Ενα πυκνό σύννεφο αβεβαιότητας αιωρείται πάνω από τις προοπτικές των Ελλήνων –και των υπόλοιπων Ευρωπαίων– που δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στο Λονδίνο. Με τις διαπραγματεύσεις για το Brexit να μην έχουν καν ξεκινήσει, με την έμφαση που δόθηκε από τους οπαδούς του Leave στην ανάσχεση των μεταναστευτικών ροών και με την αρνητική επίδραση του δημοψηφίσματος στην οικονομική δραστηριότητα, η ανησυχία όσων μίλησαν στην «Κ» για την επόμενη μέρα ήταν έκδηλη.
Χαρακτηριστικά είναι τα λεγόμενα του Γ.Σ., που ζει στο Λονδίνο από το 1997, όταν μετακόμισε εκεί για τις σπουδές του. Ο Γ.Σ. δραστηριοποιείται στην κτηματομεσιτική αγορά, σε αγοραπωλησίες και μετασκευές ακινήτων. «Είναι ήδη διαφορετική η κατάσταση με τα συνεργεία στις οικοδομές» λέει στην «Κ». «Οι Αγγλοι ρωτάνε τους Πολωνούς, τους Ρουμάνους κ.ο.κ. πόσο καιρό είναι στην Αγγλία, γιατί ήρθαν κ.ο.κ. Το κλίμα είναι δυσάρεστο.» Οπως αναφέρει μάλιστα, οι Αγγλοι ρωτούν ακόμα και τον ίδιο –παρότι είναι ο εργοδότης τους (έστω με πιο εύσχημο τρόπο)– για την παρουσία του στη Βρετανία.
Ηδη, λέει, γνωρίζει αρκετές περιπτώσεις Πολωνών εργαζομένων στην οικοδομή που έχουν επιστρέψει στη χώρα τους. Εχει μάλιστα κυκλοφορήσει ευρέως η φήμη, όπως αναφέρει, ότι θα επιβληθεί η υποχρέωση αναζήτησης Βρετανών εργατών για τα συνεργεία – ότι δηλαδή θα μπορούν να στελεχωθούν από ξένους μόνο αν δεν υπάρχουν Βρετανοί διαθέσιμοι για τις δουλειές αυτές.
Η επιβράδυνση στην αγορά των ακινήτων, που είναι ζωτικής σημασίας για τη βρετανική οικονομία, είναι ήδη αισθητή. Ο Μπάμπης Ιωάννου, συνιδρυτής της αρχιτεκτονικής εταιρείας ISV, που άνοιξε γραφείο πριν από επτά χρόνια στο Λονδίνο, όταν η κατάσταση στην Ελλάδα είχε αρχίσει να επιδεινώνεται, το επιβεβαιώνει. «Υπάρχει μια φοβία, που έχει οδηγήσει σε κάμψη της δραστηριότητας» λέει στην «Κ». «Εργα που είχαν ξεκινήσει, έχουν παγώσει. Οι αγοραστές είναι μουδιασμένοι». Το γραφείο του Λονδίνου στελεχώνουν δύο άτομα – αμφότεροι Ελληνες. Υπάρχουν σκέψεις να κλείσει; «Είναι πολύ νωρίς για κάτι τέτοιο. Αλλωστε, έχει υπάρξει επένδυση χρόνου και χρήματος για να μάθουμε τη λονδρέζικη αγορά. Είμαστε σε κατάσταση αναμονής» προσθέτει ο κ. Ιωάννου.
Διαφορετικές προκλήσεις έχει δημιουργήσει το Brexit για ένα ζευγάρι Ελλήνων που μετακόμισαν προ δύο περίπου δεκαετιών στη βρετανική πρωτεύουσα. O Γρηγόρης Βαΐτσας και η σύντροφός του, Πωλίνα, ξεκίνησαν πριν από πέντε χρόνια την εταιρεία Isle of Olive, με σκοπό τη διάθεση στην αγορά του Λονδίνου ποιοτικών ελληνικών διατροφικών και άλλων φυσικών προϊόντων.
