ανήκαν σε Κύπριο στρατιώτη. Τα πραγματικά λείψανα του Σπηλιωτόπουλου βρέθηκαν σε άλλο σημείο του κοιμητηρίου και ταυτοποιήθηκαν το 2014.
Και άλλα λάθη
Λάθη όμως έγιναν και σε περιπτώσεις πεσόντων και αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής. Μέχρι σήμερα, από 77 οικογένειες Ελλήνων αγνοουμένων και αδήλωτων αιχμαλώτων, τέσσερις δεν έχουν δώσει δείγμα γενετικού υλικού, ενώ εκκρεμεί η επιστροφή οστών στην Κύπρο από τουλάχιστον δέκα οικογένειες.
Στην υπόθεση του Σπηλιωτόπουλου, οι Κύπριοι ερευνητές είχαν μια δύσκολη αποστολή στο κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. «Θεωρούσαμε ότι ήταν οργανωμένες οι ταφές. Οι τάφοι όμως κρύβουν πολλά μυστικά», λέει στην «Κ» μέλος της ερευνητικής ομάδας. Οι πεσόντες του πραξικοπήματος θάβονταν ανά δύο, χωρίς φέρετρα, φορώντας τα ρούχα και τα άρβυλά τους. Πολλοί ήταν ζωσμένοι με τα πυρομαχικά τους και σε έναν τάφο βρέθηκε ανάμεσα στα λείψανα και μια χειροβομβίδα. Οπως φαίνεται, η διαδικασία ταφής είχε γίνει τόσο βιαστικά τότε, που δύο στρατιώτες εμφανίζονταν ως νεκροί, ενώ ζούσαν. Οι σταυροί τοποθετήθηκαν αργότερα, ενώ και οι πλάκες αφέθηκαν στο χώμα χωρίς υποστηρικτικά έργα και μπορούσαν εύκολα να μετακινηθούν. Το γεγονός ότι αναγραφόταν το όνομα του Σπηλιωτόπουλου δεν διευκόλυνε τους ερευνητές. Κατάφεραν πάντως να βρουν στην τελευταία εκταφή πέρα από τα οστά και κάποια προσωπικά του αντικείμενα, όπως ένα φυλαχτό.
Στους πεσόντες του πραξικοπήματος περιλαμβάνονται 38 άνδρες που υπερασπίστηκαν τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, 16 άμαχοι (ανάμεσά τους και ένα κορίτσι επτά ετών) και 41 μέλη των στρατιωτικών δυνάμεων που πήραν μέρος στο πραξικόπημα (36 Κύπριοι και πέντε Ελλαδίτες). Την περασμένη Τετάρτη έπειτα από συνεχείς αναβολές επιστράφηκαν στην Ελλάδα με πτήση αεροσκάφους C-130 τα σωστά λείψανα του Σπηλιωτόπουλου, αφού τελέστηκε τρισάγιο στην Κύπρο. Για την οικογένεια όμως η αναζήτηση δεν τελείωσε. Θέλουν να μάθουν υπό ποιες συνθήκες σκοτώθηκε ο λοχίας. «Δεν έχουμε εξακριβώσει τι συνέβη εκείνη την ημέρα», λέει ο αδερφός του, Αθανάσιος. «Μπορεί να μην υπάκουσε σε εντολές. Πρέπει να μάθουμε την αλήθεια».
Ταυτοποίηση με 99,95%
Για να επιτευχθεί ταυτοποίηση και να επιστραφούν λείψανα πεσόντων ή αγνοουμένων, θα πρέπει ο συσχετισμός των δειγμάτων γενετικού υλικού να φτάνει ή να ξεπερνά το 99,95%.
Η υπόθεση του Σπηλιωτόπουλου μπορεί να αφορά την περίοδο του πραξικοπήματος και όχι της τουρκικής εισβολής, παρόμοια προβλήματα ταυτοποίησης όμως υπήρχαν και στις δύο περιπτώσεις. Κατά τις εκταφές που πραγματοποιήθηκαν στην Κύπρο την περίοδο 1979-1981, δεν εφαρμοζόταν η ταύτιση μέσω DNA, οπότε ειδικά σε περιπτώσεις ομαδικών ταφών υπήρχε σημαντικό περιθώριο λάθους. Η επιστροφή λειψάνων από τις οικογένειες Ελλαδιτών πεσόντων ή αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής για νέους ελέγχους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Κάποιοι συγγενείς αρχικά αντιδρούσαν. Καθώς περνούν τα χρόνια όμως, τα αδέρφια ή οι ξάδερφοι των πεσόντων ή αγνοουμένων είναι πιο διαλλακτικοί.
«Σε πολλές περιπτώσεις, επέρχεται η γαλήνη όταν παραλαμβάνεις ένα λείψανο», λέει στην «Κ» η Μαρία Καλμπουρτζή, πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιτροπής Γονέων και Συγγενών Αδήλωτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων Κυπριακής Τραγωδίας. «Εάν όμως δεν έχει βρεθεί το σύνολο των οστών, η οικογένεια μπορεί να μπει σε νέα αναζήτηση, να μην ηρεμήσει θάβοντας μόνο ένα κομμάτι».