Χωρίς προηγούμενη εμπειρία στον χώρο, ξεκίνησαν να εισάγουν και να πωλούν προϊόντα σε ανοιχτές αγορές και μέσω του Διαδικτύου. Το 2013, άνοιξαν το κατάστημα της εταιρείας στην ανερχόμενη περιοχή του Hackney στο ανατολικό Λονδίνο (εν μέρει, όπως εξηγεί ο κ. Βαΐτσας, «για να έχουμε αποθηκευτικό χώρο για τα προϊόντα», καθώς «πριν τα είχαμε στο διαμέρισμα της Πωλίνας, στον τρίτο όροφο, σε κτίριο χωρίς ασανσέρ»). Η καλή πορεία της εταιρείας επισφραγίστηκε φέτος με την επιλογή της από την Amazon ως ένα από τα 55 μαγαζιά από τα οποία θα μπορούν να κάνουν παραγγελίες οι χρήστες της νέας υπηρεσίας Amazon Fresh.
Ωστόσο η πτώση της στερλίνας στον απόηχο του δημοψηφίσματος έχει υπάρξει πηγή προβληματισμού. «Τα ελληνικά προϊόντα που εισάγουμε, τα οποία παρά την κρίση δεν είχαν γίνει πιο φθηνά, έχουν γίνει τώρα πολύ πιο ακριβά» σημειώνει ο κ. Βαΐτσας. Παρά την αυξημένη αβεβαιότητα που συνεπάγονται οι νέες συνθήκες, ωστόσο, δεν υπάρχουν σκέψεις επιστροφής, με δεδομένη την κατάσταση στην Ελλάδα. Η Πωλίνα έχει ήδη λάβει βρετανικό διαβατήριο και ο Γρηγόρης έχει ξεκινήσει τις σχετικές διαδικασίες.
Ούτε η People per Hour, μία τεχνολογική εταιρεία ελληνικής ιδιοκτησίας με έδρα το Λονδίνο, σκέφτεται να φύγει. «Είναι ένα κράτος που λειτουργεί, και θα δώσουν κίνητρα στους επιχειρηματίες» εκτιμά ο Σπύρος Λαμπρινίδης, chief technology officer της εταιρείας.
Ο κ. Λαμπρινίδης θυμάται την αμηχανία που επικρατούσε στο co-working space όπου στεγάζεται η εταιρεία («όλοι πίστευαν ότι θα βγει το Remain και κανείς δεν πήγε να ψηφίσει!»). Σημειώνει ότι έχει υπάρξει αισθητή μείωση της ζήτησης των υπηρεσιών της εταιρείας από Βρετανούς μετά το δημοψήφισμα (η People per Hour συνδέει εργοδότες με freelance εργαζομένους για συμβάσεις ακόμα και λίγων ωρών). Είναι όμως αισιόδοξος ότι η κίνηση θα ανακάμψει. «Οπως έχουν τώρα τα πράγματα, οι εταιρείες είναι πιο πιθανό να επενδύσουν περισσότερο σε βραχυχρόνιες συμβάσεις παρά σε νέες θέσεις πλήρους απασχόλησης».
Οι νεότεροι Ελληνες
Η αβεβαιότητα είναι μεγαλύτερη για τους νεότερους Ελληνες, αυτούς που τώρα κάνουν τα πρώτα επαγγελματικά τους βήματα στη βρετανική πρωτεύουσα. «Η αμφισημία σχετικά με το μελλοντικό καθεστώς έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις μεταξύ των Ευρωπαίων εδώ» λέει στην «Κ» η Βικτόρια Σίμορ-Σταθοπούλου, που μόλις ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στο Cambridge και προσεχώς ξεκινά δουλειά σε μία λονδρέζικη start-up που ασχολείται με ψηφιακές εφαρμογές στην εκπαίδευση.